Инкишоф додани туризми экологӣ дар Чумҳурии Тоҷикистон ва хусусиятҳои мусбии он
Дар ояндаи наздик Тоҷикистон ба маркази калони туризм табдил хоҳад ёфт. Имруз шароит барои рушди ин соҳа фароҳам омадааст. Тоҷикистон имконияти ривоҷ додани ҳамаи намудҳои туризмро доро мебошанд. Дар миқиёси ҷаҳон калонтарин ва бузургтарин пиряхҳо танҳо дар куҳҳои Помир мавҷуданд, фарҳанги воло, урфу анъанаҳот, ёдгориҳои бостони ва фарханги, ҷойхои зиёди сайру сайёҳат, обҳои тозатарин, ки ҳамаи он потенсиали хуби ба худ ҷалб кардани туристонро дар худ таҷассум менамояд.
Туризми куҳнаворди (альпенизм) яке аз намудҳои туризми инкишоф, ёфта ба ҳисоб меравад. Куҳнаварди аз захираҳои асосии Тоҷикистон ба ҳисоб рафта, сайёҳон имконият доранд, ки дар як замон, ҳам аз табиати зебои водӣ, ҳам аз манзараҳои дилнишини домана куҳҳо ва хам аз кулаҳои барф-пуши иқлими куҳистон баҳрровар бошанд.
Ҳама сола дар Тоҷикистон бахшида ба 10 солагии амнияти « об барои ҳаёт», экспедитсияи байналмилалии куҳнаварди баргузор мегардад, ки дар он куҳнавардони аксари кишвари ҷаҳон ба қуллаҳои куҳистони Помир ба хусус қуллаи И.Сомони эҳтимол меварзанд. Вобаста ба маълумотҳои омори ҳар сол 200 нафар куҳнавардон ба Ҷумҳурии Тоҷикистон ворид мешаванд.
Туризми кори. – дигар намуди туризм, ки онро метавонем дар мисоли Ҷумҳуриии Тоҷикистон инкишоф диҳем, барои инкишоф додани ин намуди туризм шароит дорем, чунки дар Ҷумҳурии Тоҷикистон як қатор меҳмонхонаҳои дорои 5- ситорага сохта истодаанд. Яке аз намудҳои туризми кори-ин туризми конгресси ба ҳисоб меравад, яке аз намудҳои даромадноки туризм дар ҷаҳон ба шумор меравад, чунки барои мамлакати қабулкунанда фоидаи зиёд меорад.
Туризми варзишӣ. Ин намуди туризмро дар мисоли Ҷумҳурии Тоҷикистон инкишоф дода метавонем, чунки дар ҷумҳурӣ як қатор минтақаҳо мавҷуданд, ки барои инкишофи ин намуд мусоидат мекунанд; мисол нохияи Варзоб базаи лижаронӣ « Сафедорак».
Туризми динӣ. Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ин намуди туризм инкишоф ёфтааст, чунки шахрвандони Точикистон ба дин эътикоди баланд доранд. Ва ҷойҳои зиёде мавҷуданд, барои ин намуди туризм.
Мутобиқи Қонуни Ҷумҳурии Точикистон « Дар бораи туризм » ташкил намудани сафарҳои динӣ – зиёрати (аз ҷумла ҳаҷи фарзи ва ҳаҷи умра) яке аз намудҳои фаъолияти туристи ба хисоб мераванд.
Туризми рекриотсиони. Ин намуди туризм дар Ҷумҳурии Тоҷикистон инкишоф ёфтааст, чунки дар қаламрави ҷумҳури манзараҳои зебо, табиати нотакрор мавҷуд аст, ва ҳамаи шароит барои ин намуди туризм дар Ҷумҳурии Тоҷикистон мавҷуд мебошад.
Туризми экологӣ – яке аз соҳаҳои тез рушд ёфта истодаи индстрияи туристии ҷаҳони ба ҳисоб меравад. Шароити якуми туризми экологӣ, ки аз шакли истифодабарии аввалинаш фарқ мекунад, ин ташкилкунӣ ва гузаронидани истироҳат дар табиат ба маънои экологӣ ва дар як сатҳ нигоҳ доштани иқтисодиёт ва сиёсат, дар як сатҳ истифодабари захираҳои рекриатсионӣ нигоҳ доштан ва тайёр намудани режими « неистощительного» табиатро истифода бурдан, нафақат нигоҳ доштани ҷойҳои рекриатсионӣ, балки мустаҳкам намудани фаъолияти туристи мебошад.
Тенденсияи рушди туризми экологиро ТУТ муайян мекунад. Вобаста ба пешгўиҳои ТУТ туризми экологӣ ба 5 – стратегияи асоси пешравии рушди туризм то соли 2020 дохил мешавад, муайян кардаанд. Таърихи пайдоиш ва ҳолати ҳозираи туризми экологӣ.
Туризми экологӣ солҳои 70-80- ум асри ХХ ҳамчун идеяи лакали пайдо
шудааст; ташкил кардани баланс байни, фоидаи иқтисоди, ки аз табиати
рекриатсиони гирифта мешавад ва бехатари экологӣ қаламрави
рекриотсиони дар чорчубаи идеяи глабалӣ, ки барои нигоҳдори табиати
сайёра ҳамчун ҳаёти асоси дар он мебошад.
Аввали солҳои 80- уми асри ХХ дар матбуот маҷалаҳои аввали тадқиқоти дар бораи қаламрави рекриотсиони ба чоп баромада шуда буд.
Таърихи пайдоиш ва шароити ҳозираи туризми экологӣ: — алоқаманди зич дорад бо ҷудо кардани қаламрави табиати рекриотсионӣ, асосан диққат ҷалбкунанда бо эстетика ва аз нуқтаи назари рекриотсионӣ, тайёр кардани нормативҳо аз истифодабари ва муҳофизат. Якум паркҳои миллӣ дар қаламрави Амрикои Шимолӣ дар соли 1872 дар маҳали Йяллоустон. Охирҳои асри Х1Х дар як қитъаи « Дикого Запада » як қатор паркҳои милли сохта шуда буд. Баъди ҷанги дуюми ҷаҳон дар ҷаҳон барои сохтани паркҳои миллӣ диққати махсус додан, агар дар соли 1950 дар 39 мамлакат 200 парк бошад, то солҳои 1982 ин рақам ба 1 хазор расид. Ҳамин тавр дар худи Индонезия аз солҳои 1980-1982 16 парки миллӣ ки майдони умумиаш 49,3 ҳаз км 2 мебошад. Дар соли 1990 ба туризми экологӣ ҳолати расми дода шуд, ки мувофиқи он ў ҳуқуқ дорад, ки ҳар сол симпозияи байналхалқии худро «Annuol World Congreess on Adventure & Ecomourism » ва ташкил кардани ташкилотҳои ғайритиҷоратии худро гузаронад.
Вобаста ба баҳогузариҳои ТУТ ҳиссаи туризми экологӣ дар индустрияи ҷаҳони туристӣ 2-4 % — ро ташкил мекунад. Маълумотҳои мутахассисон, ки ҳар сол барои эҳтиёҷоти туризми экологӣ, баҳогузарӣ шудааст, барои истеҳсоли маҳсулот ва хизматрасонӣ ба 55 млрд долл мерасад. Афзоиши экотуризм дар як сол ба 30% мерасад. Чунин афзоиши туризми экологӣ дар он дида мешавад, ки он шакли нави хизматрасонӣ ва барномаҳои нави туристиро барои туристон пешниҳод менамояд.
Мамлакатҳое, ки табиати нотакрор доранд, туризм дар зинаи аввал меистад, ва барои сохтани паркҳои миллӣ қуллай мебошад. Мисол Косто – Рика 30 % — и қаламрави худро зонаи туристӣ эълон намудааст. Дар ин мамлакат туризм яке аз соҳаҳои даромаднок буда дар як сол маблағи он ба 650 млн долл мерасад. Дар ЮАР туризми экологӣ ҷои дуюмро баъди ба дастовари алмаз ва дар Аляска ҷой дуюмро баъди истихроҷи нафт ишғол мекунад. Даромади ҳар солаи Кения аз истифодабарии паркҳои миллӣ ба 450 млн долл мерасад. Як қатор мамлакатҳои дигарро мисол овардан мумкин аст.
Муайян кардани принсипҳои базавии туризми экологӣ.
Муайян кардани туризми экологиро аввалин маротиба иқтисодчӣ ва экологӣ мексикани Гектором Цебаллосом- Ласкурейном (Ceballos- Lascurain) соли 1980 пешниҳод шуда буд. Туризми экологиро муаллиф чунин шарҳ додааст.
Туризми экологӣ –ин якҷоякуни сайёҳат бо мақсади истироҳат кардан дар ҳавои тоза, шиносои бо табиат ва омухтани флора ва фауна барои муҳофизати он .
Аз тарафи ТУТ туризми экологӣ чунин шарҳ доданд : экотуризм ба худ дохил мекунад: — ҳамаи шаклҳои туризми табииро, ки мақсади асосии туристон ин назорат ва шиносоӣ бо табиат мебошад.
Иттифоқи байналхалқии муҳофизати табиат ва захираҳои табии (МСОП) дар зери туризми экологӣ –сайёҳат бо мақсади муҳофизати ҳифзи табиат, омухтан, ҳаловат бурдан аз табиати зебо ва таваҷҷух ба фарханг,ки барои муҳофизати табиат ёрдам медихад, таъмин мекунад аз активҳои иҷтимоию иқтисодӣ, иштирок барои сокинони маҳаллӣ ва гирифтани бартарӣ аз ин фаъолият. Хазинаи Байналмиллалии Табиат мафҳуми худро пешниҳод мекунад. Экотуризм ин туризми табии, ки барои муҳофизат кардани табиат мусоидат мекунад.
Принсипҳои базовии туризми экологӣ.
— муҳофизат намудани қаламравҳои гуногуни биологӣ рекриотсионӣ;
— баланд ва мустаҳкам намудани сатҳи иқтисоди минтақае, ки ба сатҳи туризми экологӣ ҷалб намуданд;
— баланд бардоштани фарҳанги экологӣ иштирокчиёни фаъолияти экотуристӣ;
— муҳофизати ҳолати этнографии қаламрави рекриотсионгӣ;
Тенденсияи байналхалқӣ ва омилҳои рушди туризми экологӣ.
Тенденсияи рушди туризми экологӣ аз тарафи ТУТ муайян карда шудааст. Бо пешгўиҳои ин ташкилот туризми экологӣ ба 5 стротегияи асоси рушди туризм то соли 2020- ум дохил мешавад.
Патоки (афзоиш) асоси экотуристон дар ҷаҳон ки ба мамлакатҳои Осиё, Африка, Амрикои Марказӣ, Кения, ЮАР, Хитой, Тайланд, Косто- Рико ва як қатор мамлакатҳои дигар рост меояд. Барои муайян кардани потенсиали бозори экотуристӣ Германия, ШМА, Британияи Кабир, Канада, Испания, Фаронса ва дигар мамлакатҳое, ки патоки туризми беруниашон пешсаф мебошад. ТУТ соли 2002- ум таҳлили махсусро гузаронидааст. Бозори умумиҷаҳони туристи дар Германия тенденсияи мустаҳками афзоишро дорост; соли 1982 шумораи умумии сафарҳои немисҳо 24,8 млн ташкил медод, дар соли 1992 ба 31,1 млн зиёд шуд ва соли 2002 62,2 млнро ташкил дод.
Новобаста аз оне, ки туризми дохилӣ барои немисҳои дар зинаи аввал меистад, ҳиссаи он дар мамлакат оҳиста-оҳиста камшуда истодааст (соли 1992 47% — ро ташкил медод аммо то соли 2002 ба 29,3% расид), ҳиссаи сафарҳо ба хориҷа зиёд шуд. Ҳиссаи сафару сайёҳати немисҳо бисёртар ба мамлакатҳои Аврупо – Испания 14,2% , Италия – 9,3%, Австрия – 6,6% мерасад, рост меояд.
Таҳлили тенденсияи, ки аз тарафи немисҳо гузаронида шуд, нишон медиҳад, ки сафару сайёҳат ба мамлакатҳои дигар (туризми беруни) зиёд мешавад, агар ин нишондод соли 2000 ба 6,8% расида бошад, пас соли 2010 то 10% мерасад.