Кашонидани байналхалқии бор ва мусофирон дар ҲБХ

1. Нишондодти маҳсулоти гуногун ва дарки байналхақии онҳо.

• Кашонидаи маҳсулотҳо бо роҳи оҳани ва масъулияти байналхлқии он.

• Кашонидани маҳсулотҳо бо роҳи нақлиети ва масъулияти бйналхалқии онҳо.

Кашонидаи бор ва муссофиронро мо метавонем бо роҳи оҳан, нақлиёт, ҳавои ва бо роҳи нақлиёти оби,ба вучуд орем.

Оиди ношонидаи мафҳуми байналхалқи бошад инҷо метавон ба ду чиз аҳамият дод, яъне кашонидани бор ва мусофирон, ки инҷобояд бо шароити ки пешаи ба нақша гирифта шудааст,инро инчунин уносбаҳои байналахалқиро бо дигар давлатҳо ба барномаи худворид намудаанд.

Ҳамзамон бояд дар назар дошт ки маҳз кашонидани бор ва мусофирон пеш аз ҳама инҷо характери идоракуни ва хуқуқҳои худро дорад,ки вобаста ба муносибат ва ҳамкориҳои дучонибаи байналхалқи эътироф карда мешавад. Барои дуруст ба роҳ гузоштани муносибатҳои байналхалқи дар масъалаи кашондани бор ва мусофирон бояд ба ячанд талаботҳо ва меёрҳо аҳмият дод;

• — ҳуҷҷат ва талабот барои кашинидан;
• — ӯҳдадори ва шартҳои кашонидан;
• — қабул намудани нофаҳми ҳангоми рух додан;

Ба щайр аз ин ташкилоте ки бо ин гуна муносибатҳо кашонидан сафарбар шудаанд бояд бор ва мусофирон то ҷои муайянашон бурда расонанд.

Да Ҷумҳурии Тоҷикистон бошад ба талабот ва меёрҳо ҷидди аҳмият дода дар ин навбат барои кашонидани мусофирон борои нақлиёт ҳамеша роҳбаланд таин менамоед.

Дар бисёр аз аз давлатҳо барои дастраси мол санади (АКТ) додугирифти байналхалқи ки ин моҳатан ба конвенсияи нақлиёти мебошад тариб дода шудаас.

Зикр кардандуруст аст ки ин ҳолат дар Ҷумҳурии Тоҷикистон фаоълият дорад:

• — кодекси ҳавопаймои ҶТ аз соли 1998
• — низомномаи нақлиёт вар роҳи оҳан аз соли 2002 қабул шудааст айни ҳол дар амал мебошад.

Шарномаи байналхалқи ва бастани он хангоми кашонидани мусофирон, инҷо муносибати инсони ва меёрҳои қабулшудаи муносибатҳои байналхалқи равона шудааст, ки бояд он ҳатми ба эътибор гирифта шавад.

Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон Қонун оиди дастрас намудани бор ва кашонидани мусоффирон то ҷои таъин шуда амал мекунад, ки ин меъёрҳо дар қисми Кодекси Граҷдани (боби 3 моддаи 1219) қайд шудааст. Дар боби 3 ва моддаи 1219–и муносибат ба кашонидан бо розигии тарафайнҳо бояд суръат гирад, яъне на бо вобастагии экспидиторҳои нақлиёткашон.

Аз ин лиҳоз мусофирон метавонад ба худ роҳҳои қулайи ин намудани кашониданро ба монанди: роҳи оҳан, бо роҳи нақлиёт, ҳавопаймо, роҳи обири интихоб намоянд.

Ҳаминро низ бояд дарк намуд, ки кашонидани бор ва муссофирон бо роҳи обӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон камтар ба назар мерасад, аммо кашонидани ҳам бор ва ҳам муссофирон бо роҳи оҳан бошад бештар ба инобат гирифта шудааст.

2. Кашонидани маҳсулотҳо бо роҳи оҳан ва масъулият байналхалқи он.

Соли 1956 дар МПК Шартномаи иловагии барои кашонидани бор ва мусофирон бо роҳи оҳан пешбинӣ шуда буд.

Инчунин соли 1980 дар Конвенсияи Бернеский ин масъала оиди муносибатҳои байналхалқии кашонидани бор ва муссофирон дар (КОТИФ) дида баромада шуда буд, ки инро бисёре аз давлатҳои Аврупо аз он ҷумла Украина, дар қатори онҳо Осиё ва Африкои Шимолӣ ба қабул намуда буданд.

КОТИФ – ин меъёрҳое, ки дар Конвенсияи Бернский, розиги ва иловаги соли 1966 ду ҳолат қабул шуда буд яъне (А ва В).

Ҳолати «А»- яъне дар ҳамагуна шароит бе шикасту рехт дастраси мусофирон то ҷои таъиншуда инро қоидаи МПК вак ягона мегӯянд.

1. Ҳолати «Б» — дар ин ҳолат бошад дастраси бор ва талаботи ягонаи Муайян намудани муҳати дастраси бор ,ки ин қоида дар КОТИФ барои борҳои бисёр бо суръати 400км агар бори камтар бошад дар суръати 30км дар рӯз муайян шудааст.
2. Ҳаҷми таъинот ӯҳдадории роҳи оҳан агар ин ӯҳдадорӣ бом ан сабабҳои гуногун вайрон карда шавад, чунин муайян шудааст,ки аз Фонди захирави асъори – СПЗ – байналхалқи (17 СПЗ ва ё ин ки 51 тиллои кӯҳ ки 1 кг ҳаҷми буруттро) ташкил медиҳад, кӯмакпули расонида шавад.

Ин аз як Шаҳодат медиҳад, ки ба шахси борфристода 3 баробар маблащи дар шартнома зикр гардидаро пардохт менамояд.

Ҳамзамон бояд зикр намуд, ки барои намонидани бор ва воситаи роҳи оҳан, ки ин қарор дар якҷоягии муносибатҳои байналхалқии кашонидани бор ва муссофирони соли 1950 қабул шудааст ва иштироучиёни он ҶТ Аврупои Шарқӣ Манголия, Хитой, КНДР ва Ветком мебошад, ки аз рӯи ин низомнома фаъолият мебарояд.

Ин муносибат аз соли 1992 муаяйн шуда барои қабули бор ва дастраси он дар шароити додугирифти борқабулкунанда пешбини шудааст.

МПК бояд риоя шавад.

КОТИФ чунин қоидаро дар амал ҷорӣ намудааст:

ӯҳдадории ташкилоти роҳи оҳан ва нигоҳдории бор ва дастраси он то манзил, ки кадоме дар ин бобат мебошад.

Дар ин ҳасат чунин қайд шудааст ки то баманзил датрас намудани мол ин ҷо вайроншавии ӯҳдадориҳои ба ташкилоти роҳи оҳан нигарон да шудааст.

Аз ин чӣ тавре ки дар боло зикр намудем бо сабабҳои гуногун то маҳсулоти муайяншуда дастарс намудани бор ба манзил ва иҷро намудани ӯҳдадориҳои шарпома ҷори аз тарафи ташкилоти роҳи оҳан ба дорандаи бор аз рӯи арзиши пардохт карда мешавад.

III кашонидани маҳсулотҳо бо роҳи нақлиёти ва масъулияти байналхалқии он.

Мавриди зикр ас тки кашонидани бор ва муссофирони дар ҶТ ва ӯҳдадориҳои онҳо ба мисоли шартҳои роҳи оҳан мебошад:

Конвенсияи роҳи нақлиёти ки соли 1969 қабул шудааст;

— муносибатҳои Аврупо ки осн соли 1971 қабул шуда ва иловатан дар Конвенсияи ҳаракат дар роҳи нақлиёт ба табъ расидааст:

Байналхалқии роҳи нақлиёт ва дастраси бор ки азсоли 1956 амал мекунад.

— Конвенсияи оимуносибатҳои дастраси бор ба манзил бо дафтарчаи МДП ки аз соли 1959 дар амал тадбиқ шудааст ва то ҳол ин низомнома риоя карда мешавад.

Дар матни ин Шартнома чунин зикр гардидааст ки муносибатҳои байналхалқи дастраси бор ба тарафи роҳи нақлиёти аз санаи 19 майи соли 1956 бояд муайян карда шавад.

Дар ин конфренсия чунин омадааст ки агар ташкилоти роҳи нақлиёт бор ва дар нақлиёт бударо то мӯҳлати муайяншуда ба манзили зарури дастрас кунад 1 кг ҳаҷми брутто мебошад пардохт намояд.

Қайд карданаст ки ҳангоми дастраси бор ва кашонидани он бояд ронандаи нақлиёт бояд дафтарчаи МДП –ро ҳамроҳи худ дошта бошад ки онро метавонад ба гумрукӣ назди сарҳад пешниҳод намояд.

Конвенсия дар якҷояги донишгоҳи ки дар ин ҷо фаҳмиши ин мафҳумро асоснок намудаанд ва ӯҳдадориҳои худро нисбати дастраси ва фристонидани мол инҷо вогузор намуданд. Дар ҶТ инякҷояшавиро ташкилоти байналхалқи дастраскунии мол бо тариқи нақлиёт ва таъмини дафтарчаи МДП ба зиммаи худ нигоҳ медоранд.

Нақлиётҳое ки барои кашонидани бор ва дастраси борро то манзили таъиншуда дар ӯҳдадориашон қарордоранд бояд бо навиштаҷоти «ТИР» таъмин бошанд. Ин «ТИР» аз он шаҳодат медиҳад ки ин нақлиёт дар марди назари гумрукӣ қарор дорад.

Дар ҳудуди фаъолияти системаи дастрасткунии бор чунин системаҳо амал мекунанд.

Дастрасткунандагонихароҷоти кишвар бошанд дар ҶТ барои дастрас намудани бор якчанд ӯҳдадориҳои тарафҳоро бояд ба зимма бошанд.

Муносибатҳои ватанӣ ва ҳам тарафайнҳо ба ӯҳда гирифта шаванд яъне розигии тарафайнҳо албатта барои риояи шартномаи байналхалқи дар ҳудуди ҶТ ин хело муҳим мебошвд иҷозатномаҳо аз тарафи мақомати дахлдорӣ вобасташудаи роҳи нақлиёт бояд суръат гирад.

IV Муносибатҳои байналхақли дастрасткуни ва кашонидани бор ва муссофирон бо роҳ тайёраҳо.

Чи тавре ки ба ҳамагон айён аст дастраси бор ва муссофирон

Ба роҳи тайёраҳо дар шароити имрӯза чӣ дар дигар давлатҳо ва аз ҷумла дар Ҷумҳурии Тоҷикистон рӯ ба тараққи овардааст.

Кашонидани мусофирон ва бор ба тариқи роҳи ҳавои дар ҶТ бо воситаи ташкилотҳои ҳавопаймои хоричиён саръат мегирад бо розигии тарафайнҳо.

Дастраси муссофирон хусусан бо ташкилотҳои ҳавопаймои суръат гирифта муссофирон ва бор дар зиммаи ташкилотҳои ҳавопаймои хоричиён ҷараён дорад.

Дар моддаи 101 Кодекси ҳавопаймои ҶТ чунин қайд шудааст ки сифати муносибатҳои байналхалқи ки кашонидани мусофирон то ҷои таъиншуда бояд пурра ба бехатарӣ ва дастраси муссофирон қатъи дар талабнома зикр гардидааст.

Айни ҳол ҶТ қариб ки 130 ширтномаҳои дутарафаи муносибатҳои байналхалқӣ ба инобат гирифта шудаанд ки вобаста ба кашонидан ва дастраси бору муссофирон қабул шуда аҳамияти созишнома дорад.

Шарти кашонидани муссофирон ва бор бороҳи ҳавопаймои бисёр тарафа муайян шудааст дар конвенсияи Варшава барои риояи якчанд қоидаҳои зарурии кашонидани роҳи ҳавопаймои ки он аз соли 1929 ин ҷониб ба роҳ монда шуда буд. Тасдиқи он дар Қарори Гаага низ соли 1955 қабул шуда буд.

Дар ин Конвенсия қариб ки 100 давлатҳои ҷаҳон иштирок ва шомил яъне аъзо мебошанд. Ин ҷо гуфтан ҷоиз аст ки ин дар ин Конвенсия собиқ давлати иттифоқи Шӯравӣ иштирок намуда ин Конвенсияро соли 1934 ва дар қарори соли 1957 асоснок намуддаст ки ин Қонун дар ташкилоти ҳавопақмои Ҷумҳурии Тоҷикистон низ амал мекунанд.

Таъсири Конвенсияи Варшаваги оиди дастраси бор ва муссофирон бо роҳи ҳавопаймои байни давлати ва инчунин кашонидани ҷои муқарраршуда айни ҳол дар ин Конвенсия аниқ нашудааст:

Дар Конвенсия муайян нашудааст;

— талаботи ягонаи дастрас ва кашонидани бор ва муссофирон ва муҳим ҳуҷҷатҳо:

-ҳуқуқ ва ӯҳдадориҳои муссофирон ва манзили таъиншуда;

-вобаста боркашон дар назди муссофир ва дорандаи бор аҳамияти хело калон мепистад.

Дар ин Конвенсия инчунин боз чунин Қонун дар амал мебошад ки таҷрибаи он аҳамияти ҷиддиро талаб менамояд.

Кашонидани бор ӯҳдадор аст агар бо муссофир сарукор дошта бошад ба мисоли вафоти муссофир бекоршавии ӯ дар рухдодани ҳолати фавқулода ки ин ҳолатҳо дар ҳавопаймои шуда монанд бевосита ҷавобгар буда аз рӯи нишондиҳандаҳо дар боло зикр гардида ӯ санад тартиб медиҳад. Инчунин барномаи агар дар зиммаи ӯ дастраси бор то манзил вобаста бошад низ дар ӯҳдадории ӯ суръат гирифта ӯ шахси боваринокива нигоҳдорандаи бор мебошад бояд то вақти муаяйншуда борро то манзил расонад.

Мавриди зикр ас тки он дар Конвенсияи Варшава қайд шудааст бевосита нигоҳдоранда шудааст:

Агар боркашон пешаки чораҳои фавриро оиди масъалаҳои дар боло зикршударо ҷустуҷӯй намояд ва сарди роҳи он гардад ӯ ҷавобгар нест.

Ҳаминро бояд гуфт ки агар хатогиҳо бевоситаи аз тарафи боркашон ва бнаҳамияти ӯ нисбати фаъалияташ мушоҳида гардад ӯ дар назди Қонун ва Суд ҷавобгар бкда аз рӯи он ба ҷавобгарӣ кашида мешавад.

ӯҳдадории боркашон бо Қарори Конвенсият Варшаваги бо чунин сумма муайян шудааст;

250 франн бо 1кг бор.

Дар Руссия бошад ин сумма чунин муайян шудааст; ба ҳаҷми 20 доллар ба 1кг бор.

Бо розигии Қарори Гаага бошад ин нишондиҳандаҳо бо ҳаҷми ӯҳдадори ва муносибит бо инсон дар ҳаҷми 250 ҳазор тиллои Фронсави яъне франнҳо муайян шудаанд.

Адабиётҳои тавсия шаванда

1. Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон. – Душанбе. – 2004.
2. Кодекси граждании Ҷумҳурии Тоҷикистон. (қисми I). — // Ахбори Маҷлиси Олии ҶТ. – Душанбе. — № 6. – 1999.
3. Қонуни конститутсионии Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи шаҳрвандии ҶТ. // Ахбори Маҷлиси Олии ҶТ. – Душанбе. — № 13. – 1995.
4. Конвениия стран участников СНГ «О безвизовом передвижении по территории государств СНГ» от 12.10.1992. Действующее международное право. Т III. – М. – МНИМП. – 1997.

5. Богуславский М.М. Международное частное право.– М. – М.О. -1998. -.645 с.

6.Гражданское право. Том 3 (Под. ред. Сергеева А.П., Толстого Ю. К.). – М. –Проспект. – 2000.-560 с.