Хелҳои омонимҳо ва мавқею хусусиятҳои грамматикию –лексикии онҳо
Омонимҳо дар забони тоҷикӣ аз рӯи вазифа ва маънои лексикию-грамматикӣ се хел мешаванд.
Дар забони тоҷикӣ дар баробари омонимҳо калимаҳое мавҷуданд,ки аз инё он ҷиҳат ба калимаҳои омоними шабоҳат (монандӣ) доранд, дар адабиёт, маъноҳои заюоншиносӣ ва истилоҳи «омофон» «омограф» ва «омоформ» )омофонҳои шакла) меноманд. Хангоми омӯзиши омонимҳо ва ё истифодаи «омофон» «омогараф» ва «омоформ»(омофонҳои шакла)меноманд. Хангоми омӯзиши омонимҳо ва ё истифодаи онҳо дар навиштаҷоти илмӣ – корҳои курсӣ, дисертатсияҳои номзадӣ мақолаҳои илмӣ- корҳои тадқиқоти ё асарҳои бадеӣ омограф, омоформҳо диққат додан зарур меояд.Дар мактабҳои миёна доир ба ҳамаи хелҳои омонимҳо мавшқҳои зиёде барои таълим ин мавзӯъ пешниҳод карда мешавад. Мутасифона хатмкунандагони мактабҳои ми ёна ба мактаби олӣ дохил шудаистодааст. Омоним ва он тараф истодномбар карда натавонист ҳатто наметонад, ки омоним чиства он се хел мешавад.Зеро дар рафти таълми омонимҳо ба фикри моҳияти истилоҳои мазкур маълумоти кофи дода намешавад.
Омофон, омограф ва омофонҳо аз чӣ сабаб аслан, дар китоби Ҳ.Ҳусайнов , Қ. Шукуров, Фаруи мизии ҳар як диалог бошад истиснои Омоним – калимаи юнони буда humus –якхела –onima- ном мебошад. Калимаҳое,ки таркиби айни як ҳисса нутқ мансуб мебошанд. Омонимҳо шукуфтаи гиёҳ ё дарахте 2. Номи бештари руй баровардан –ва ё дараҷаҳои сурпе,ки дар бадан 4. Сари нимсӯхтаи пилтаи чароғ, ва ё шамъ, 5. Гули алаб хокистари сафеди миршоми болои лахча аз алата хомӯш истода: Ҳусйнов Х. қайд мекунанд, ки аз рӯи шаси аслӣ (ба ҳеҷгуна суфиксе вапрефикс бо ҳам монандмебошад, омонимҳо пурра асбоби мусиқӣ.)
Омонимҳои нопурра – калимҳои, ки дар натиҷаи қабули ягон шакли морфологӣ ба ҳамдигар монад шудаанд: даво –давот (1.рангдон ва давои ту) метавонад. Дар натиҷаи ихтибос ҳам пайдо шуда суди халқӣ; май –шароб, май моҳи май, хар номи растанӣ, хар –суруди умумӣ.
Сипас , муалиф кали дар бораи омоформ маълумот дода омоформро бо мисолҳо каме шарҳ додааст.
Албатта чунин маълумодиҳи барои хонандаи имрӯза кофӣ нест.
Омофонҳо –омонимҳое мебошанд,ки як талафуз мешаванд. Муалифи луғати терминҳои забоншиносӣ омографҳоро бо омофнҳо омехта каррдааст.Ба қавлу далелҳои овардашуда назар андозем , омографҳо гул як намуди омонимҳо истисно шудаанд. Бинобар ин хелҳои омонимҳоро бо тарзи муқарарӣ баён мекунем.
а) Омофон – калмиаҳои гуногуне мебошанд,ки як хел талафуз карда мешаванд, ки як хел талафуз карда мешавад. Так тони ангур; тан –тан и электрик , ҷараёни элетрия чанг –граду чанг; ангу асбоби мусиқӣ Май –ман май –шароб; боз дафъа; боз паранда; боз-кушода. Ин гуруҳи омонимҳо дар забон хеле бисёранд. Пари маҳлули афсонави, феъли паридан – ту парӣ
3. Пар (праи ҳӯ, пари товус ), Дар ин маврид омонимҳо дар забон бо чунин роҳ низ омдада метавонад. Ба воситаи калимаҳои иқтибосӣ, ки маънои дигар доранд, ба забони муайян ба забони иқтибосшуда монандӣ пайдо мекунад:масалан, калимаи миён дар забони тоҷикӣ нушокӣ, арақро мегӯянд. Калимаи «май»-юнонӣ,ки маънояш фасли нашъунамои забонии зиндашавии табиат аст, бо во системаи забони русӣ ба забони тоҷикӣ дохил шуда, аз ҷиҳати талафуз ва таркиби овоз ба калимаи «май»-и тоҷикӣ шабоҳат пайдо карадааст.
Омографҳо – омонимҳое, мебошанд, ки онҳо дар ин ё он забон аз ҷиҳати талафуз як хел буда, аз ҷиҳати навишт фарқ мекунанд:
Инсон –ин сол- макту- маку ту (ман, ту) модар –мо дар, чарм ағз – чор мағз, духтар –ду тор
Омофонҳо калимаи юнони буда (homos) форма – шакл ташаккул ёфтааст.
Калимаҳое, ки ба як ё якчанд ҳиссаи нутқ мутталиқ буда, аз ҷиҳати шакл бо ҳамдигар монанд мебошанд.
Ин калимаҳоро дар талафуз аз ҳамдигар фарқ кардан душвор аст, зеро онҳо ҳам таллафуз ва ҳам навиштӣ якхела доранд. Маънои омофрмҳо танҳо дар матн бо асосӣ дарк кардан мункин аст.
Қадам (қади одам, қадам гузоштан), давот (давои ту, рангдон), шумора шасти моҳигирӣ, инерсия, банд (феъли фармоишиту банд;) банди даст; пойдор (по,дор)
Умуман,дар бораи омонимҳо ва хелҳои он сухан карда ба чунин хулоса омадан мункин аст.
Хулоса:
- Омонимҳо ва хелҳои он дар асарҳои бадеӣ серистеъмол мебошанд, ки дар чунин ҳолат маънои омонимҳо мушахас маълум мегардад.
- Дар омӯхтану дарк кардани мавзӯҳои омонимӣ ҳар як фард бояд мавқеъ ва аҳамияти дар нутқ, забони асраҳои бадеӣ доштан ин ки ин меъёру талаботи барномаи таълимизабон мебошад.
- Ҳангоми аз худ кардани калимаҳои омонимӣ мо низоми дар ҷумла, ибора кор фармудани онҳоро низ донем, ба ин восита маҳорати касбии худро баланд бардорем. Фарқияти омонимҳо ва хелҳои онро аз калимаҳои сермаъно дарк кунем.
- Мо ҳамон вақт дар омӯзишу дарк кардани омофон, омограф, омоформ мувафақ мешавем, ки маълумотҳои доир ба мавзӯъ гирифтаамонро дар нутқи хатию шифҳӣ кор фармуда тавонем.
- Аз махноҳо – «Фарҳанги забони тоҷикӣ » омонимҳо ва хелҳои онро ба асоси муайян карда тавонем ва бо восита тартиби луғавии худро бой гардонем.