СОҲИБКОРӢ
Соҳибкорӣ (фаъолияти соҳибкорӣ), ташаббус, фаъолияти мустақилонаи шаҳрвандон ва иттиҳодияҳои онҳо, ки ба таваккул ва масъулияти моли худашон бо мақсади даромад гирифтан амалӣ карда мешавад.
Навъҳои асосии фаъолияти соҳибкорӣ инҳоянд:
фаъолияти хоҷагидории истеҳсолӣ; фаъолияти хариду фурўш; фаъолияти инноватсионӣ; фаъолияти мушовиратӣ: миёнаравӣ дар тиҷорат; амалиёт бо коғазҳои арзишдор.
Субъектҳои фаъолияти соҳибкорӣ инҳоянд:
- шаҳрвандони ҶТ ва дигар давлатҳо, ки мутобиқи қонунгузориҳои ҷорӣ барои фаъолияташон маҳдудияте вуҷуд надорад;
- шаҳрвандони давлатҳои хориҷӣ ва ашхоси ғайришаҳрвандӣ дар ҳудуди салоҳияте, ки қонун муқаррар намудааст;
- иттиҳодияҳои шаҳрвандон (шарикон).
Мақоми соҳибкориро ҳатман пас аз бақайдгирии давлатӣ гирифтан мумкин аст.
Фаъолияти соҳибкориро дар ду шакл метавон гузаронид:
- аз ҷониби соҳиби воситаҳои истеҳсолот;
- аз ҷониби роҳбари корхона, ки аз номи соҳиби моликияти хусусӣ амал мекунад. Ҳудудҳои истифода аз молу дороии хусусӣ ба тавассути қарордод танзим гардида ва дар он нуктаҳои зерин нишон дода мешаванд:
а) маҳдудияти ҳуқуқҳо дар истифода аз молу дороӣ ва гузаронидани навъҳои ҷудогонаи фаъолият;
б) тартиб ва шартҳои муносибатҳои молии байниҳамдигарӣ ва ҷавобгарии моддии тарафҳо;
в) асосҳо ва шартҳои лағви қарордод.
Соҳибкор чун субеъкти мустақили хоҷагидорӣ дорои ҳуқуқ ва масъулият мебошад.
Аз ҷумла соҳибкор ҳуқуқ дорад:
- дар асоси шартнома воситаҳои молиявӣ, объектҳои моликияти зеҳнӣ, молу дороӣ ва баъзе ҳуқуқҳои шаҳрвандон ва ашхоси ҳуқуқиро ба амалиёт ҷалб намояд ва аз онҳо истифода барад;
- мустақилона барномаи истеҳсолиро ташкил бикунад, таъминкунандагон ва истеъмолкунандагони маҳсулоташро интихоб намояд, нархи онро дар асоси ҳадду ҳудудҳои қонуниятҳои ҶТ ва шартномаҳо муқаррар бикунад;
- фаъолияти иқтисодии хориҷиашро ба роҳ монад;
- фаъолияти маъмурӣ – амрфармоиро дар идораи корхона амалӣ созад;
- аз номи соҳиби моликияти хусусӣ кормандонро қабул бикунад, аз кор хориҷ намояд.
Бар асари ҳолату вазъи гуногун хусусиятҳои фаъолияти соҳибкорӣ метавонанд тағйир биёбанд. Манбаи ин қабил тағйирот инҳоянд: ҳодисаи ғайричашмдошт; номувофиқатии байни воқеият ва тасаввурот дар бораи он; рўйдодҳои нав ва талаботи ҷараёни кор; тағйироти ногаҳонӣ дар сохтори соҳа ва ё бозор; тағйироти демографӣ; тағйирот дар идрок, ҳолу аҳвол (табъ) ва муқаррароти арзишӣ; донишҳои нав.