Иҷрои ба амалбарории мухокимаи суди ва расонидани дигар намуди ёрии ҳуқуқӣ

Функсия суд ҳамчун мақомати ҳокимияти ҳар як давлат одатан дар ҳудуди хамон давлат маҳдудият дорад.

Аз ин рӯ барои баамал баровардани амалҳои мурофиаи суди дар хориҷа,ба суди як давлат лозим аст барои ёри ба суди дигар давлат муроҷиат намояд:

— даъватномаи судиро супоридан;

— пурсидани шоҳидоне,ки дар хориҷа зиндаги доранд;

— ҷамъ намудани далелҳо ё баамал баровардани ягон характери мурофиави дошта;

Супориши судӣ дар таҷрибаи байналхалқӣ муроҷиати суди як давлат ба давлати дигар бо дархости ба роҳ мондани фаъолияти мурофиавиро дар давлати дигар.

Дар ҶТ маросими иҷро кардани супоришҳои суди хориҷӣ ва расонидани дигар намуди ёрии ҳуқуқӣ, бо тартиби муроҷиат ба судҳои ҶТ баробар аст, ин гуфтаҳо бо шартномаҳои байналхалқӣ, КМГҶТ ВА КММҶТ муайян карда шудаанд.

Тибқи м. 407 КМГҶТ судҳо дар ҶТ иҷрокунандаи тартиботи муқаррар намудаи шартномаи байналхалқии ҶТ мебошанд,

Супориши суди хориҷӣ оиди амали намудани фаъолияти алоҳидаи мурофиавӣ иҷро карда намешавад, агар:

— агар зарар ба истиқлолияти ҶТ расонад;

— ба кордонии суд мухолиф бошад;

Иҷрои супориши судҳои хориҷӣ бо тартиби муқаррар намудаи қонунгузории ҶТ ба амал бароварда мешавад.

Судҳои ҶТ метавонанд ба судҳои хориҷӣ бо дархости амали намудани фаъолияти алоҳидаи мурфиавӣ муроҷиат намоянд. Тартиби муносибати судҳои ҶТ бо судҳои хориҷӣ тибқи шартномаи байналхалқии ҶТ ё қонунгузории ҶТ ба роҳ монда мешавад.

Қонунгузории мурофиавии ҳакамӣ муайян менамояд, ки суди ҳакамӣ бо тартиби муайяннамудаи шартномаи байналхалқӣ ё қонунҳои ҶТ, супоришномаи судҳои хориҷӣ ва мақомотҳои хориҷии салоҳиятдорӣ давлатӣ оиди иҷрои фаъолияти алоҳидаи мурофиавӣ пешбинӣ менамояд.

Супоришномаи суди хориҷӣ ва мақомоти хориҷии салоҳиятдори давлатӣ ба амал бароварда намешавад, агар:

— иҷроиши супориш принсипҳои хуқуқии ҶТ вайрон намояд;

— иҷрои супоришнома ба суди ҳакамии салоҳиятдори ҶТ робита надошта бошад;

Иҷрои супоришнома аз тарафи суди ҳакамӣ оиди ба амал баровандани фаъолияти алоҳидаи мурофиавӣ дар асоси КММҶТ ё шартномаи байналхалқии ҶТ татбиқ мегардад.

Судҳои иқтисодӣ бо тартиби муқаррарнамудаи шартномаи байналхалқии ҶТ метавонанд ба судҳои хориҷӣ ё мақомоти хориҷии салоҳиятдорӣ давлатӣ бо дархости иҷрои фаъолияти алоҳидаи мурофиавӣ муроҷиат намоянд (м.256 КММ).

Тибқи Конвенсияи Минск соли 1993 ва Конвенсияи Кишиневскии соли 2002 мақомоти адлияи салоҳиятдори давлатӣ иштирокчиён бо воситаи мақомоти маркази бо якдигар ба муносибат ворид мешаванд. Протокол ба конвенсияи Минск, ки 28 марти соли 1997 дар Маскав ба имзо расидааст, пешбинӣ намудааст, ки иштирокчиён на танҳо бо воситаи мақомоти марказӣ ба муносибат дохил мешавандбалки бо мақомотҳои территориалии дигар давлатҳо низ имконият доранд.

Дар конвенсияи Минск соли 1993 ҳамчунин дар Конвенсияи Кишиневски соли 2002 саволҳои вобаста ба супориши расонидани ёрии аввал тартиби иҷрои онҳо, даъвати шоҳидон, ҷабрдидагон, даъвогар ва ҷавобгари гражданӣ, намояндагони онҳо, экспертон.

5. Таъминкунии чораҳои пешакӣ

Зери мафҳуми таъминкунии чораҳои пешаки дар қонунгузории мурофиаи граждани одатан чораҳои муввақати фаҳмида мешавад, ки бо карори суд қабул мешавад ва бо мақсади дар оянда иҷро намудани қарор дар ҳоли баровардани он ва ё чорае, ки барои паст кардани яке аз тарафҳои баҳс монеъ мешавад, мумкин аст ба он ҷарима татбиқ гардида бошад ё ин ки бо дигар тарз аз ӯҳдадории ҳуд саркаши намояд.

Дар доираи ҳуқуқи мурофиаи граждани байналхалқӣ маъсала оиди таъмин намудани чораҳо, одатан дар ду ҳолат пайдо мешаванд:

— якум, агар кабул намудани чораҳо хатми бошад дар муносибат бо молу мулки хориҷӣ, яъне, ки моли манқул ва ё ғайриманқул фаҳмида мешавад, ҳуқуқи моликияте, ки ба шахсони хориҷи дахл дорад, шахси юридики хориҷӣ ва ё давлати ҳориҷӣ, оиди даъвои пешбини намуда ба суди давлатҳое, ки ин моликият ё моле, ки арзиши қимать дорад ҷойгир аст.

— дуюм агар даъво ба як давлат арз карда шавадва ин чораҳо дар муносибат бо молу мулке ки дар дигардавлат ҷойгир асть пешбин гардад.

Хамин тавр дар ҳуқуқи мурофиави германия мафҳуми пешаки муҳофизат намудани ҳуқуқҳои суди васъ истифода бурда мешавад (§ 916-945 КМГ ЧТ), бо ин ду намуди чора фарк карда мешавад: ҷазои ҳабс ба моликияте, ки ба қарздор дахл дорад ва фармони пешакие, ки аз ҷониби суд дар хамон холате кабул мешавад, ки агар ягон хавф бошад, дар ҳолати тағирёбии асли мумкин монеъа ва ё ҳуқуқи иҷрошавии яке аз тарафҳо тамоман имконнопазир гардад(масалан: манъи фармонравои бо молу мулки конкрети, имконияти ҳуқуқи гарав додан ба молу мулк ва ғ).

Дар ҳуқуқи муосири англисӣ ва дар қатори давлатҳо «ҳуқуқи умумӣ» ҳамчун манъи « Марева» истифода шуда номи худро аз киштиҳои баҳри гирифтааст.

Моҳияти парвандаи дар Бритониёи Кабир соли 1975 дида баромада аз инҳо иброрат буд: Даъвогар соҳиби киштии « Марева» киштиро ба ҷавобгар барои иҷора аммо чартер супорид. Маблағ бояд қисм-қисм ва дар муҳлати муаян супорида мешуд, лекин ҷавобгар аз супоридани маблағ сеюм саркаши мекунад ва барои барвактар бекор кардани шартнома эъдлн мекунад. Қарздиҳанда медонист,ки ҷавобгар дар яке аз бонкҳои англия суратҳисоби бонки кушодааст ва кардиҳанда тарсида фикр мекунад, ки охирин бор аз ҳамин суратҳисоб пулро мегузаронад гуфта ва ба суд боа риза муроҷиат мекунад оиди маҳдуд намудани ҷавобгар аз истифодаи суратҳисоб бомақсади таъмин намудани қарори ояда оид ба парванда.Суд дархости қарздиҳандаро конеъ гардонид.

Дар таҷрибаи ояндаи суди манъи « Марева»дар тамоми молу мулки қарздор истифода карда шуд, новобаста аз он ки вай дар Бритониёи Кабир аст ва ё дар давлати хориҷа.

Чораи таъминкунанда характери муваққати доранд. Он одатан муҳлати маҳдудкарда дора два он аз ҷониби суд муқарар карда мешавад.

6.Эътирофнамоӣ ва иҷрои қарорҳои суди хориҷӣ

Амали қарори судӣ аз тарафи суди як давлат бароварда мешавад дар ҳудуди давлати муайян маҳдудият дорад.

Раво будани эътирофнамоӣ ва иҷрои суди хориҷӣ бо қонунгузории давлати муайян ва созишномаи байналхалқӣ муайян мегардад. Эътирофнамоии қонуни суди хориҷӣ татбиқи ҳуқуқи гражданӣ ва ӯҳдадориҳои қонуни суди хориҷӣ бо ҳамин дараҷа ва қарори суди Олӣ.

Дар қатори ҳолатҳои кофӣ, барои эътироф шудани қарор ( мисол: дар бораи бекор кардани ақди никоҳ).

Дар дигар ҳолатҳо қарор бояд иҷро шуда бошад, яъне ки гузаштани ташхиси махсус бо иҷозати ичрокунӣ ( мисол: додани экзекватура ва ё кайд дар дафтари махсуси бақайдгири).

Дар қонунгузории давлат ҳаргуна иҷрокунии қарорҳои суди хориҷа маълум аст. Шарти намоядаги барои иҷрои қарори судҳои хориҷа одатан талаботи муносибати дутарафаи қарори судҳои олӣ.

1. Дар яке аз давлатҳо (мисол Италия) дар иҷрои қарори суди тафтиши дурустии он аз назари расмӣ ҳамчунин муқаррарнамудани тартиби оммавӣ ва тартиби як қатор шартҳои дигар.
2. Дар дигар давлатҳо (мисол Франсиа, Белгия ва дигар давлатҳои аврупой) бояд экзекуватор дода шавад. Зери мафҳуми «экзекуватор» ҳалномаи суди баъди дида баромадани дархостнома қарори махсус оиди иҷозатномаи иҷро.
3. Дар гурӯҳи сеюми давлатҳо барои қарори судҳо дар давлати баамал баровардашудае, ки дар иҷроищи якҷояи қарор, бақайдгирии қарор дар риестри махсус талаб карда мешавад (мисол дар Великабритания дар суди граждании Суди Олӣ)

Эътирофнамоӣ ва иҷрокунии қарори судҳои хориҷиро дар ҳудуди ҶТ муайян карда мешавад:

— КМГ ҶТ соли 2002;

— Қонуни ҶТ «Дар бораи истеҳсолоти иҷро» соли 1997;

Тибқи моддаи 409-и КМГҶТ эътирофнамои ва иҷронамои дар ҳудуди ҶТ қарори судҳои хориҷӣ бо шартномаи байналҳалқи ва бо кодекси мазкур муаян мегардад.

Қарори суди хориҷӣ мумкин аст, ҳамчун иҷроа маҷбурӣ пешниҳод карда шавад дар муддати се сол то ба қувваи қонуни даромадани қарори суди хориҷӣ.Гузаштани муҳлат бо сабабҳои узрнок мумкин аст аз тарафи суди ҶТ бо тартиби муқарар кардаи КМГ ҶТ баркарор карда мешавад.

Мутобиқи б.4 м. 16 КММ ҶТ «эътирофнамои ва ӯҳдадориҳои иҷро дар ҳудуди ФР қарорҳои қабулнамудаи судҳои хориҷӣ, судҳои ҳакамии хориҷӣ бо шартномаи байналхалқи ва ё қонуни ҶТ муқаррар мегардад».

Формулаҳои аналогӣ дар б. 1 м.80 Қонун оиди истеҳсолоти иҷро вобаста ба тартиби иҷроиш дар ҶТ қарори судҳои хориҷӣ ва ҳакамӣ бо шартномаи байналхалқии ҶТ ва қонуни мазкур муайян карда мешавад.

Вобаста ба шароити муқаррарнамудаи КММ ҶТ дар ҶТ ду категорияи қарор эътироф ва баамал бароварда мешавад:

— дар аввал қарори судҳои давлатҳои хориҷӣ аз тарафи онҳо қабудгардида оиди баҳс ва дигар корҳо барои ба вуҷуд омадани фаъолияти соҳибкорӣ ва экономӣ.

— дуюм қарори суди ҳакамии хориҷӣ дар зери қарори суди сеюм ва судҳои ҳакамӣ тиҷоратии байналхалқи, ки аз ҷониби онҳо қабул карда шудааст фаҳмида мешавад, дар ҳудуди давлатҳои хориҷа оиди баҳс ва дигар парвандаҳо ба миён меояд ҳангоми баамал баровардани фаъолияти соҳибкорӣ ва экономӣ .

Ҳамин тавр қонунии амалкунандаи ҶТ ҳамчун қоида дар ҳолати мавӯд набудани созишномаи байналхалқӣ аз принсипи якдигарфахми берун намебарояд.

Ин ҳолат якчанд истисноҳо дорард. Ҳамин тавр тибқи б.4 м.1 Қонун «дар бораи муфлисшавӣ» 26 октябри соли 2002 қарори судҳои давлатҳои хориҷӣ оиди корҳои муфлисшавӣ дар ҳудуди ҶТвобаста ба шартномаи байналхалқии ҶТ муқаррар карда шудааст. Дар ҳолати набудани шартномаҳои байналхалқии ҶТ қарори судҳои давлатҳои хориҷӣ оиди муфлисшавӣ дар ҶТ эътироф карда мешавад.

Мавҷуд набудани фарқият дар қонунгузори ва таҷрибаи дигар давлатҳо эътирофнамоии дуруст, амалишавии принсипи якдигарфаҳмӣ ва иҷрои қарори суди ҶТ дар хориҷи кишвар. Барои таъмин намудани иҷрои қарор дар хориҷа даъвогарҳои русс ҳамчунин шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ бояд даъво пешниҳод кунанд ба ҷавобгарони хориҷӣ вобаста ба давлаташон.

Қонунгузории мурофиавӣ тартиби маҷбурии иҷрои қарори судҳои хориҷиро муқаррар намудааст.

Дархост оиди маҷбуран иҷро кардани қарори судҳои хориҷӣ бояд чунин бошад:

— аниқ будани номи рӯёнанда, намояндаи ӯ, агар дархост ба намоянда дода шавад, муайян кардани ҷои истиқомати онҳо дар ҳолате, ки рӯёнанда ташкилот бошад ҷои воқеъшавии он.

— қарздор, муайян кардани ҷои истиқомат, агар қарздор ташкилот бошад муайян кардани ҷри воқеъшавии он.

— хоҳиши рӯёнанда оиди иҷозати маҷбурии иҷро кардани қарор ва фармон оди дар кадом вақт талаб кардани иҷрои он.

Ба дархост чунин ҳуҷҷатҳое ҳамроҳ карда мешаванд, ки дар шартномаи байналхалқии ҶТ пешбинӣ шудаанд, агар дар шартномаи байналхалқӣ пешбинӣ нашуда бошад, чунин ҳуҷҷатҳо талаб мешаванд:

— боваркунонии суди хориҷӣ, нусхаи қарори суди хориҷӣ оиди маҷбурии иҷрои қарори қабулшуда;

— ҳуҷҷати расмӣ оиди қароре, ки ба қувваи қонун даромадааст;

— ҳуҷҷат оиди иҷрои қарор агар он пештар дар ҳудуди давлати дахлдори хориҷӣба амал бароварда шуда башад;

— ҳуҷҷате, ки дар он қарор нисбати тарафи муқобил қабул шудаасту дар мурофиа иштирок накардааст;

— қисми қарор бо забони руссӣ тарҷума карда шавад.

Дархост оиди маҷбуран иҷро кардани қарори суди хориҷӣ, маҷлиси судӣ бо тарзи кушода гузаронида шуда ба қарздор ҷой ва вақти дида баромадани парвандаро хабар медиҳанд. Ҳозир нашудани қарздор бе ҳолатҳои узрнок, ки суд хабардор аст, ки даъватнома ба дасти қарздор расидааст наметавонад дида баромадани парванда қатъ гардад.Дар ҳолате, ки қарздор ба суд бо хоҳиши дар вақти дигар мондани маҷлиси судӣ муроҷиат намояду суд бо сабабҳои узрнок метавонад дар вақти дигар гузаронаду аз ин қарздорро огоҳнамояд.

Гӯш кардани баёноти қарздор ва дидани далелҳои овардашуда суд қарор мебарорад оиди маҷбуран иҷро кардани қарори қабулшудаи суди хориҷӣ ё рад кардани он.

Дар асоси қарори суди хориҷӣ ва ба қувваи қонунӣ даромадани иҷрои маҷбурии қарори суд варақаи иҷроӣ оиди дар куҷо иҷро кардани қарор дода мешавад. Дар ҳоле, ки агар дар вақти ҳалли саволи иҷроӣ маҷбурӣ ба суд шубҳанок намояд, ӯ метавонад аз шахси барангехтаи ин даъво пурсиш гузаронад оиди маҷбуран иҷро кардани қарори суди хориҷӣ, ҳамчунин аз қарздор пурсиш гузаронад.

Дар КММ ҶТ рӯйхати сабабҳои рад кардани иҷрои маҷбурии қарори суди хориҷӣ дар ҳоле, ки ин сабабҳо мукамаланд.

Рад шудани иҷрои маҷбурии қарори суди хориҷӣ дар ҳоле роҳ дода мешавад, ки агар:

— қарор аз рӯи ҳуқуқи давлате, ки дар ҳудуди он қабул шудааст вале ба қувваи қонун надаромадааст;

— давлате, ки муқобили он қарор қабул шудааст аз имконияти иштирок дар муҳокима маҳрум мешавад;

— дида баромадани парванда ба тобеияти суди дар ҶТ вобаста буда, ба қувваи қонуни даромадаи қарори судии ҶТ-ро доро мебошад;

— иҷрои қарор метавонад ба соҳибихтиёрии ҶТ зарар расонад ё ба бехатарии ҶТ ва ё ин, ки ба тартиботи оммавии ҶТ халалдор бошад;

— мӯҳлати пешниҳоднамудани қарор барои ичроӣ маҷбури гузаштааст ва ин мӯҳлат аз тарафи суди ҶТ барқарор карда намешавад, бо дархости рӯёнанда.

Дар навбати худ эътироф кардани қарори судҳои хориҷӣ бо қонунгузории ҶТ ба ду категория вобаста ба мазмун қарор пешбинӣ шудааст.

Ба категорияи якум ҳолатҳое мансуб шудаанд, ки дар вақти эътироф кардани қарори суди хориҷӣ истеҳсолоти оянда талаб карда намешавад. Тибқи м.415 КМГ ҶТ эътирофнамоӣ дар мазмуни худ истеҳсолоти ояндаро дар қарори суди хориҷӣ талаб наменамояд:

— вобаста ба статуси шаҳрвандии давлат, ки суд қарор баровардааст;

— дар вақти бекоркунӣ ё эътирофи беэътибории никоҳ байни шаҳрванди руссия ва шаҳрванди хориҷӣ, агар дар вақти дида баромадани парванда яке аз ҳамсарон дар ҳудуди ҶТ истиқомат надошта бошад;

— дар вақти бекоркунӣ ё эътирофи беэътибории никоҳ байни шаҳрвандони руссия агар дар вақти дидани парванда ҳамсарон дар ҳудуди ҶТ набошанд.

Эътироф кардани қарори хориҷӣ аз вуҷуд доштани шартномаи байналхалқӣ вобаста набуда ба талаби дутарафа намебарояд.

Ба категорияи дуюм бояд ҳолатҳое ворид шаванд, ки дар вақти ба миён омадани зарурати қабули қарор оиди эътирофнамоӣ бошад:

— қарори судҳои хориҷие, ки иҷрои маҷбурии қарори эътирофнамоиро бея гон истеҳсолоти оянда талаб намекунанд, агар аз тарафи шахси рағбатдошта изҳори норозигӣ накунад;

— шахси ҳавасманд аз рӯи ҷои истиқомат ва ё ҷои воқеъшавиаш дар мӯҳлати як моҳ баъд аз он ки ба ӯ қарори қабулшудаи суди хориҷӣ маълум шуд, метавонад ҳангоми норозӣ будан ба судӣ болоӣ муроҷат намояд;

— изҳори норозигии шахси рағбатдошта оиди қарори эътирофнамоии суди хориҷӣ дар маҷлиси судии кушода гузаронда шуда ба ин шахс оиди дар қуҷо вадар кадом вақт гузаронидани маҷлис хабар дода мешавад. Ҳозир нашудан бе ҳолатҳои узрнок наметавонад боиси ба вақти дигар гузаронидани мачлис гардад.

— баъд аз дида баромадани изҳори норозигӣ суд қарор оиди эътирофнамоӣ мебарорад;

— қарори қабулнамудаи суд метавонад ба суди болои шикоят карда шавад, мӯҳлати шикоятро КМГ ҶТ муайян менамояд.

Рад намудани қарори эътирофнамоии суди хориҷие, ки ба иҷрои маҷбурӣ вобаста нест бо асосҳои муқаррарнамудаи КМГ иҷозат дода мешавад, дар муносибати рад кардани иҷрои маҷбурии қарори суди хориҷӣ. Вале дар ин ҳолат гузаштани мӯҳлати пешниҳод кардани қарор ба иҷрои маҷбурӣ ба сифати асос барои рад кардани қарор ба амал бароварда намешавад.

ИДМ бо роҳи сохтани механизми сатҳӣ дар ҳудуди ИДМ рафтанд, иҷрои қарор ҳам ба судҳои юрисдиксияи умумӣ ва ҳам судҳои ҳакамӣ ҳатмӣ аст.

Тибқи созиши Киевии соли 1992 «Дар бораи тартиби қарорҳои баҳсӣ вобаста ба амал баровардани фаъолияти хоҷагӣ» давлатҳои иштирокдошта дар ИДМ ҳаматарафа эътироф ва иҷрои қарори ба қувваи қонун даромадаи судҳои салоҳиятдоштаро дастгири менамоянд.

Дар Конвенсияи Минск соли 1993 ва Конвенсияи Кишеневии соли 2002 аҳамаяти махсус ба саволҳои эътирофнамоӣ ва иҷрои қарор дода шудааст. Ба ҳисоби объектҳои эътирофнамоӣ ва иҷро дар ҳудуди иштирокчиён конвенсияи қарори ташкилотҳои юрисдиксионӣ бо парвандаҳои гражданӣ ва оилавӣ вобаста ба созиши қарори судҳои ҷаҳонӣ ба ин саволҳо, актҳои нотариалӣ вобаста ба муносибатҳои пулӣ ҳамчунин қарори судҳо вобаста ба парвандаҳои ҷиноятӣ оиди рӯёнидани зарари расондашуда. Дар конвенсия қоидаҳо ба эътирофнамоӣ бахшида шудааснд, ки ба иҷрои қарор ҳамчунин иҷрои бекоркардани никоҳ ва ба дигар саволҳо пешбинӣ шудааст.