Мархилахои ташаккул ва инкишофи назарияи иктисодӣ

Саволи 1. Инкишофи афкори иктисоди то давраи Меркунтелизм.

Саволи 2. Сахми меркантелистон ва физиократхо дар илми иктисоди.

Саволи 3. Иктисоди сиёсии классики: Вилиам Пети , Адам Смит ва Д. Рекардо.

Саволи 4. марксизм дар таърихи омузиши назарияи иктисоди.

ЧАВОБХО

Саволи 1. Инкишофи афкори иктисоди то давраи Меркунтелизм.

Илми иктисод дар даврахои гуногун бо роххои гуногун маънидод шудааст. Тафакури иктисод хамсоли чомеаи инсон мебошад. Дар ибтидо афкори иктисоди хамчун падидахои алохидаи хикмат аз тарафи донишмандони замони пеш ташакул ёфта ва замони имруз онро хамчун як илми том мутахид намудаанд.Афкори иктисоди то давраи Меркунтелизмро ба мутафакарони Юнон кадим, Хиндустони кадим, Чини кадим мансуб медонанд. Тибки назардощти мутафакирон заминахои ибтидои афкори иктисоди ба асрхои Ҷ – VIII пеш аз мелод хануз дар Юнони кадим мушохида шудааст. Ксенафонт – дар асри IV рисолаеро бо номи « Ойкономия» навишта буд, ки дар он тарзи хочагидори ё рузгордори мавриди тахлил карор гирифта дода буд.

Афлотун мутафакири бузурги Юнони кадим дар китоби худ давлат тахлили масъалахои зерини иктисоди таксимоти мехнат моликияти хусуси шаклхои хочагидори муносибатхои молию пули ва дар ин асос пайдоиши давлатро нишон додааст. Афлотун асоси пайдоиши давлатро дар талаботи ахоли ба муборизаи онхо барои конеъ сохтани талаботи худ медонист.

Арасту — дар китоби сиёсат ва илми ахлок ба тарзу услуби идоракунии мамлакат шаклхои давлатдори ахмияти махсуд додааст. Арасту зери мафхуми иктисоди мачмуи муносибатхои одамонро оиди муфитнокии неъматхо истифодаи сарват ва мубодила мефахмад. Архашастра-мутафакири Хинд

Чавоби Саволи 2

Авалин мактаби иктисоди мактаби Меркантиризм ба хисоб меравад, ки дар асрхои ҶV-дар Англия пайдо шуда то охирхои асри ҶVIII дар аксарияти давлатхо (Фаронса, Галандия, Партугалия Испания) хамчун равияи иктисоди ташкил ва инкишоф ёфтааст. Меркантеризм аз калимаи италияви merkantе – точир, тичорат, савдогари мебошад.

Асосгузори ин мактаб дар Англия Томас Мэн ва намояндагони асосии он Антуан де Монкретен, У Стафор, Кольбер ва дигарон мебошад. Сахми меркантелистон дар илми иктисод аз он иборат аст, онхо сарчашмаи асосии сарвати миллат, сохаи тичорат ва муомилотро эътироф намуда аз ин хисоб авзоиши захирахои тиллою нукраро дар кишвар чонибдори мекарданд.

Меркантелистон ба новобасти худ ба 2 гурух чудо мешаванд:

1. меркантелистони пешина
2. меркантелистони баъдина.

Фарки байни меркантелистони пешинааз баъдина дар он буд, ки меркантелистони пешина чонибдори афзоиши захирахои тилло ва нукра дар кишвар Буда барои ба хорич баровардани онхо зид буданд. Меркантелистони баъдина чонибдори назарияи «тичорати озод»,»баланси савдо» ва «баланси пардох (тороч)» буданд.

Аввалин шахсе, ки ба назарияи меркантелистони таъсир расонида иктисоддони Англис Д. хюн буд, ки у дар модели «Нархи тилло воридод» исбот намуд, ки

афзоиши захираи тилло дар кишвар сабаби бекурбшавии он мегардад.

Бо гузашти айём ва пешрафти чомеа андешахои иктисоди низ тагир меёбанд.

Физиократхо мактаби дигари иктисоди мебошад дар Фаронса дар асриҶVIII ипайдо шуд ки асосгузори он духтури франсуз Франсуа Kенэ ба хисоб меравад физикхо чунин назарияро пешниход намудаанд, ки сарчашмаи асосии сарвати милатро на ин ки тичорат балки истехсолот ташкил медихад. Физиократ аз 2 калима Юнони «физиос»-табиат ва «кратос»-хокимият иборат Буда дар ягчояги хокимияти табиат маънидод мешавад. Франсуа Kенэ пайравони у асоси боигариро дар муносибат ба замин яъне истеъсоли махсулоти кишоварзи эътироф мекардан. Франсуа Kенэ дар китоби худ «чадвали иктисоди»тамоми чомеаро ба 3 гурух чудо карда буд.

1. Синфи истеъсолкунандагон (табакаи махсулдех)-одамоне дохил кардае мешуд, ки бевосита дар замин кор мекардаанд.
2. Синфи заминдорон.
3. Синфи гайри истеъсол кунандагон (табакаи бе махсул), ки ба ин гурух Франсуа Kенэ онхоеро дохил мекард ,ки дар сохахои гайри кишоварзи фаолият мекарданд.

Чавоби Саволи 3.

Мактаби класикхо хамчун мачмуи акидахои назарияи Меркантелизмону

Физииократхо ба вучуд омадааст. Намояндаи асоси ин мактаб Андаб Слит, Давид Рекордо ва Вилам Тетти мебошад ,ки чонибдори назарияи «тичорати озод» ва «Махдуд намудани дахолати давлат бариктисодият» мебошад.

Адаи Смит ва намояндагони дигари мактаби иктисоди сиёси классики дар илму иктисоди чунин назарияхои асосиро пешниход намуданд.-Исбот намуданд, ки мехнат асос ва меъёри ченкунии нархи молхо мебошанд.

• Иктисод бояд аз чониби бозор танзим карда шавад.
• Бозор конунхои хоси худро дорад.
• Конунхои хусусияти умуми дощта аз чониби ягон кас, чориву танзим ва манъ карда мешавад.
• Сарчашмаи асосии даромади хамаи синфхои хамаи чомеаро соахахои саноати, кишоварзи, тичорати, бонкдори ва гайрахо муайн намуданд

Адам Смит соли 1776 асари худро бо номи «тадкикот оиди табиат ва сабабхои боигарии халкхо» аз чоп баровард ва дар он масъалахои зерини иктисоди мавриди омузиш карор дода шуд: Хосилнокии мехнат, ракобат, куввахои истеъсолкунандаи чомеа, мухочирати озоди куввааш коргари, назарияи бартарихои киёси ва гайрахо ахмият додаасд.

Вилиам Петти асари худро бо номи «Арифметикаи сиёси» аз чоп баровардсоли 1662 асари дигари у бо номи «Рисолаи оиди андозхо ва бочхо» аз чоп баромад.дар асархои худ В. Петти бештар ба масъалахои сарчашмаи даромади давлат нишон дода шуда аввалин маротиба назарияи арзиши мехнаиро пешниход намудааст.

Девид Рекардо – соли 1817 асари худро бо номи «Ибтидои иктисоди сиёси ва андозситони» аз чоп баровард. У бештар ба масъалахои дар низоми андозситони вучуд дошта диккати махсус дода ракобат ва намудхои онро низ тахлил намудааст.