Мурофиаи байналхалқии гражданӣ

Нақшаи лексиони:

1. Мафҳуми мурофиаи граждани байналхалқӣ.
2. Муҳокимаи судии байналхалқӣ.
3. Ҳуқуқи мурофиави граждании шахсони хориҷӣ.

Мафҳуми мурофиаи граждани байналхалқӣ.

Дар илми байналхалкии хусуси зери мафҳуми мурофиаи граждании байналхалқӣ, маҷмӯи саволҳои характери мурофиави дошта фаҳмида мешавад, алоқаманди бо мудофиаи хориҷиён ва шахсони юридики хориҷи дар суд.

Ин саволхо:

— роҳ доштани шахсони хориҷиба адолат, вазъи онҳо дар мурофиа;

— муҳокимаи байналхалқи;

— расонидани ёрии ҳуқуқи ба судхо ва дигар макомотхои адлияи давлат ба хамдигар;

— ҷамъкунии далелхо;

— ташкили таъмини ҳуқуқи хориҷи;

— иҷро ва амали гардонидани қарори судҳои хориҷи;

Ҳуқуқи мурофиави дар низоми ҳуқуқи ҳар як давлат анъанави ба ҳуқуқи оммави вобастаги дорад, зеро инҷо сухан меравад оиди муносибатхои вертикали(амуди): байни давлатхо, аниқтар байни ҳокимияти суди ва шаҳрванд ё ин ки бо дигар субъект.

Аз нуқтаи назари ҳукмронанда, меъёрхои мурофиаи граждани байналхалқи баъзе предмети танзимкунанда низ дорад, нисбати меъёри хуқуқи байналхалқии хусуси: онҳо муносибати хусусиро танзим намекунад, қисми носозихои хориҷи, фаъолияти суд нисбати халли парвандаи граждани, чанде чунин қисм вуҷуд надорад.

Азназаргузаронии парвандаи ҷузъи хориҷи, судхои ҶТ ва дар дигар давлатҳо, дар асоси приниип саволхои ҳуқуқии мурофиаи гражданиро дар давлати худ дида мебароянд. Дар ин ҳолат, вакте ки ин ё он мафхум бо қонунгузории Россия алоқаманди дорад бо ҳуқуқи модди, бо ҳуқуқи ягон давлати хориҷи- дар мурофиа ё баракс.

Қоидаиоиди масалаи мурофиаи граждани байналхалқи консепсияи сершумори хатарафа ва минтақавиро доро мебошад. Инчунин шартномаи дутарафа оиди ёрии ҳуқуқи, созишномаи консули ва дигар созишҳо.

Дар созишномаи умумии хамаҷониба дохил мешавад:

— созишномаи Гаага оиди масалахои мурофиаи граждани 1954 с.;

— созишнома дар бораи супоридани сархади суди ва ҳуҷатхои ғайри суди оиди парвандаи граждани ё иқтисоди 1965 с.;

— Созишнома дар бораи гирифтани сарҳади исботнамои оиди парвандаи граждани ё иқтисоди 1970 с.;

Байни давлатҳои – аъзои ИДМ созишномаи ҳаматарафа қабул шудааст:

— созишномаи ёрии ҳуқуқи ва муносибати ҳуқуқи оиди парвандахои граждани, оилави ва ҷинои 1993 с. (конвенсияи Минск)

— Протокол ба конвениия дар бораи ёрии ҳуқуқи ва муносибати ҳуқуқи оиди парвандахои граждани, оилави ва ҷинои 1997 с.;

— Созишнома дар бораи ёрии ҳуқуқи ва муносибати ҳуқуқи оиди парвандахои граждани, оилави ва ҷинои 2002 с. (конвенсияи Кишиневск).

Соли 2002 КМГ ҶТ қабул гардид ( 1 феврали соли 2003 ба қувваи амал даромад), кодекси мурофиавии иқтисодии нав (1 сентябри соли 2002 ба қувваи амал даромад). Ҳамчунин қонун « дар бораи судҳои сеюми РТ» 24 июли соли 2002 қабул карда шудааст. Дар қатори ин шароит ба хамин соҳа алоқаманд дар қонуни аз 21 июли соли 1997 « дар бораи истеҳсолоти иҷро», дар КМГ ҶТ коидаҳои муфассал оид ба масалаҳои кодекси мурофиаи байналхалқи муқарар карда шудааст.

Ин коидахо мавқеи муаянро доранд:

— оиди истифодашавии қоидаҳои шартномаи байналхалқи (б.4 м.11 КМГ ҶТ, б.3 м. 3 КММ ҶТ);

— оиди истифодашавии меъёрҳои ҳуқуқи хориҷи( б. 5 м. 11 КМГ ҶТ, м. 14 КММ);

— оиди тобеъияти судҳои умуми ҳуқуқи ва суди ҳаками бо иштироки шаҳрвандон, ташкилотҳои хориҷи ва ташкилотҳои байналхалқи, ҳамчунин ташкилотҳои инвеститсионии хориҷи (б. 5 м.27 КММ ҶТ, б. 2 м. 22 КМГ ҶТ);

— дар муҳокима будан ҳангоми даево кардан ( б. 3 м. 36, м. 37. б. 7,9 м. 38 КММ), хабарномаи суди барои шарҳвандони хориҷи ( б. 5 м. 121 КММ);

— далели хаттии хориҷиён ( б. 4, 5 м 71 КМГ);

2. Муҳокимаи судии байналхалқӣ

Зери муҳокимаисудиибайналхалқӣ, хукуи судхои ягон давлати муаян оиди хал кардани парвандаи граждани бо иштироки давлати хориҷӣ ё ин ки бо «дигар фарди хориҷӣ».

Баъд аз мукарар намудани системаи хукукии суди ягон давлат ба пураги барои мубохиса ворид карда мешавад, сипас аник мегардад ки инстансияи суди салохияти дида баромадани мубохисаро дорад.

Хар як давлат худ муаян менамояд, ки кадом мубохиса ба салохияти суди ин давлат дохил мешавад. Дар ин хусус дар тачриба холатхое пайдо мешавад, ки кадом вакт дида баромадани як ва хамон мубохиса метавонад ба салохияти судхои ду ё ин ки якчанд давлат ворид гардад. Дар чунин маврид сухан меравад оиди « низоъхои дорои хукуки». Чунин «низоъхои дорои хукуки»-ро метавон танхо бо рохи бастани созиши дутарафа ва бисёртарафаи байни давлатхо дур намуд.

Се системаи асоси муаян намудани мухокимаи суди маълум аст:

1. Аз рӯи франсу-романи(лотини) системаи мухокимаи суди бо нишонаи тарафхои мубохисавии шаҳрвандон муаян карда мешавад. Хамин тавр, суд дар Фаронса, Италия ва дигар давлатхое,ки ин системаро кабул кардаанд, оиди дида баромадани парвандахудро салохиятнок мешуморад, агар мубохиса ба созиш дахл дошта бошад, аз чониба шаҳрвандони ин давлат басташуда, новобаста аз ҷои басташави.
2. Дар асоси системаи Олмлни коидаи дида баромадани мухокимаи худудии дохили оиди бахси парвандаи чузъи хориҷӣ. Ин система дар ҶФО, Ҷопон ва як қатор давлатҳои Аврупо инчунин дар Амрикои Лотини истифода мешавад. Вакте , ки ҷавобгарон бисёранд ва онҳо дар давлатҳои гуногун истиқомат доранд, ҳуқуқи интихоб кардани суд аз ҷои истиқомати даъвогар вабаста аст.
3. Системаи англо-америкоимуҳокимаисудиро аз рӯинишонаи «хозиршави» чавобгарро дар судро муаян мекунад, ки он бисер хам васеъ кашол ёфтааст. Хатто дар Бритоние хоричиен муваккати чойгир шуда бошанд хам ( дар яке аз давлате, ки ин система дар ончо истифода бурда мешавад), аммо ба у шахсан даъватнома супорида шудааст — барои тасдик кардани мухокимаи суди бо муносибат бо шахсни чисмнӣ, ин асос басанда аст. Дар муносибат бо шахсони хукуки талаб менамояд, ки онхо дар Бритоние таъсис дода шавад ва ё амалиётхои онхоро дар сархади он рохбари кунанд.Дар катори Бритониё ин система дар ИМА ва дигар давлатхо хамчун хукуки умуми истифода мешаванд.

Дар тачриба ва қонунгузории бисёр давлатҳо муҳокимаи суди муоҳидави иҷоза дода мешавад. Ин маъони онро дорад, ки тарафҳои баҳс метавонад ба қароре оянд оиди он ки баҳси онҳоро суди кадом давлат муҳокима намояд.

Дар таҷрибаи байналхалқи мафҳуми дерогаиия ва пророгаиия истифода бурда мешавад. Ҳангоми бастани созишномаи дерогаииони тарафҳо ба қароре моянд,ки парвандаи дар мухокимаи суди россия бударо суди хориҷи дида барояд ва ҳангоми бастани шартномаи пророгаииони бошад – оиди аз ҷониби суди россия дида баромадани пардае,ки ба истеҳсолоти суди россия дохил намешавад.

3. Ҳуқуқи мурофиави граждании шахсони хориҷӣ.

Мувофиқи ҳолатҳое, ки дар қонститутсияи ҶТ дар бораи кафолати ҳифзи судии ҳуқуқу озодиҳо (м. 46) ва дар бораи додани режими милли ба шаҳвандони хориҷӣ ва шахсони бешаҳрванд ( м.62) , ҳамчунин дар м. 4 қонуни федеративи « дар бораи ҳолати ҳуқуқии шаҳрвандони хориҷӣ да ҶТ» аз 25 июли соли 2002, хориҷиён дар ҶТ аз фаъолияти суди озодона истифода мебаранд.

Мутобиқи м. 398 КМГ ҶТ шаҳрвандони хориҷӣ, шахсони бешаҳванд, ташкилотҳои хориҷӣ, ташкилотҳои байналхалқӣ оиди ҳуқуқҳои поймолгаштаашон ва ё ҳуқуқи баҳсӣ, озодӣ ва манфиатҳои қонуниашон ҳуқуқи ба суди ҶТ муроҷиат карданро доранд.

Қоидаи аналоги дар қонунгузори мурофиаи суди ҳаками мустаҳкам карда мешавд, муқарар менамояд, ки хориҷён ва ташкилотҳои хориҷӣ, шаҳрвандони хориҷӣ ва шахсони бешаҳрванд фаъолияти соҳибкориро баамал мебароранд, оиди ҳуқуқҳои поймолгаштаашон ва ё ҳуқуқи баҳсӣ, озодӣ ва манфиатҳои қонуниашон ҳуқуқи ба суди ҳаками ҶТ муроҷиат карданро доранд.

Шахсони хориҷӣ дар баробари шаҳрвандон ва ташкилотҳои ҶТ аз ҳуқуқи мурофиави истифода намуда, ҳамчунин ӯҳдадориҳои мурофиавиро иҷро менамоянд.

Вобаста ба ин қонун ба шаҳрвандони хориҷа режими миллиро дар доираи истеҳсолоти суди граждани бо ҷои зисти онҳо дар ҶТ алоқаманд намекунад. Ин меъёрҳои қонунгузории россия ҳаматарафа бо ҳолатҳои моддаи 6 конвенсияи Аврупо « дар бораи хифзи ҳуқуқу озодиҳои инсон, соли 1950» дар бораи озодона роҳ доштан ба суд ҷавобгӯ мебошад. Мутобиқи ин модда ҳар кас ҳуқуқ ба муаян намудани ҳуқуқи гражданӣ, адолати оммавӣ дар муҳлати муаян ва аз ҷониби суди беғарази мувофиқи қонун асосётаро дорад.

Мувофиқи б. 4 м. 398 КМГ ҶТ Ҳкумати ҶТ метавонад муносибатро маҳдуд намояд нисбати шахсони хориҷии ҳамон давлат ва судҳое, ки нисбати шаҳвандон ва ташкилотҳои ҶТ ҳуқуқи мурофиавиашонро муҳдуд намудаанд.

Дар қонунгузории ҶТ нисбат ба қонунгузории дигар давлатҳо, ҳангоми даъво кардан ба суд, руёнидани гарави махсус аз хориҷиён муқарар карда нашудааст. Ин гарави пули барои таъмин намудани хароҷотҳои суди рӯёнида мешавад, он бар зиммаи ҷавобгар аст дар ҳоле,ки давъвогар аз даъвояш даст кашад.

Озод намудани даъвогар аз гарави суди дар асоси он ки вай хориҷи аст ё ҷои истиқомати доимию муваққатӣ дар ҳамин давлат надорад, инчунин дар конвенсияи Гаага оиди масъалаҳои мурофиаи гражданӣ (соли 1951) пешбини шудааст.

Хориҷиён дар мурофиа ҳамчун яке аз тарафҳо дар суди ҶТ дар баробари шаҳрванди ҶТ аз тамоми ҳуқуқҳои мурофиави истифода мебаранд. Ин меъёр дар муносибат бо судҳои юрисдиксияи умуми ва мақомоти суди ҳаками амал мекунад.

Айниҳол озодона роҳдоштан ба судҳо дар қонунгузори ҶТ ва шартномаҳои байналхалқӣ пешбини шудааст, вале ин васеъ фахмида намешавад. Ҳамин тавр додани чунин ҳуқуқи пешбининамудаи байналмилалӣ ҳамчун ҶТ ӯҳдадорӣ, эътироф ва мали намудани қарори судҳои хориҷӣ , ки ин дар шартнома пешбини нашудааст, фаҳмида намешавад.

Соҳибҳуқуқ ва мукалафии шаҳрвандони хориҷӣ ва шахси бешаҳрвандро мурофиаи граждани қонуни шахсии онҳо муқарар шудааст.

Шахс дар асоси қонуни шахсии мурофиави мукалаф намебошад, мумкин аст дар сарҳади ҶТ мукалаф эътироф шавад, агар он бо қонунҳои ҶТ мувофиқат кунад мукалафии мурофиавиро соҳиб мешавад(м. 398,399 КМГ ҶТ).

Асосан КМГ ҶТ (соли 2002) дастуре мебошад « оиди мурофиаи соҳибҳуқуқии ташкилотҳои хориҷӣ ва ташкилотҳои байналмиллалӣ» ( м. 400). Тибқи ин меъёр қонуни шахсии ташкилотҳои хориҷӣ, қонуни давлати ба ҳисоб меравад. Дар асоси қонуни шахсии ташкилотҳои хориҷӣ , сохибҳуқуқии онҳо муқарар када мешавад.

Ташкилотҳои хориҷие,ки қонуни мурофиаи шахсии соҳибҳуқуқи надоранд, мумкин аст онҳо дар сарҳади ҶТ дар асоси қонунгузории ҶТ соҳибҳуқуқ эътироф шаванд.

Дар суд парвандаро худи шахси хориҷӣ ё намояндаи ӯ метавонад пеш барад. Бо қувваи он ки дар қонунгузории росия институти ҳатмии намояндагии суди вуҷуд надорад, намояндаи шахсони хориҷӣ дар суд метавонад ҳар шаҳрванди россия ва ё хориҷие, ки дорои ваколатномаи бошад.

Адабиётхои тавсия шаванда

1. Международное частное право (Под.ред Г.К. Дмитриева). – М. – 2000– 700 с.
2. Богуславский М.М. Международное частное право.– М. – М.О. -1998. -.645 с.
3. Конвенсия государств участников СНГ «О правовой помощи и правовых отношениях по гражданским семейным, уголовным делам». Звеков В.П. Международное частное право. – М. – норма. – 2000.