Қабул ва ба амалбарории қарорҳои идоракунӣ

Қарорҳои идоракунӣ, моҳият, мафҳум ва таснифи онҳо

Зинаҳои таҳия ва қабули қарорҳои идоракунӣ

Усулҳои асоснок намудан ва қабули қарорҳои идоракунӣ

Қарорхои идоракунӣ, моҳият, мафҳум ва таснифи онҳо

Қарор ва қабули варианти бехтарини он дар чараёни идоракунӣ вазифаи масъулиятнок ва доимй мебошад. Ҳалли муваффаконаи ин самти идоракунй, пеш аз хама дар маркази диккати рохбарон ва менечерони корхонаю ташкилотхо истода, дар таъмини рушди устувори иктисодй ва баланд бардоштани сатхи самаранокии фаъолияти хочагй сахми назаррас мегузорад.

Истилохи қарор маънои интихоби ин ё он амал аз алтернативаи мавчуда мебошад.

Қабули карори идоракунӣ бошад интихоби бошууронаи самтхои афзалиятдори амалиёти хочагй аз алтернативаи мавчуда бо максади расидан ба натичаи матлуб аст. Хамзамон карор ин натичаи мехнати кормандони идоракунанда, бахусус рохбарон ва менечерон мебошад.

Карорхое, ки дар чараёни идоракунй бо иштироки фаъолонаи менечерон кабул мегарданд ба ду гурухи асосӣ: якум дар асоси нишонахои мухим ва дуюм бо назардошти навъ ё намудашон тасниф мешаванд.

Зинахои таҳия ва қабули қарорҳои идоракунӣ

Қабули карор барои роҳбар — менеҷер максади ягона намебошад. Менечер бояд асосан на танҳо ба интихоби алтернативаи карор, балки ба халлу фасли масъалахои мушахасси идоракунй диккат дихад. Барои ин бояд ба риояи амалхои пайдархами асосноккунй ва кабули карорхо, татбик ва назорати ичрои онхо бештар марок зохир намудан зарур аст.

Љараёни кабули карор хамчун силсила бо пайдархамии фаъолияти субъекти идоракунй барои бартарафсозии мушкилотикорхона дар асоси тахлили холат, пайдокунии алтернатива, кабули карор ва ташкили ичрои он вобаста аст.

Љараёни кабул ва татбики карорхои идоракунй аз зинахои ба хам алокаманд таркиб ёфтааст.

Зарурати пайдоиши масъалаи ҳалталаб ва идоракунии он. Дар ин зина рохбарону менечерон иттилоотро дойр ба таъсири тагйироти мухити берунй ва дохилии корхона тахдил намуда, дар навбати худ зарурати масъалаи мухими халталаб ва идоракунии онро муайян мекунанд.

Зинаҳои ҷараёни қабули қарорҳои идоракунӣ

Муқаррар намудани сабабуои пайдоиши мушкилоти ҳалталаб. Менечер мушкилоти халталабро аз руи ду нуктаи назар муайян месозад: Якум — холати мавчуда, вакте ки максадхо и гузошташуда аз ноилшавй хеле дуранд. Масалан, рохбари шуъба мушохида мекунад, ки хосилнокии мехнат ё сифати мол дар коргоҳи у аз меъёр ё накша паст шудааст. Дуввум — халли масоили пайдошуда метавонад имконияти пешравии фаъолияти самараноки корхонаро дар оянда боз хубтар ба рох монад.

Гузориши масъалаи ҳалталаб ва муайян кардани хадафхои он ва асосноккунии Қабули к,арори идоракунӣ низ ба катори зинахои мухим шомиланд.

Таҳияи вариантҳои қарор ва баҳодиҳӣ ба самарабахшии онҳо. Пеш аз халли вариантхои масъалаи пайдошуда, ба рохбарон зарур аст, ки нишондихандахои мукоисаи алтернативахо ва интихоби варианта бехдаринро амалй гардонанд. Хдр кадар варианти лоихаи карор (одатан 2 ё 3) зиёд бошад, пас ин холат бехтар аст. Аз як мивдори муайяни алтернативахо имконият ё рохи афзалиятноки халли масъала, яъне варианти бехтарини карорро бояд интихоб кард. Барои ин максад, одатан мутахассисони касбй ҷалб карда мешаванд, ки бояд варианти дурусти карорро интихоб намоянд. Шарти хатмии интихоби варианти бехтарини карор ба хисоб гирифтани окибатхои мусбату манфии он мебошад.

Қабули қарор ва зарурати татбқи амалии он. Баъд аз интихоби варианти оптималии карор зарурат барои мухокимаи коллективона ва тасдик кардани он ба миён меояд. Варианти интихобгашта пас аз баррасии мушовирон ё менечерони касбй аз чониби рохбар тасдик мегардад ва онро хамчун хуччати расмй барои амали хатмй кабул мекунанд ва ичрои онро зери назорат карор медиханд. Барои ин накшаи тадбирхои ташкилиро месозанд, татбики саривактии карорро аз чониби шахсони масъули талаб менамояд.

Карор хамон вакт татбики амалии худро меёбад, агар он бевосита ба хдр як ичрокунанда расонида шавад. Дар назди хар як ичрокунанда вазифаи мушаххас гузошта шуда, ухдадорию вазифаҳои вай мукаррар мегардад. Фаъолияти самарабахши корхона аз механизми назорати ичрои карор вобастагии зич дорад.

Назорат оиди амалӣ намудани қарор ва ба даст овардани натиҷаҳои матлуб. Бояд зикр намуд, ки ичрои хар як карор бо бахои натичаи он муайян карда мешавад. Баходихй ба натичаи кор — самаранокии карори кабулшударо нишон медихад.

Љараёни кабули карорхои идоракунй аз як катор амалиёту тартиботи муайян иборат аст. Тартиби чараёни тахия, кабул ва ташкил ва назорати ичрои карор ва шахсони ба он масъулро бо чунин чадвал ифода кардан ба

максад мувофик аст.

Амалиёти ҷараёни қабули қарор ва шахсони масъул дойр ба иҷрои онҳо

Љараёни кабули карорхоро бо мафхум ва тархи «Дарахти карорхо» ифода намудан мумкин аст.

«Дарахти карорхо» моделест, ки ба шакли накша тасвир карда шуда, дар он хамаи амалхои зарури кабули карор, нишон дода мешаванд. Дарахти карорхо ду лахзаи асосй, яъне истифодаи иттилооте, ки дар чараёни тайёр ва кабул кардани карор чамъ карда шудааст ва ба назар гирифтани тавсифи пайдарпаии чараёни кабули карорхои идоракуниро дар бар мегирад.Фаркияти байни натичаи молиявии идоракунй (даромадхо ва харчхо) дар натичаи татбики амали карор самаранокии ин тадбиримухимро ифода мекунад. Аз ин сабаб, сифати баланди карори идоракунй нишонаи таъсири усулу услубхо ва дигар чорахои ташкилй- иктисодй ба фаъолияти хочагии корхона ё ташкилот ба хисоб меравад.

Дар раванди кабули карор рохбар шартхои зеринро бояд ба назар гирифт: саривактй, самаранокй, камхарчй, бамавкеъ, боэътимод, хакикй, ичрошавй, барои ичрокунандагон фахмо будан ва чой надоштани акидахои мукобил.

Дар чараёни тахияи карор як кдтор омилу коидахои зарур бояд ба назар гирифта шаванд:

• тавсифи масъала (мураккабй, намуд, дарачаи муайянкунй);
• сатхи тахияи карор (барномахо, малака);
• тавсифи иттилоот (хачм, дастрас будан, сахехӣ);
• махдудияти захирахо (вакт, имкониятхои моддӣ- техникй, молия);
• ташкили тахияи карор;
• салохиятнокй, дарачаи дониш, малака, тачрибаи рохбарон;
• омилхои субъективй (миадор ва хайати коршиносон, мутобикшавй, мутахидии коллектив);
• технологияи иттилоотй (чамъкунй, тахлил, тахияи иттилоот).

Хднгоми татбик намудани карор хамчунин талаботхои дигар, ба монанди хусусияти варианти карори интихобшуда, сохтори идоракунии корхона, мухдати ичро кардан, холати ичтимой-рухй, эътибори рохбар дар байни тобеон ва сатхи ташкил ва назорати ичрои карор бояд аз мадҚи назари менечерон дур набошад.

Усулхои асоснок намудан ва кабули карорхои идоракуни

Як катор усулхои шинохташудаи кабули карорхои идоракуни мавчуданд, ки барои бехтар намудани сифати карорхо, муайян намудани вариантхои афзалиятноки онхо мусоидат мекунанд.

Усулхои кабули карорхои идоракуниро ба гуруххои зерин чудо кардан мумкин аст:

• усулхои интихоби сифатӣ;
• усулхои интихоби микдорӣ;
• усулхои комплексӣ;
• моделсозии имитатсионӣ.

Ба гайр аз ин, якчанд шартхои кабули карорхои идоракунй мавчуданд: риояи фаъолияти безиёнй, яъне дар ин холат корхона на фонда мегирад на зарар мебинад.

Таркибиусулҳои сифатӣ аз хучуми майнагй, бахои коршиносон ва усули тасвирй иборат аст. Ба катори усулхои миқдорӣ усулхои тахлилӣ, барномавию риёзй ва тахдили коррелятсионй дохил мешаванд.

Усулхои комплексӣ таҳдили функсионаливу арзишй, тахдили системавй ва тадкикотхои ичтимоиро дар бар мегиранд.

Бамоделсозии имитатсионй пуёгии системавй, моделсозии оморӣ, модели бозихо ва гайра шомиланд.

Ҳамаи усулхои номбаршударо бо як мафхум — моделсозии иқтисодй-риёзй муттахид кардан мумкин аст.

Моделсозии риёзй дар холатхое истифода карда мешавад, ки агар иттилооти зиёди раками чой дошта бошад. Гарчанде моделхо предмету ходисахоро бо пуррагиашон инъикос карда наметавонанд, лекин чихатхои хоси онхоро тасвир мекунанд. Васеъ истифода намудани ин тарзи моделсозй имконият медихдд, ки тавсифи микдории масъалахои идоракунй муайян шуда, вариантхои бехтарини карорхои идоракунй тартиб дода шаванд.

Моделсозии иктисодӣ-риёзӣ аз халли якчанд масъалахои бо хам пайванд иборат аст, ки ичрои хдр яке аз онхо бояд самараи дилхох дода тавонад:

• гузориши масьала;
• интихоби меъёри самараноки халли масъала;
• тахлил ва муайян намудани бузургихое, ки ба меъёри самаранокй таъсир мерасонанд;
• сохтани модели иктисодй-риёзй;
• халли масъала тавассути мошинхои хозиразамони хисоббарор;
• тахияи тавсияву пешниходхо оиди амалй гардонидани натичахои ба даст овардашуда.

Усули баходихии экспертӣ дар холатхое истифода карда мешавад, ки агар масъала пурра ё кисман дар як колаби муайян намегунчад ва бо ёрии усулхои риёзӣ халли худро намеёбад. Ба сифати коршиносон шахсоне кабул карда мешаванд, ки дониши махсус ва тачрибаи калони корй доранд.

Усули «хучуми майнагӣ» дар холатхое, ки оиди масъалаи мавчуда иттилооти аник мавчуд нест ва барои халли он мухдати на он кадар зиёд лозим аст, истифода мешавад. Барои халли масъала мутахассисони ба ин соха сару кор дошта даъват карда мешаванд. Онхо дар мухокима ва кабули карор иштирок намуда, ба шартхои зеринро риоя кунанд:

• бо навбат сухан рондан;
• сухан кардан танхо дар холате, ки агар акидаи нав пайдо гардад;

• хдмаи пешниходхо ба кайд гирифта мешаванд.

Риоя кардани принсипи безиёнии фаъолияти корхона яке аз шартхои кабули карорхои идоракунй буда, ба менечер имконият медихад, ки фоиданок ё зараровар будани истехсоли махсулотро мукаррар намояд.

Барои он, ки ин усул дар амали хочагидорй истифода карда шавад вучуд доштани се намуди маълумот зарур аст: харочоти доимии истехсоли махсулот, харочоти тагйирёбанда ва нархи вохиди истехсоли махсулот.

Аз руи ин маълумотхо хароҷоти умумӣ (Ху) ва даромади корхонаро (Д_к) хисоб кардан мумкин аст:

Ху = Хд + Хт; Д_к = ХхН,

дар ин чо Хд — хароҷоти доимӣ, сомонӣ;

Хт — харочоти тагйирёбанда, сомонй; Ҷ, — хачми махсулоти истехсолгардида, сомонӣ;

Н — нархи вохиди махсулот, сомонӣ;

Агар аз даромади умумии корхона харочоти умумиро тарх намоем, он гох маблаги фоида (Ф_к) боки мемонад, ки бо формула ин тавр ифода карда метавонем:

Фк = Д — Ху

Барои муайян намудани он ки кадом хачми мушаххаси истехсоли махсулот дар корхона фоида ё зарар меорад, ба мо зарур аст, ки нуктаи безарарии фаъолияти хочагиро муайян намоем.

Нуктаи безарарии фаъолияти хочагй маънои онро дорад, ки корхона на фоида мегирад, на бо зарар кор мекунад, яъне нуктаи безарарй ба раками сифр баробар аст. Бо ибораи дигар, даромади умумии корхона ба маблаги харочоти истехсолот мусовй мебошад.

Барои нуктаи безарариро аник ҳисоб кардан, аз формудаи зерин истифода мебаранд:

Н_б = Х_д + Х_т х Ҷ

дар ин ҷо Ҷ — ҳаҷми маҳсулоти истеҳсолгардида, сомонӣ.

Х^соби нуктаи безарарии фаъолияти хочагӣ ба менеҷер имконият медиҳад, ки вобаста ба вазъи ин масъалаи иктисодӣ, боз мушкилоти дигари идоракуниро низ ба таври асоснок халлу фасл намояд.