• 1. Раванди амалиёт дар бозори фаврӣ
  2. Амалиётҳои форвардӣ ва свопӣ
  3. Навиштаҷотҳои (забонхатҳои) депозиторӣ

Дар сохти бозори ҳозиразамони молиявӣ бозори коғазҳои қиматнок

ҳамчун бозори фаврӣ, ё ин ки онро бозори фаврии коғазҳои қиматнок меноманд, аҳамияти махсус пайдо менамояд.

Ташкили нарх барои коғазҳои қиматноки баровардашуда дар асоси нархҳои мавxудбудаи активҳо, ки бояд дар оянда вобаста ба шарту шароити қарордод тартиб дода шаванд. Амалиётҳо бо коғазҳои қиматноки баровардашуда, ба ҳамаи сармоягузорон имконият медиҳанд, ки дар ҳолати сармоягузорӣ ба сармоягузорон имконият медиҳанд, ки дар сармоягузории

минималӣ ва бо хавфи (риск) кам нисбат ба активҳои мавxудбуда, даромади муайяне ба даст оранд.

Амалиётҳо бо коғазҳои қиматноки баровардашуда хусусияти фаврӣ дошта, вазифаи онҳо бояд ба таври фаврӣ дар мeҳлати муайян иxро карда шаванд.

Ғайр аз коғазҳои қиматноки тартиби якум (саҳмия, вомбарг, вексел ва ғайра), боз коғазҳои қиматноки баровардашудаи тартиби дуюм; опсионҳо барои фючерсҳо, опсионҳо барои свопҳо ва шартномаҳои гуногуни омехта (гибридные контракты) вуxуд доранд.

Бояд коғазҳои қиматноки баровардашуда бо бозори молиявӣ алоқаманд бударо дар асоси молияи фаъол, фарз кардан (фючерси молиявӣ, опсионҳо дохил мешаванд) ва коғазҳои қиматноки бо молҳои бозорӣ (товарные рынками) дар асоси молия ташкил карда шудааст фарқ карда тавонем. Мо дар ин xо коғазҳои қиматноки баровардашударо, ки асоси онҳоро активҳои молиявӣ ташкил медиҳанд, дида мебароем.

Нархи коғазҳои қиматноки баровардашуда аз нархи активҳои базавӣ вобаста мебошанд. Нархи активҳо дар қарордоди фаврӣ –ин нархи бозори фаврӣ мебошад. Қарордоде, ки мувофиқи он активҳо фавран дар давоми 2-3 рeзи корӣ ба дорандаи он ворид карда мешаванд, номи хазинадорӣ (кассовые), ё ин ки спотовыми, аммо бозори чунин қарордодҳоро бозори хазинадорӣ (кассовые) ва ё бозори спотовӣ (спотовые) ном доранд. Нархи активҳое,ки дар бозори қарордодҳои спотовӣ (хазинадори),номи нархи спотовӣ- (хазинадорӣ)- ро доранд.

Барои он ки гузориши активҳо дар бозори фаврӣ дар як мeҳлати муайян ба xо оварда шавад (аз якчанд рeз то нимсол), иштирокчиёни бозори фаврӣ имконият доранд, ки қарордодашонро барои гузориши активҳо дар ҳамон замон, яъне имконияти харид кардан ва ё фурeхтан қарордод аз рeи мавxуд будан ва ё набудани активҳо имконият пайдо менамоянд. Аммо фурeши активҳои мавxуднабуда дар бозори спотови ғайриимкон мебошад. Чунки дар

ҳолати хариду фурeши ин ё он мол, ҳолати хариду фурeши ин ё он мол,

ҳатман бояд дар шакли нақди вуxуд дошта бошанд.

Барои нишона кардани иштирокчиёни бозори фаврӣ ва амалиётҳои онҳо харидорон ва фурeшандагон – теминалогияи махсус истифода бурда мешавад. Агар иштирокчии бозори фаврӣқарордод харад, он гоҳ мегeянд, ки онҳо мавқеи (позиция) дарозро ишғол менамоянд. Агар иштирокчии бозор қарордод фурeшад, он гоҳ мегeянд, ки вай мавқеи кeтоҳро ишғол менамояд. Баъдан ҳам харид кардан ва ҳам фурeхтан дар бозори фаврӣ – ин кушодани мвқеъ ҳисоб карда мешавад. Мавқеъро пeшонидан танҳо бо ёрии амалиёти

баръакс иxро кардан имконпазир мебошад. Агар иштирокчӣ имконияти мавқеи кутоҳро кушодан дошта бошанд, он гоҳ (фурeши қарордод) ва eметавонад мавқеашро пeшонад ва мавқеи дароз кушояд, вай бояд қарордод харад.

Амалиёте, ки ба воситаи он мавқеъ кушода мешавад номи офсетиро дорад. Бозори фаврии коғазҳои қиматноки баровардашуда биржавӣ ва ғайрибиржавӣ шуда метавонанд. Дар бозори фаврии баржавӣ бо коғазҳои қиматноки фючерси, қарордоди опсионӣ, забонхати депозиторӣ, варрантҳо ва дар бозори ғайрибиржавӣ бошад, форвартҳо, опсионҳо, қарордоди свопӣ, забонхати депозитарӣ, варрантҳо, шаҳодатномаи опсионӣ хариду фурeш карда мешаванд.

Аз рeи мақсад ва тактикаи тартиби иштирокчиёни бозори фаврӣ онҳо ба се гурeҳ xудо мешаванд:

• спекулянтҳо; (xаллобон)
• хеджерҳо;
• арбитражерҳо.

Xаллобон (миёнаравон) – иштирокчиёни бозори фаврӣ доимо ҳаракат менамоянд, ки даромад аз ҳисоби фарқи байни курси асбобҳои молиявии дар оянда пайдошавандаро ба даст оранд. Даромади xаллобҳо вобаста ба он мебошад, чӣ тавр дар оянда нарх дар активҳои базавӣ дигаргун мешавад. Xаллоб метавонад мавқеашро дар муддати тeлонии дигаргуншавии нархҳо дар муддати кeтоҳ пешбинӣ намояд.

Xаллобҳоро ба иштирокчиёни бозори фаврӣ дохил менамоянд, чунки онҳо бозоргирии (ликвидность) қарордодҳои фавриро зиёд менамоянд.ва онҳо ба худ хавфи (риск) дагаргунии нархро, ки аз тарафи дигар иштирокчиёни бозори фаврӣ –хеджерҳо гузашта мешавад, онҳо қабул менамоянд.

Хеджерҳо- дар савдои фаврӣ бо мақсади бармаҳал муайян намудани дараxаи нарх иштирок менамоянд ва аз рeи онҳо дар оянда барои як миқдори муаян намудани дараxаи нарх иштирок менамоянд ва аз руи онҳо дар оянда барои як миқдори муаяни активҳои молияви қарордод меданданд, дар бозори спотави активҳои харидашударо суғурта менамоянд.

Сратегияҳои гуногуни хеджерҳо вуxуд дорад. Аммо мақсади асосии хеджерҳо пеш аз ҳама аз он иборат мебошад, ки онҳо таёр ҳастанд даромади асосии худро барои ҳимояи болоравии нарх аз ҳаргуна ҳодисаҳои ғайричашмдошт паст (кам) кунанд.

Арбитражерҳо- инҳо иштирокчиёни бозори фаврӣ буда, мақсади онҳо пеш аз ҳама ба даст овардани даромад аз ҳисоби якбора харидан ва ё фурeхтани активи якхела ва фурухтани онҳо дар бозорҳои гуногун бо нархи

гуногун мебошад. Барои мисол мо метавонем хариди (фурeши) активҳоро дар бозори спотовӣ ва хариди (фурeш) бо нархи ба он мувофиқи коғази қиматнок (қорордоди фючерси) мисол орем. Умуман амалиёти арбитражӣ — ин амалиётест, ки ба иштирокчӣ гирифтани даромадро медиҳад, ки он бо хавфи (риск) минималӣ ба даст оварда мешаванд. Ба ғайр аз ин амалигардонии амалиёти арбитражӣ имконият медиҳад, ки нархи активҳо дар бозорҳои гуногун баробар карда шаванд.

5.2.Амалиётҳоифорвардӣ ва свопӣ

Дар бозори xаҳонии коғазҳои қиматнок чор гурeҳи асбобҳои молиявии баровардашуда гардиш менамоянд, ки ба онҳо шомиланд:

• форвардҳо;
• фючерсҳо;
• опсионҳо;
• свопҳо.

Форвардҳо. Форвард (қарордоди форвардӣ) — ин шартномаест байни фурeшанда ва харидор дар бораи ҳатман хариду фурeши маводи (моли) аниқ, бо нишондоди пешакии мeҳлати он. Дар ҳолати даст кашидани яке аз тарафҳо, тарафи даст кашидагӣ ҳатман xарима месупорад.

Предмети созиш активҳои гуногун ба монанди саҳмия, облигатсия, асъор ва ғайраҳо шуда метавонанд. Шахси вазифадор, ки eҳдадор шудааст активи номбаршударо пешниҳод намояд ва дар мавқеи (мeҳлати) кeтоҳ мекушояд, яъне ин шахси фурeшандаи форвард мебошад. Шахси харидор, ки соҳиби актив мешавад, вай мавқеи дарозро мекушояд, яъне вай қарордодро мехарад.

Мазмуни қарордод, яъне шумораи активҳои гузошташуда, нархи онҳо пеш аз ҳама аз шартномаи байни харидорон вобаста мебошад. Қарордоди форвардӣ доимо инфиродӣ буда, андозаи онҳо ғайриистандартӣ мебошанд. Бинобар ин, барои он бозори дуюминдараxа вуxуд надорад. Агар шахси мавқеи форварди кушода хоҳад аз ин форвард даст кашад, e ин корро танҳо бо розигии (контрагент) миёнарав иxро карда метавонад. Муҳимаш боз он мебошад, ки тартиб додани қарордод аз (контрагент) миёнаравҳо хароxоти зиёде талаб карда намешавад (ба ғайр аз хароxотҳо барои тартиб додани қарордод ва хароxоти комиссионӣ, агар қарордод бо иштироки миёнарав тартиб дода шуда бошад).

Қарордоди форвардӣ аз рeи қоида барои фурeш ва ё харидани активҳои aниқ тартиб дода мешаванд. Аз тарафи дигар мақсади харидорону фурeшандагон аз суғурта намудани маблағи фурeшанда ва ё харидорон, барои аз ҳодисаҳои нохуш нисбат ба баланд ва ё паст шудани нархҳо ба xо оварда

мешаванд. Бояд қайд кард, ки тартиб додани чунин қарордод дорои камбудиҳои зерин мебошад:

• аввалан, мушкил будан ба шахси сеюм барои додани eҳдадориҳои ба зиммаи e вогузошташуда;
• дуюм, эҳтимолияти иxро нашудани eҳдадорӣ аз тарафи яке аз (кантрагент) миёнарaвон, дар ҳолати лаппиши нархи мол ва ё тағйир ёфтани мeҳити молиявии (контрагент) миёнарав, дар давраи то иxроиши қарордод.

Қарордоди форвардӣ барои гузаронидани ҳар гуна бозиҳо, оиди фарқи курси арзиши активҳо ташкил карда мешавад. Шахси кушояндаи мавқеи дароз (длиная позиция) барои болоравии арзиши активҳои (базиси) мавxуд буда, аммо мавқеи кeтоҳаш (короткая позиция) барои паст шудани ин нишондод гузаронида мешаванд. ҳамин тариқ саҳмгузор саҳмияро бо як нарх харида ва онро дар бозори спотовӣ бо нархи нисбатан баланд нархи –спотовӣ мефурeшад, албатта агар ҳисобҳои он дуруст бошад, он гоҳ курси актив баланд мешавад ва даромади зиёд ҳам мегирад.

Қарордодҳои асъорию форвардӣ

Қарордоди форвардӣбарои асъор-шартномаи хариди (фурeши) шумораи муайяни асъори хориxӣ бо курси ивазшавӣ, ки дар ҳолати сохтани қарордод муайян карда мешавад ва дар мeҳлати нишондода гузаронида мешаванд, тартиб дода мешаванд. Курси мубодилаи асъор, ки дар қарордоди фючерсӣ нишон дода шудааст, курси форвардӣ номида мешавад. Он метавонад аз курси спотии асъор фарқ кунад, яъне аз курси аввал бояд фарқ намояд.

Агар курси форвардии асъор аз курси спотӣ баланд бошад, он гоҳ аз рeи таxрибаи ба даст овардашуда ба асъор бо мукофотпулияш ва агар курси споти паст бошад, он гоҳ асъор бо кам кардани курсаш нарх монда мешавад.

Фоизгузории форвардии қорордод

Фоизи форвардии қарордодҳо (FҚA,aз FoқvaқdҚateAqқeement) –ин созишест, ки дар бораи фоизи ояндаи қарз, ё ин ки заём дар шароити гузоштани як шумораи муайяни пул дар оянда, аз рeи ставкаи фоизӣ дар вақти тартиб додани қарордод муайян карда шудааст, нишон дода мешаванд.

Мисол. Фонди сармоягузор пешбинӣ менамояд, ки баъд, аз t моҳ қарз бо қ% солона ба миқдори N долл. гирад, он гоҳ эҳтимолияташ он аст, ки баъд аз t- моҳ ставкаи фоиз меафзояд. Барои он ки хеджири (суғурта) аз афзоиши ставкаи фоиз зиёд карда шавад, он гоҳ фонд аз бонки тиxоратӣ созишномаи FҚA (FҚA-мехарад) мебандад, шартан вай eҳдадор мешавад, қарзро бо маблағи Nдолл. бо (фоиз солона) қ % cолона, ба мeҳлати t-моҳ мегирад. Агар баъд аз t-моҳ ставкаи (фоиз) қ % меафзояд (баланд мешавад) ва он баробари (қ+Δқ) мешавад, он гоҳ бонки фурeшанда eҳдадор мешавад, ки ба харидори

FҚA(ба фонд) Δқ% солона бо t-моҳ қарз ба миқдори Nдолл, яъне фонд ин маблағро мегирад.

N^.Δқ ^.t

S= —————-.

100 ^. 365

Агар ставкаи фоиз ба Дқ паст фуромада бошад, он гоҳ харидори FҚA ин фарқиятро ба (контрагент) миёнарав пардохт менамояд. Дар ҳолати зиёдшавии ставкаи фоизи фонд, аз FҚA даромад гирифта хароxотҳои иловагияшро, ки аз

ҳисоби зиёдшавии фоиз пайдо шуда буд, мепeшонад. Дар ҳолати пастшавии ставкаи фоиз фонд tFҚA –ро гум мекунад, аммо вайқарзро бо фоизи (қ-Δқ) кам мегирад, ҳол он ки аз ҳисоби пештара карда бояд фоизи зиёд мегирифт.

Дар ҳарду ҳолат фонд даромад намегирад, аммо муҳимии ин амалиёт дар он мебошад, ки фонд дар ин ҳолат зарар ҳам намебинад. Агар созишномаи форвардӣ карда намешуд, дар як ҳолат фонд фоида ва дар ҳолати дигар зарар медид. Дар ҳолати дидабаромада FҚA барои суғурта (хежерскaя операциa) кардан истифода бурда шуд, ки ин албата эҳтимолияти пайдоиши хавфро (риск) паст менамояд.

Қарордоди форвардӣ барои коғазҳои қиматнок-ин шартномаест дар байни ду (контрагент) миёнарав оиди хариду фурeши коғазҳои қиматнок дар оянда, бо нархи дар ҳолати тартиб додани қарордод сабтшуда баста мешаванд. Активи (фаъол) чунин қарордод дар бисёр мавридҳо саҳмия ва ё облигатсияҳо шуда метавонанд.

Нархи ин намуди форвард барои як маблағи муайян дар асоси нархи спотовии xорӣ Н дар вақти тартиб додани қарордод бо назардошти ба даст овардани фоида, агар ин маблағҳоро ба депозити бонкӣ мегузoштанд, ба даст меоварданд.

Агар мeҳлати қарордод аз 1-сол кам бошад, он гоҳ нархи форвардии коғазҳои қиматнок чунин мешаванд:

Нf = Н(1+гt/365),

дар ин xо қ-ставкаи фоизи солонаи амалкунанда; t-мeҳлати қарордод.

Агар мeҳлати қарордод аз 1-сол зиёд бошад, он гоҳ нархи форвардии пардохти дивиденд ба инобат гирифта мешавад.

Фючерсҳо (қарордодҳои фючерсӣ). Дар мавзeи 2-юм ин масъалаҳоро қисман дида баромада будем, аммо дар инxо мо мехоҳем, ки баъзе иловаҳо дарорем. Дар ҳолати тартиб додани қарордод нархи предмети харидaшаванда муайян карда мешавад, маблағи активҳо то рeзи гузориш пардохта

намешаванд. Иштирокчиёни созишнома барои иxрои eҳдадорияшон xавобгар мебошанд. Қарордоди фючерсӣ аз рeи қоида мақсади гузориши реалии молро надорад. Омори xаҳонӣ нишон медиҳад, ки қариб 5% чунин қарордодҳо бо пешниҳоди реалии молу мавод ба охир мерасанд.

Албата кафолати иxроиши қарордоди фючерсиро биржа дода метавонад. Барои ҳамин ҳам биржа онро асбоби молиявии бозоргузар менамояд. Дар шароити имрeза дар xаҳон зиёда аз 60 — намуди биржаи молу амвол вуxуд дорад, ки ба онҳо қарордодҳои фючерси ташкил менамоянд. Ин биржаҳоро шартан ба чор гуруҳ тақсим менамоянд:

• маҳсулоти хоxагии қишлоқ ва металлҳо;
• коғазҳои қиматнок (асосан облигатсияҳо);
• асъори хориxӣ;
• индекси биржавӣ.

Агар умумӣ карда гeем аз ниcф зиёди инҳоро фоизи фючерсҳо, чор

ҳиссаи онро бошад фючерси молиӣ ва умумӣ таxрибаи ҳафтуми қисми онҳоро – фючерсҳоро индекси биржавӣ ташкил медиҳад.

Тасвири интизории сармоягузорон нисбати нархи ояндаи активҳоро нархи

• бизнеси фючерсӣ номида мешаванд ва ин нарх дар ҳолати тартиб додани қарордоди фючерсӣ сабт карда мешаванд. Ин нарх метавонад аз нархи активӣ базиси баланд ва ё паст шуда тавонад ва дар ҳолати xорӣ онро нарх-спот (цены спота) меноманд. Дар ҳолате, ки нархи фючерсӣ аз нархи спот (цены спотa) боло бошад, он гоҳ контанго, агар аз e поён бошад пас уро бэквордэйшн меноманд.

Вобаста аз намуди активи базисӣ, ки вай асоси молиявии фючерсро ташкил медиҳад, се шакли фючерсӣ вуxуд дорад;

• • фоизӣ(процентные);
  • асъорӣ (валютные);
  • индексӣ фондӣ.

Фючерси фоизӣ- қарордодҳои фючерсӣ, ки барои коғазҳои қиматноки қарзӣ (долговые ценные бумаги) сохта шудааст. Дар бозори амрикоӣ аз ҳамаи шакли паҳнгаштаи фючерсӣ барои векселҳо ва ҳам облигатсияҳои миёна ва дарозмeҳлат хазинадории ШМА ва 30 –рeзаи фоизии ставкаи онҳо паҳнгашта

ҳисобида мешаванд.

Нархи фючерсӣ, ки асоси онро фоизи кутоҳмeҳлат ташкил медиҳад, бо усули зерин муайян карда мешаванд:

Дар қарордод фоизи ставка-100 сабт шудааст. Мавқеи (масштаб движения цены контракта) нуқтаи базавӣ (тик), баробари 0,01% мебошад. ҳар як нуқтаи

базавӣ аз рeи шакли мавxудияти қарордод, дорои як бузургии мутлақи арзишӣ мебошад, ки онро бо формулаи зерин муайян менамоянд;

Цнб=(Бн^. Нк ^. Ск): 12,

Дар ин xо Цнб — баҳодиҳии арзиши нуқтаи базавӣ; Бн — нуқтаи базавӣ (тик,баробари 0,0001); Нк – стандарти номиналии қарордод;

Ск — мeҳлати стандартии иxроиши қарордод (моҳ).

Фючерси асъорӣ -қарордодҳои фючерсӣ, ки (базиси) асоси онҳоро асъори хориxӣ ташкил медиҳад. Асоси нархгузории фючерсиро асъор муайян менамояд. Нархи қарордоди фючерсиро бо доллар барои ҳар як қарордод муайян менамоянд.

Нархи нуқтаи базавӣ бо формулаи зерин муайян карда мешавад: Цнб=Сз^. Нк,

дар ин xо – арзиши нуқтаи базавӣ бо доллари ИМА ба ҳар як қарордод;

Сз- мазмуни стандартии нуқтаи базавӣ, ки онро биржа бо доллар барои ҳар як қарордод муайян карда метавонад.

Хусусияти хоси фючерсии асъорӣ дар он таxассум меёбад, ки вай ҳам ба монанди қарордоди форварди арзиши як миқдори муайяни асъорро то гузориши он, дар қарордод то мeҳлати оянда муайян карда метавонад. Аммо фарқи ин аз қарордоди фючерсии форвардӣ дар он мебошад, ки вай стандартӣ кунонида шудааст ва он дар бозори биржавӣ савдо карда мешавад. Бартарии қарордоди фючерсӣ аз форвардӣ пеш аз ҳама аз он иборат мебошад, ки бозоргирии он тезонида мешавад, яъне эҳтимолияти хариду фурeши он дар бозори биржавӣ мегузарад.

Муҳим он мебошад, ки сармоягузорон дар вақти суғуртакунӣ (хеджирование) бо ёрии молияи фючерсҳо даромади зиёд мегиранд.

Қарордодҳои фючерсӣ ба иштирокчиёни бозори асъор чунин афзалиятҳоро медиҳанд:

• • муайян намудани нарх, чунки иштирокчиёни бозор амалиёташонро суғурта (хеджирование) менамоянд ва корчаллонҳо (спекулянтҳо) бо ҳамдигар алоқамандӣ менамоянд ва онҳо дар оянда нархи ягон қарордодро муайян менамоянд;
  • дар ҳолате, ки бозор барои савдо кушода аст, иштирокчиёни он метавонанд зуд молашонро (асъорашонро) харанд ва ё фурeшанд;
  • афзалияти муштариёнро дар ҳолати ба зeрӣ барои мубодилаи асъор баровардаанд, ҳимоя карда тавонанд.

Қарордодҳои фючерсии стандартикунонидашуда аз як (параметрҳои) бузургиҳои аз тарафи биржа муайян карда мешаванд ва мазмуни онҳо аз инҳо иборат мебошанд аз;

• воҳиди мол (мавод);
• ҳаxми қарордод;
• мeҳлати иxроиши он;
• дигаргунии минималии нарх;
• усули нархгузорӣ;
• ҳудуди нарх;
• таъминот ва ё талаботи маржа;
• бармаҳал муайян намудани таърихи ба охиррасии савдо;
• таърихи рeзи ҳисобаробаркуниҳо, ва ғайраҳоро дар бар мегирад.

Фючерсҳо дар индекси фондӣ (фьючерси в фондовых индексах) – ин қарордодҳое мебошанд, ки дар асоси нишондиҳандаҳои афзоиши бозори фондӣ тартиб дода мешаванд. Дар ИМА аз ҳама зиёдтар фючерсҳои индекси Standaгd&Pooг’s500 ва индексии биржаи фондии Нью-Йор ва Valғе linе мебошанд.

Тартиб додани созишномаҳои фючерсӣ дар индекси фондӣ дар солҳои охир бисёр ҳам паҳн шудаанд. Ин шакли фючерсӣқарордодҳое мебошанд, ки оиди хариду фурeши пакети коғазҳои қиматноки пешнҳодшуда буда, аз

ҳисоби саҳмияҳои корпоратсияҳои калонтарини бозории онҳо дар вақти xамъбасткунӣ бузургии (маблағи) биржаи индексиро медиҳанд.

Сармоягузороне, ки пешомади ин корҳоро месанxанд ва муайян менамоянд, ки эҳтимолияти як қисми активҳои муайян дар оянда самара меоранд, ин қарордодҳоро месозанд. Аз тарафи дигар ин корҳо хавфнок (рыскованной) мебошанд, чунки ояндабинии сармоягузор самаранок набошад, он гоҳ вай аз қарордоди сохтааш даст кашида наметавонад ва он ба зарар гирифтор мешавад. Сармоягузор хавфи худро танҳо бо ёрии тартиб додани созишномаи опсионӣ маҳдуд карда метавонад.

Опсион. Дар шароити имрeза дар бозорҳои фондии тараққикардаи гуногун, қарордодҳои опсионӣ барои молҳои гуногун, асъор, қoғазҳои қиматнок ва ғайраҳо тартиб дода мешаванд. Тараққиёти бозори опсионӣ пас аз соли 1973 сар шудааст. Дар бозори опсионӣ асбобҳо бо активҳои базисӣ ба шакли аксия (тақрибан 60% аз ҳаxми умумии савдо) ва индекcҳои фондӣ(тақрибан 25%) ташкил медиҳанд. Опсионҳои коғазҳои қиматнок боз варрант ҳам номида мешаванд, ки инро мо дар мавзeи 2 — юм дида баромадем. Ин қарордодҳо ба соҳибони худ ҳуқуқ медиҳанд, ки соҳиби як миқдори муайяни коғазҳои қиматнок бо нархи пешакӣ муайян карда шуда, сохта

мешаванд. Дар шароити имрeза дар ИМА қарордодҳои опсиони барои зиёда аз 500 компанияҳо сохта мешаванд.

ҳам харидорон ва ҳам фурeшандагони опсионҳо бояд барои иxрои опсионҳо кафолати муайяне дошта бошанд. Дар ин ҳолат биржа дар рафти савдои опсионҳо талаботҳои кафолатӣ пешниҳод менамояд, ки ин ҳамчун системаи ҳимоя аз ҳаракатҳои фурeшандагон бо номи “Маржа” машҳур

ҳастанд, талаб карда мешаванд. Ба ғайр аз ин боз ба компанияҳои брокерӣ иxозат дода шудааст, ки бо хоҳиши онҳо боз ҳам талаботҳои қавитар пешниҳод карда шаванд.

Свопҳо. Свопҳо ин созиши байни тарафҳо оиди дар оянда гузаронидани ивазкуниҳои активҳои базавӣ ва ё ин, ки пардохтҳои ин активҳо мувофиқи шарту шароите, ки дар қарордод нишон дода шудааст, ба xо оварда шаванд.

Свопҳо асосан мешаванд:

-асъорӣ;

-фоизӣ;

-фондӣ (индексные) ва ғайраҳо.

Свопҳо дар асоси чунин маҳфумҳо ба монанди параллелҳо ва ё (зайёмҳои) қарзҳои комплексӣ, ки дар солҳои 60-70-уми асри ХХ ҳамчун воситаи маблағгузории молиявии хориxӣ дар шароити маҳдудияти асъори ба миён омада буданд, тартиб дода мешаванд. Аввалин свопи фоизӣ соли 1981 дар байни компанияҳои IӢM ва Бонки умумиxаҳонии тараққиёт ва аз нав барқароркунӣ гузаронида шуда буданд.

Свопҳо як қатор бартариҳо барои маблағгузарон доранд, ки асоситарини онҳо инҳо мебошанд;

• паст кардани хавфи асъорӣ ва фоизи онҳо;
• ба даст овардани фоида, ҳамчун фарқи байни ставкаи фоизи ҳар гуна асъорҳо;
• паст кардани хароxотҳо барои идораи партфели коғазҳои қиматнок ва ғайраҳо.

ҳамаи намудҳои свопҳо — ин пеш аз ҳама қарордодҳои ғайрибиржавӣбуда, берун аз биржа фаъолият менамоянд ва пардохти (ликвидность) онҳро миёнаравони махсус ба xо меоранд, ки ба онҳо бонкҳо (дар бисёр мавридҳо ин бонкҳоро бонкҳои свопӣ ҳам меноманд) ва дилерҳо ба xо меоранд. Хусусияти ин намуди коғазҳои қиматнок аз он иборат мебошанд, ки гардиши онҳо аз тарафи давлат ба низом дароварда намешавад.Дар бозори свопҳо xои асосиро бонкҳои ба ин намуди фаъолият машғулбуда ишғол менамоянд.

Свопҳои асъорӣ- ин мубодилаи номиналӣ ва фоизи сабтшудаи (фиксированный пронцент) як асъор ба арзиши номиналӣ ва фоизи сабтшудаи

аъсори дигар мебошад. Свопҳои асъорӣ асосан се намуди рафти (патоки) пулиро дар бар мегирад;

• мубодилаи пули нақд дар марҳалаи аввал;
• марҳала ба марҳала пардохти фоизи тарафҳо ба ҳамдигар, дар давоми мeҳлати бастани созиш дар бораи своп;
• мубодилаи такрории маблағи асосӣ дар натиxаи ба охиррасии мeҳлати своп.

Свопи фоизӣ –ин созиши байни тарафҳо оиди ба тартиб додани пардохтҳои тарафайн, дар асоси фоизи пешакӣ муайян карда шуда ва маблағи розигии тарафҳо дар қарордод оварда шудааст, иxро карда мешаванд. Моҳияти свопӣ пеш аз мубодилаи eҳдадориҳои қарзии ставкаи фоизии сабтшуда (фиксированныый), аз eҳдадории қарзии ставкаи шинокунанда (плавающий) иборат мебошад.

Дар қатори свопҳои фоизӣ ва асъорӣ боз свопҳои дигар ба монанди:

• cвопи активҳо;
• свопи опсионҳо вуxуд доранд.

5.3. Навиштаxотҳои (забонхатҳои) депозиторӣ

Дар байни коғазҳои қиматноки мавxудбуда, xои намоёнро (забонхати) навиштаxотҳои депозиторӣ ишғол менамояд, ки ба ин масъала дар мавзeи пештара баъзе равшаниҳо андохта будем, ки асоси ин намуди коғази қиматнокро саҳмияҳо ташкил медиҳанд. Пайдоиш ва ба муомилот баровардани забонхатҳои депозитарӣ (навиштаxотҳои) забонхатҳои депозитарии амрикоӣ – АДР (АDҚ) бо он алоқаманд мебошанд, ки дар қонунҳои амалкунандаи мамлакатҳо гардиши коғазҳои қиматнок маҳдуд карда шудааст. Аммо дар ҳолати ба даст овардани саҳмияҳои компанияҳои хориxӣ, онҳо метавонанд ин корро ба воситаи харидани забонхатҳои депозитарӣ иxро намоянд.

Аслан навиштаxотҳои (забонхатҳои) депозитарӣ — ин дорандаи ғайри мушахасии (непрямое) саҳмияҳои компанияҳои хориxӣ мебошанд.

Дар бозори коғазҳои қиматноки байналхалқӣ ду намуди навиштаxотҳои (забонхатҳои) депозитарӣ вуxуд доранд:

— QDҚ(gloӣaldepositeқyқeceipt) — навиштаxотҳои (забонхатҳои) депозитии глoбалӣ, ки бо онҳо метавонанд якчанд мамлакатҳо амалиётҳо гузаронанд.

-АDҚ (ameқicandepositeқyқeceipt)-(забонхатҳои) навиштаxотҳои депозитарии америкоӣ, ин намуди коғазҳои қиматнок танҳо дар бозори фондии Америка амал менамояд. Навиштаxотҳои депозитарӣ дар солҳои 1980-

1990 боз ҳам дар натиxаи интегратсияи рафти сармояи xаҳонӣ боз ҳам тариқӣ карданд. Дар ин солҳо бо ҳам алоқамандӣ ва бо ҳам пайвастшавии бозорҳои коғазҳои қиматноки миллӣ (мамлакатҳо), ташкил шудани бозори фондии xаҳонӣ ва аз тарафи дигар саҳмгузорон (инвесторҳо) доимо дар ҳаракати ҳар чӣ зиёдтар ба даст овардани даромади иловагӣ аз фурeши коғазҳои қиматнок ба мамлакатҳои тараққикунанда мебошад.

Дар шароити имрeза дар бозори фондӣ зиёда аз 1100 барориши навиштаxотҳои депозитарӣ барои саҳмияҳои баровардашудаи гуногун амал менамояд, ки қисми асосии ин навиштаxотҳоро аз тарафи компанияҳои мамлакатҳои тараққикунанда пешниҳод шудааст.

Рӯйхати адабиёт:

1.Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи бозори коғазҳои қиматнок», аз 9 июни соли 2011, № 179.

2. Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи ҷамъиятҳои саҳомӣ», аз 5 марти соли 2007, №237.

3.«Низомномаи фаъолияти брокерӣ ва дилерӣ дар бозори коғазҳои

қиматнок», Бо қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 29 декабри соли 2000, № 502.

4.Раҳимов З.А. Васоити таълимӣ аз фанни Коғазҳои қиматнок ва бозори он.

• Душанбе -2007

5.Алтман Е. Финансовый анализ деятельности фирмы –М. крокус интернешил 2003.

6.Балабанов И.Т. Основы финансового менеҷмента-М. Финансыистатистика 2007.