Мавкеи чугрофии Ҷумҳурии Тоҷикистон

1. Маълумоти умумӣ оиди Ҷумҳурии Тоҷикистон
2. Мавкеи географии ва сархадхо
3. Таксимоти маъмурию территориявӣ ва нохиябанди

1. Маълумоти умумӣ оиди Ҷумҳурии Тоҷикистон

Дар моддаи 1 Конститутсиям Чумхурии Точикистон омадааст, ки Чумхурии Точикистон давлати сохибихтиёр, демократи, хукукбунёд, дуняви ва ягона мебошад.

Президенти Чумхурии Точикистон сарвари давлат ва хокимияти ичроия (Хукумат) мебошад.

Мачлиси Оли парламенти Чумхурии Точикистон макомоти олии намояндаги ва конунгузории Чумхурии Точикистон мебошад.

Мачлиси Оли аз ду мачлис — мачлиси милли ва намояндагон иборат аст.

Фаъолияти мачлиси намояндагон дар шакли ичлосия сурат мегирад.

Хукумати Чумхури, аз Сарвазир, муовини якум ва муовинони у, вазирон, раисони кумитахои давлати иборат аст.

Хукумат рохбарии самараноки сохахои иктисоди, ичтимои ва ичрои конунхо, карорхои мачлиси оли, фармону амрхои Президенти Чумхурии Точикистонро таъмин менамояд.

2.Мавкеи географии ва сархадхо.

Точикистон дар Чануби Шаркии Осиёи Миёна гирифтааст. Масохати умумии он 143,1 хазор мураббаъро ташкил медихад. Пойтахти Чумх.урии Точикистон ш. Душанбе мебошад.

Точикистон дар гарб ва шимол ба Чумхурии Узбекистон дар масохати 910 км, ба Киргизистон км, дар чануб ба Афгонистон-1030 км., дар шарк бо Чин дар масохати-430 км хамсархади дорад. Дарозии умумии сархадхри бо давлатхри хоричи доштаи Точикистон 3000 киллометрро ташкил медиханд.

3. Таксимоти маъмурию территооиявӣ ва нохиябанди

Вияоятхо ——————————2

Вилояти худмухтор—————-1

Нохияхо —————————62

Шахрхо———————————23

Шахракхо————————-48

Чамоатхои дехот—————-369

Дехахо (деха)———————3,5 хазор

Нохиябандии иктисоди омили асосии рушди иктисодиёти минтака мебошад, нохиябандии иктисоди имкон медихад, ки объектхои тадкикртии иктисодиёти минтака муайян карда шаванд ва тамоми иктидорхои иктисоди пурра истифода карда шаванд.

Раванди таъсисёбии нохия дар зери таъсири мачмуи тартиботи омилхри хусусияти истехсоли, захирави, ичтимой ва сиёси ташаккул меёбад.

Муносибатхри истехсоли, хамчун омили ташаккулёбии нохия пеш аз хама дар он ифода меёбад, ки онхо ба дарача, шакл ташкилии куввахои истехсолкунандаи нохия ва махсусгардонии хочагии он таъсири муайян мерасонанд. Таксимоти мехнати чамъияти — яке аз мухммтарин кисмхои ташаккулёбии нохия мебошад, ки ду раванди масъаларо муайян месозад, яке-махсусгардонии хочаги ва дигаре тараккиёти алокахои иктисодии байни нохияхои махсусгардонидашуда, мебошанд.

Ба катори омилхои таъсиси нохияи иктисоди,чойгиршавии захирахои мехнати низ дохил мешаванд, чунки онхо дар баробари шароитхри табии ва захирахои табии, самти тахассуси хочагидории териториявиро муайян ва дарачаи таракиёти куввахои истехсолкунандаро ифода мекунанд.

Дар чараёни ташаккулёбии нохиябандии иктисоди омилхои милли, шароитхои ичтимоию-иктисоди, ки ба даврахои муайяни тараккиёти мамлакат хосанд, инчунин хусиятхои таъмин будани он бо наклиёт, мавкеи геополитикии мамлакат ва минтакахои алохидаи он, низ таъсир мерасонад.

Тахлили омилхои ташаккулёбии нохиябанди даврахои дуру дарози тараккиёти чамъият нишон медиханд, ки — якум ахамияти онхо вобаста ба давраи таърихи, тагир меёбанд; дуюм, дар ташаккулёбии нохияхои иктисоди тачассуми мехнати одамон таъсири калон дорнад; сеюм, хангоми таъсисебии нохия бояд ба шанди доимоивазшаванда — куввахои истехсолкунанда диккати асоси дода шавад.

Аз ин чо чунин хулоса мебарояд, ки раванди таъсисёбии нохия ин раванди доимоивазшаванда мебошад. Дар солхои Хукумати Шурави дар кор карда баромадани назарияи нохиябандии иктисоди хиссаи олимони рус, Н.М. Алампиев, Н.Н. Баранский, И.И. Белоусов, А.Г. Гренберг, Н.Н. Казанский, Т.М. Калашникова, Н.Н. Колосовский, Г.В. Ковалев, А.Е. Пробст, М.Б. Мазанов, Ю.Г. Саушкин, А.Т. Хрущев, А.А. Адамеску ва дигарон нихоят калон аст.

Ташакулёбии нохияхои иктисоди раванди объективист, ки дар натичаи таквияти такримоти территориявии мехнат ба амал меояд. Дар шароити раванди инкишофи илму-техника шиддатёбии таквияти такримоти мехнат ва таъсири омилхои гуногуни табии-иктисоди ва ичтимои дар территорияхои алохида, тартиби чараёни инкишофи территориявию хочаги (нохиия) ба амал меояд. Муайян намудани худуди тартибот, чараёни инкишофи территориявию хочаги (яъне нохиябанди) ва хаматарафа омухтани онхо ахамияти колони назарияива амали дорад. Ин вазифаи мухими илми география аст.

Хануз олими рус Н.Н. Баранский гуфта буд, географияи иктисодии хакики дар чараёни нохиябандии иктисоди ба амал меояд.

Аз ин чо нох,иябандии иктисоди гуфта, ба системахри мустакил таксим намудани хочагии халки мамлакат фахмида мешавад. Хар кадоми ин системахо ягонагии ба худ хоси иктисоди доранд, ки он натичаи таъсири шароитхри табии , инкишофи таърихи ва иктисодии хамин территория мебошад. Асоси нохияхои иктисодиро системахои гуногуни территорияви-истехсоли (комплексхо) ташкил медиханд. Системаи территорияви истехроли — ин мачмуи корхонахри ба хам зич алокамандест, ки дар асоси истехсол ва коркарди ягон манбаи пуриктидори ашёи хом (энергия, фулузот, махрулоти хочагии кишлок. ва гайра) ташаккул ёфтааст.

Комплексхои территорияви истехсоли барои бехтар истифода кардани захирахри мехнати, ташкили окилонаи мехнат, истифодаи технологияи ягона, гузаронидани чорабинихо оид ба мухрфизати табиат ва гайра имкониятхри калон фарохам меоваранд.

Хулоса, нохияхри иктисоди- як кисми чудонашавандаи мамлакат мебошанд, ки равияи муайяни тахсиси хочаги доранд. Мавкеи геофафи, шароиту сарватхои табии, захирахри мехнати ва махорату малахаи мехнатии таърихан андухтаи ахолии он хусусиятхои ба худ хос дошта, имкониятхои тараккиёти хочагии халкро дар оянда муайян менамоянд.

Нохияхои иктисоди аз хамдигар бо хусусиятхои гуногун-масохат ва хачми истехсол, вакт ва шароити ташаккулёби, таъмин будан ба замину об, захирахри мехнати ва дигар захирахо, бо таркиби хочаги ва сохахои махсусгардонидашуда, бо алокахои дохилию беруни, ташкили хочаги ва хоказо аз якдигар бо кулли фарк мекунанд. Хангоми омухтани нохияи иктисоди ба мавкеи географии он, шароиту сарватхри табии, захирахиои мехнати, хочаги ва фаркиятхои дохили, инчунин робитахри беруни иктисодии он эътибори махсус додан лозим аст.

Дар омухтани нохияи иктисоди тахлили хочаги вазифахои мухимтарин аст. Одатан хар як нохия якчанд сохахои махсусгардидаи истехроли дорад. Сохаи махсусгардонида дар микёси нохия заминай инкишофи хуб ва хачми зиёди махсулоти арзон истехрол мекунад ва на танхр талаботи худи нохуя, балки нохияхри дигарро низ аз масулоти истехролнамудааш крнеъ мегардонад. Сохахои махсусгардондаи нохияи иктисодиро аз руи формулаи

К м/а муайян кардан мумкин аст.

Дар ин чо

М — хиссаи махсулоти нохия;

А — ахолии нохия дар микёси мамлакат;

К — коэфисенти тахсис.

Дар сурати аз 1,0 зиёд будани коэффисенти тахсис он соха сохаи махсусгардида ба хисоб меравад.

Ба гайр аз сохахои асоси дар хочагии нохияи иктисоди, инчунин сохахои иловаги, ёрирасон ва хизматрасон низ таракки мекунанд. Сохахои иловаги ва ёрирасон инкишофи сохахри махсусгардонидашударо таъмин намуда, сохахри хизматрасон бошанд, ахолиро ба озука, либос ва маснуотхои мадани-равшаннамои крнеъ мегардонанд.

Нохияхои иктисоди аз руи бузурги хеле гуногунанд — аз территорияи на чандон калон то бузургтарин нохияхоро дар бар мегиранд.

Аз чихати гуногунию бузурги нохияхои иктисодиро ба се гурух, чудо кардан мумкин аст;

1.Макронохияхо

2.Мезонохияхо

3.Микронохияхо

Одатан микронохияхо аз якчанд мезонохияхо ва мезонохияхо аз микронохияхо ташкил меёбанд.

Нохияхри калони иктисодии Точикистон аз руи фаркиятхри умуми ба се кисми калон (макронохияхр)-Шимоли.Чануби ва Шарки чудо мешаванд.

Хамин тарик Точикистон аз се макронохихри калон (Шимоли, Чанубй ва Шарки,) шаш мезонохия ва ё нохияи миёнаи иктисоди (Сугд, Хисор, Рашт, Вахш, Кулоб ва Бадахшон) ва 15 макронохия ё нохияхои хурд (зернения) ташкил ёфтааст. Нохияхри иктисоди ба таркиби хочаги ва дарачаи инкишофашон аз хамдигар фарк, мекунанд. Ин фаркият натичаи ба хам таъсиркунии омилхри гуногуни инкишофи таърихи мебошанд.

Дар таксимоти нохияхои иктисодии Точикистон сахми олимони точик Чураев К. Ш. Махмадчонова, М. Ю.Хайдарова. Р. Н., Нурназаров М. Н. Мухаббатов X. М., Диловаров Р. Д ва дигарон басо бузург аст. Махсусан хиссаи профессор Чураев К. Ш. кайд кардан ба маврид аст. Чураев К. Ш. дар асоси тадкикотхои мукаммали илмии худ худуди Точикистонро ба 5 нохияи калони иктисоди таксим намудааст, ки холо хам аз нуктаи назари илми дуруст эътироф шудаанд ва дар барномахри фанни географияи иктисоди аз руи хамин таксимот таълим дода мешавад.

Инхо — нохияхои калони иктисодии: Шимол, Чанубу Гарби, Рашт, Зарафшон ва Кухистони Бадахшон мебошанд. Ин нохияхо ба тарики алохидаги аз руи тартиботи зерин омухта мешаванд: Такримоти маъмури, мавкеи географии, шароитхои табии, ахоли ва захирахри мехнати, хочагии халки нохия (саноат, хочагии кишлок), накяиёт ва алокахои иктисоди, тараккиёти минбаъдаи хочагии нохия.

Нохияи иктисодии Шимол. Масохаташ-12. 8 хаз. км². Ахолиаш-1613. 6 хаз. нафар

Нохияи иктисодии Шимол аз чихати маъмури кисми шимолии вилояти Сурдро ишгол намуда, дар чануб сархади он аз каторкухи Туркистон мегузарад.

Ба хайати нохияи иктисодии Шимол нохияхри маъмурии Ашт, Гончй, Зафаробод, Исфара, Конибодом, Мастчох, Хучанд, Зафаробод, Ч- Расулов, Истаравшан, Б.Гафуров, Шахристон, дохил мешаванд.

Аз чихати бузурги ва иктидори иктисоди нохияи мазкур пас аз нохияи иктисодии Чанубу Гарби дар чои дуюм меистад ва он бо мавкеи географи, релеф, иклим, хок, сарватхои зеризамини ва гайра аз дигар нохияхои иктисодии мамлакат фарк, мекунад.

Кисми зиёди худуди нохияро хамворихо ишгол намудаанд (хоамвории водии Фаргона ва хамвории Мирзочул).

Нохияи Шимол аз канданихри фоиданок бой аст. Канданихри фоиданок ба монанди ангишти Шуроб, нефти Нефтобод, намаки Оксукон, металлхри ранга ва нодири Каромазор, маъдани охани Чоккадамбулок ва гайра ахамияти калони иктисоди доранд.

Ахолии нохияи иктисодии Шимол то январи соли 2001-1613,6 хаз. нафарро ташкил медод, ки ин зиёда аз 26,3 % ахолии мамлакатро дар бар мегирад. Зичии ахолй ба хисоби миёна дар хар 1 км2 ба 126,1 нафар мерасад. Дар баъзе чойхо ин нишондиханда 150-200 нафарро ташкил медихад. Ахолии шахрхо 38,0 фоиз ахолии нохияро ташкил мекунад. Ин яке аз нишондихандаи баландтарин дар мамлакат мебошад. Аксарияти ахоли аз точикон ва узбекхо иборат аст.

Хочагии халки нохия гуногунсоха буда, аксарияти ин сохахр ахамияти умумичумхурияви доранд. Сохаи асосии хочагии халки нохия сохаи саноат мебошад. Саноати нохия асосан дар базаи ашёхри махалли махсус гардонида шудааст. Сохахри махсусгардонидашудаи саноати нохияи иктисодии Шимол инхо мебошанд: сабуку хуроквори, аз Чумла сохахои саноати шохибофи, крлинбофи, матоъхои пахтагин ва саноати пахтатозакуни, консерваи меваю сабзавот, шаробпази ва гайра.

Ба гайр аз сохахои сабуку хуроквори дар нохияи иктисодии Шимол сохахри сузишвори, мошинсози ,металлкоркуни, саноати маъдани кухи саноати сохтмони хеле хуб инкишоф ёфтаанд.

Комбинати коркарди маъдани кухии Адрасмон, кони ангишти Шуроб, кони нефти Нефтобод ва Айратон, заводи намаки Камишкургон ва гайра ифтихори хочагии халки чумхури мебошанд.

Хочагии кишлоки нохия ба сохлои пахтакори, богдори, чорводори ва гайра махсусгардонда шудааст. Майдонхри кишти пахта асосан дар водии заминхри навкорами обии даштхри Дилварзину Мирзочул чойгир шудааст. Заминкой оби асосан аз дарёнои кухии Окру, Хоча-Бокиргон, Исфара, каналхо ва нассосхои оббарории пуриктидор обёри карда мешаванд.

Богхо, аз майдонхои токзору, зардолу ва дигар мевахо иборат буда, дар бисёр кисмати водихо сабзавот кишт карда мешаванд. Тахлилхо иктисоди нишон медиханд, ки дар нохияи иктисодии Шимол истехсоли ангур ва меваю сабзавот (хосилноки, арзиши асли, даромадноки) назар ба дигар нохияхои мамлакат бехтар мебошад. Аз хамин лихоз, дар оянда дар баробари таракки додани сохаи пахтакори, ахамияти махсус ба тараккёти комплекси консерваи меваю сабзавот, шароб ва нушокихри гайри алкоголи, меваи хушк (махсус кишмиш ва зардолу) ва гайра эътибори чидди додан лозим меояд.

Наклиёти нохия нисбатан таракан ёфта буда, дарозии рохдои охан нисбат ба хисоби миёнаи мамлакат ба хар як киллометр мураббаъ (10,2 км) ду маротиба зиёд мебошад. Дар оянда бехтар кардани сифати роххо, сохтмони роххои автомобилгарди Душанбе-Хучанд тавассути сохтмони тунел дар агбаи Шахристону Анзоб боиси инкишофи алокахри иктисодии нохия хохад гашт.

Шахри калонтарини нохияи иктисодии Шимол, Хучанд маркази вилояти Сугд мебошад. Шахр дар гарданаи водии Фаргона дар сохили яке аз дарёхри калонтарини шимоли мамлакат дарёи Сир чойгир шудааст.

Хунанд, яке аз шахрхои кадимтарини Осиёи Миёна буда, (2500 соли таърих дорад.) Ватани шоири машхури точик Камоли Хучанди мебошад. Хучанд пас аз Душанбе маркази дуюми саноати мамлакат ба хисоб меравад. Дар Хунанд корхонахои калонтарини саноати шохибофи, консерва, заводхои пахтатоэакуни, металкоркуни ва дигар корхонахои муштараку хурд ва миёна чойгир шудаанд. Хучанд маркази маъмури ва мадании вилояти Сугд мебошад. Дар ин чо мактабхои олй, техникумхо, колечхо, омузишгоххои мусики ва накшу сураткаши чойгир шудаанд. Конибодом, хамчун маркази саноати ва мадании вилоят машхур мебошад. Алхол, дар шахри Конибодом сохахои саноати консерва, пахтатозакунй, заводи механики, заводи «Автозапчасть» ва дигар корхонахри хурду миёна фаъолият доранд. Дар Конибодом техникуми технологи ва театри драммави мавчуданд.

Исфара дар сохили дарёи Исфара чойгир буда, маркази саноатии вилоят аст. Дар ин чо як чанд корхонахри саноати ба монанди комбинати калонтари консервабарори, заводи истехсоли рангхои минерали; мошинхои либосшуи ва гайра чойгир шудаанд. Исфара бо дармонгохи табобати истирохатии худ «Зумрад» дар Осиёи Маркази ва дигар давлатхри ИДМ шухрат дорад.

Уро-теппа (Истаравшан) низ шахри кадимтарини Осиёи Маркази буда, дар ин чо сохахри саноати сабук ва хуроквори нихоят хуб инкишоф ёфтаанд. Заводи консерваи Истаравшан ба истехсоли кишмиш, мевахои хушк, консерва ва обхои нушоки ва гайра машхур мебошад. Дар шахр якчанд иншоотхои кадима чойгир шудаанд, ин диккати бостоншиносон ва сайёхрнро ба худ чалб мекунад. (Муг-IV-VI а. иншооти меъмории асри XV, масчиди Кок, — Гумбаз)

Дар сохили «Бахри Точик» шахри хозиразамони Кайрокум комат рост намуда, он маркази калонтарини колинбофо мебошад. Дар ин шахр инчунин заводи ордкаши ва комбинати хонасози фаъолият доранд.

Дар ояндаи наздик дар нохияи иктисодии Шимолтараккиёти саноати мошинсозии мехнатталаб, саноати истехроли маъдан, саноатинефтистехролкуни ва хочагии кишлоки бисёрсоха дар назар дошта шудааст. Намудхои асосии наклиёт, ин наклиёти автомобили, ва рохи охан мебошанд. Сохтмони тунели «Уштур»

алокахри иктисодии нохияхри Шимоли мамлакат бо нохияхри Чануби ва алалхусус пойтахти мамлакат ш. Душанбе ахамияти нихоят мухим дорад.

Нрхияи иктисодии Зарафшон. Масохаташ -12.6×33. км ². Ахолиаш -286.4 хаз. нафар.

Нохияи иктисодии Зарафшон кисми чануби вилояти Сугдро дарбар мегирад. Ба хайати он нохияи маъмурии Панчакент, Айни ва Мастчохи кухи дохил мешаванд. Масохати нохияи Зарафшон 12,6 хаз. км² ишгол кардааст. Ахолии нохия 286, 4 хаз. нафарро ташкил медихад. Аксарияти ахолии нохия дар водии Зарафшон ва шохобхри калони он зиндагй мекунанд. Зичии ахрли дар 1км ² ба хисоби миёна — 22,7 ф нафар ахрлиро ташкил мекунад.

Аксарияти ахрлиро точикон ташкил медиханд. Дар ин чо дар водии Ягноб, кабилаи ягнобихо зиндаги мекунанд, ва то хол забони кадимаи сугдиро нигох, доштаанд. Дар шахри Панчакент русхр ва узбекхо низ хастанд.

Дар хочагии нохия макоми асосиро зироатчиги ва чорводори мебозанд. Дар кисми хамвории водии Зарафшон зироатчигии оби, кишти шоли, тамоку, токпарвари, кирмакпарвари бартари доранд. Дар Ягноб ва дигар кисмхри баландтари нохия, ки иклими нисбатан хунук дорад, машгулияти асосии ахрли чорводори, галлакори ва дигар сохахр мебошанд.

Дар атрофи шахри Панчакент токзор ва богхои мева бисёранд. Холо обёрии дашти пахновари Маргидор, ки дар байни дарёхри Киштут ва Могиён вокеъ гаштааст ва мавзеи Ёрй дар сохили рости Зарафшон ба анчом расида истодааст.

Богхои мева дар тамоми водии Зарафшон то худи дехахои кухистони Мастчох. пахн шудаанд. Махсусан, дар нохияхои Айни ва Мастчохи кухи тутзор ва дарахтони зардолу хеле зиёд мебошанд.

Дар нохия сохахои асосии чорвордори, махсусан гуфандпарвари ва бузпарвари ба хисоб мераванд. Мавкеи нлхиияи Зарафшон аз чиихати истихрочии баъзе намудхои канданихои фоиданок дар Осиёи Маркази хеле калон аст. Дар ин чо калонтарин конхо канданихои фоиданоки сурма ;(Шингу-Могиён) ва симоб (Кавнок-Кончоч), чрйгир шудаанд. Маркази калонтарини саноати — ш, Панчакент мебошад. Дар инчо, яке аз корхонаи машхуртарини мамлакат, комбинати тилло истехсолкунии «Зарафшон» сохта шудааст, ки кисми асосии тиллои чумхуриро истехсол мекунанд. Ба гайр аз ин дар шахри Панчакент корхонахои тамоку, ордкаши, шаробпази ва консерва кор мекунанд. Панчакент, хамчун маркази саноати ояндаи умедбахш дорад. Ин шахр зодгохи сардафтари адабиёти классики форсу точик А. Рудаки мебошад. Дар дехаи Панчруд макбараи устод сохта шудааст.

Дар нохияи Айни комбинати металлургии кухи Анзоб чрйгир шудааст. Сабаби суст инкишоф ёфтани хочагии халки нохия ин таракяиёти сусти наклиёт мебошад. Аз худуди нохия рохи автомобилгарди Душанбе-Хунанд мегузарад, ки нохияро бо кисмхои шимоли ва чанубии мамлакат мепайвандад. Рохи дигари автомобилгард кад-кади водии Зарафшон аз Панчакент то Мастчохи кухи меравад. Сохтмони тунели «Уштур» барои инкишофи робитахои иктисодии нохия ахамияти калон дорад.

Дар оянда дар худуди нохия чойгиркунии сохахои металлургияи кухи, саноати сузишвори (ангишт), саноати хуроквори, тамоку ахамияти калон пайдо мекунанд.

Намудхои асосии наклиёти нох,ия наклиёти автомобили ва хавой мебошанд. Дар мустах.кам намудани алокахри иктисодии нох.ия ба дигар нохияхри мамлакат сохтмони тунели «Уштур» ахамияти калон дорад.

Нохияи иктисодии Кухистони Бадахшон

Масохаташ 64,2хаз.км2.Ахолияш -208.5хаз нафар. Нохияи иктисодии Кухистони Бадхшон 7нохияхои маъмуриро дар бар мегирад инхо:нохияи Ванч,Дарвоз, Ишкошим Мургоб,Рошткаъа Рушон ва Шугнон.

Масохати нохия 64.2хазор километри мураббаъ бдуа аз чихати масохат калонтарн нохия дар мамлмкат (44.5%) мебошад.

Нохияи Кухистони Бадахшон шароитхои табий ба худ хос дошта.територияхои он асосан кухсор аст.Дар ин нохия куххои балндтарини чахон ,куллахои доим бо барф пушидашуда ва яхбаста ,биебонхои хунук вахушки баландкух чойгир шудаанд.

Кисми зиеди масохати нохияро (95%) пиряххо,харсангхо ва нишебихо,заминхои бесамар ташкил медиханд. Дарехо аз захирахои обии барии бой мебошанд.

Аммо ин захирахои бои оби дар Айни замон кам истифода бурда мешаванд ,холл он ки ахолии ин сарзамин ба кувваи барк нихоят мухточ аст.

Нохияи иктисодии Кхистони Бадахшон аз канданихои гуногуни фоиданок бой мебошад. Махсусан конхои ангишт,тилло,булури кухи,сангхои киматбахо ва гайра маълум карда шудаанд.Бештар захирахи обхои минерали шифобахш хеле машхуранд. Мутаасифона. ин,захирахо ба сабаби иклими кахратун ,набудани роххои алока ва бисер дигар омилхо,алхол пурра истифода бурда намешавад .

Шумораи умумии ахолии 208.5 (13.3%)хазор нафар буда,зичии он дар 1км 3.2 нафарро ташкил медихад ,Аз 9/10 ахолии нохияи иктисоди дар кисмхои поении водихои Помири Гарби чойгир шудаанд,Ки асосан точикон мебошанд.

Кисми Помири Шарки нихоят камахоли буда, асосан ахолии ин кисмро киргизхо ташкил медиханд.

Ахолии асосан бо зироатчиги ва чорвдори машгул мебошанд.Дарачаи бекори хеле зиед аст . кисми зиеди ахолии кобили мехнат, асосан мардхо барои мардикори ба давлатхои ИДМ кучида рафтанд. Як кисми ахолии ба нохияхои води Вахш мухочир карда шудаанд.

Аз сабаби суст тараки ефтани наклиет махаллахои ахолинишин бо хам кам алокаманданд,

Аксарияти ахолии Кухистони бадахшон бо лахчаи махали.гуфтугу.мекунанд ва бо муносибатхои мазхаби баъзе нохияхои он дигар сокинони мамлакат фарк мекунанд.

Хочагии халки нохияи Кухистони бадахшон аз чихати дарачаи инкишоф хеле акибмонда мебошад .

Дар ин чо асосан коркарди сангхои киматбахо.саноати маъдани кухи.дузандаги баъзе сохахои саноати хурквори чойгир шудаанд .ахамияти ин сохахо дар иктисодиети умумии малакат он кадар калон нест .

Дар худуди нохияи иктисодии Кухистони Бадахшон майдони заминхои корам хеле кам аст .Заминхои киштбоб дар Шохдара нисбатан зиедтар мебошад. Аз сабаби камии боришот дар мавсими тобистон барои зироатчиги оббери сунъи ба рох монда шудааст . Дар солхои Хукумати Шурави оиди васеъ намудани майдони кишти зироатхои хочагии кишлок корхои мухими ирригатсиони анчом дода шуд.Ин имконият дод,Ки майдонхои заминхои корам ба бештар аз панч маротиба зиед карда шаванд .

Ба парвариши зироатчиги, асосан дар Помири Гарби машгул мебошанд,Кисми зиеди майдонхои киштро, зироатхои гелладона ишгол намудааст.Асосан гандум ва лубиехо кишт карда мешеванд. Дар баландихои то 3500м аз сатхи бахр чав ва лубиегиехо низ мекоранд.

Картошкапарвари сохаи тахасуси нохия мебошад. Картошка хатто дар баландихои то 3000м хосили хеле нагз медихад . Дар атрофии шахри хоруг сабзавоткори ва зироатхои полизи барои ин махал ахамияти колон доранд.

Дар кухистонибадахшон ахолии аз кадим бо богдори машгуланд.Дар ин чо бештар дарахтони зардолу, .себ ,тут, чормагз, олуболу, нок, шафтолу парвариш меебанд.богдори асосан дар водихои дареи Панч ва Ванч,токпарвари дар Дарвоз ривоч ефтааст .

Дар кисми Помири шарк ибо сабаби шароити иклими номусоид ва набуда низаминхои корам. Зироатчиги хуб инкишоф наефтааст .

Чорводори сохаи мухимтарини хочагии халки нохия иктисоди мебошад. Сохаи асоси парвариши гусфандхои зотхои хисори ва дарвози ,инчунин бузхои ангори ,Ки бо пашми махини худ шухрат доранд ,ахмияти калон доранд.парвариши чорвои калони шохдори калон асосан равияи гушти дошта ,дар Помири Шарки бошад,кутос парвариш карда мешавад.90 фоизи кутоспарварии чумхури ба помири шарки таалук дорад .дар инчо хочагии махсусгардонидашудаи кутоспарвари дар сохили булнкул ташкил карда шудааст.Умуман дар нохияи кухистони бадахшон барои чорводори шароитхои хуби табии мавчуданд.Дар ин чо манбаи асосии хуроки чорво, чарогохои табии хеле зиед буда ,кисми асосии чарогохоро. чарогохои яйлоки ташкил медиханд .

Дар худуди нохияи иктисоди 28.1 фоизи алафзор ва 21.1 фоизи чарогоххоимамлакат чойгоир шудаанд.Мутаасифона дар натичаи нодуруст истифода бурдани ин чарогохо,нигохубини нодурусти алафзорхо, аксарияти майдонхои алафзорхо чаогохо, санглоху камалаф шудаанд. Ногуфта намонад, Ки риоя кардани коидахои молчарони дар чарогоххо барои тарракиети чорводори дар нохияи иктисоди имкониятхои колонро барои таракиети минбаьдаи чорводори фарохам меоварад .Мустахкам намудани базаи хуроки чорво -гарави асосии тараккиети чорводории нохияи иктисоди мебошад.

Дар кисми Помири Шарки ,яке аз сохахои мухимтарини хочагии кишлок кирмакпарвари меошад.

Дар кулхои Помири Шарки захирахои мохи бисер аст .

Дар асоси нишондодхои саноати ,ба рох мондани мохипарвари ахмияти калон дорад. Дигар сохаи перспективони нохия замбури-асалпарвари мебошад.Дар шароити баъзе нохияхо (Дарвоз) барои парвариши зироатхои субтропики (анор , анчир ва гаира) шароити хуби табии мавчуд аст .

Дар нохия дар солхои охир тамокупарвари ба яке аз сохахои сердаромад табдил ефтааст . Дар територияи нохия,

Инчунин парвариши бештар аз 200 намуди растанихои худру и дорубобро муайян кардаанд ,Ки дар ин чабха хиссаи олимони боги ботаники Помир хеле калон аст.

Алхол,дар баъзе хочагихои нохияхои Рушон ва Шугнон дар майдони 50 га замин растанихои дорувори ба монанди гули урен , кабудгулак ва гайра парвариш карда мешаванд.

Наклиети нохияи иктисоди суст таракки ефтааст.

Намудхои асосии наклиет автомобили ва хавои мебошанд.

Дар Помири Шарки кутосхо , хамчун ба сифати боркашони низ истифода бурда мешаванд. Бо сабаби релефи мураккаби кухи доштани нохия байни махаллахои ахолинишин алока суст аст . Дар зимистон байни баъзе кишлокхо алока катъ мегардад . Ояндаи нохияро бе таракиети хаматарафаи наклиет , алал хусус наклиети автомобили ва хавои тассавур кардан номумкин аст .

Хоруг маркази вилояти худмухтори Кухистони Бадахшон буда , дар сохили дареи Гунд дар наздикии бо дареи Панч рехтани он чойгир шудааст .

Дар Хоруг истгохи барки оби кор мекунад , ки хочагии халки шах рва нохияхои атрофро бо барк таъмин мекунад.

Хоруг маркази мадани вилоят мебошад . дар инчо Донишгохи байналхалки ва омузгори , инчунин як катор омузишгоххо , ба монанди омузишгохи омузгори , тибби, техники, мусики фаъолият доранд. Дар шахри Хоруг музеи кишваршиноси ,театри драммави – мусики ва як катор муассисахои дигари мадани мавчуданд.Баландтарин дар мамлакат стансияи телевизиони бо номи <OPБИТА> сохта шудааст .Дар наздикии шахр яке аз марказхои илми тадкикоти Пажуишгохи биологи Помир ва боги наботот чойгир шудаанд.

Ояндаи нохияи иктисодии Кухистони Бадахшон умедбахш аст.

Иктидорхои иктисоди сохахои саноат , аз чумла саноати электроэнергетики дар базахои захирахои оби, саноати маъдани кухи , саноати хуроквори (гушт ва консерви мева ), сохахои саноати сабук ,саноати махали ,саноати масолехи сохтмони (охак хишт семент )ва гайра дар оянда хуб тараки мекунд .Сохахои хочагии кишлок ,аз чумла картошкапарвари , богпарвари ,тамокупарвар .парвариш ва нигохубини майдонхои растанихои дорубоб ,чорводории равияи гушти, парвариши гусфандхои зоти дарвози ва бузхои ангори барои пашм ,замбури- асалпарвари ,парвариши зироатхои субтропики ,ояндаи хуб доранд. Барои инкишофи ин сохахо шароити табии аксарияти нохияхо мусоидат мекунанд.Тараккиети минбаъдаи нохияи иктисодии Кухистони Бадахшонро бе тараккиети накиет тасавур кардан мумкин нест .

Алхол ,намудхои асосии наклиет ,инавтомобили ва наклиети Хавои мебошанд .Аммо сохта щудани рохи ахамияти стратеги доштаи Душанбе- помир ва Душанбе- Мургоб- Кулма имкон медихад ,ки Кухистони Бадахшон давлатхои дуру наздики хорича муносбатхои зичи иктисодию ичтимои дошта бошад.