Зи ҳарфи бетаҳаммул ошно бегона мегардад

Бояд донист, ки ҳар сухан ҷоеву ҳар нукта мақоме дорад. Дар маҷлисҳо, шабнишинҳо, маҳфилҳо ва суҳбатҳои хосса дониста, андешида ва бомавқеъ бояд сухан гуфт. Дар чунин анҷуманҳо пеш аз ҳама сухан бо лутфу меҳрубонИ бояд гуфт. Ҳарфи беҷо, таънаю таҳқири ошное, рафиқе, бегонае сабаби ранҷиши ҳамнишинон мегардад ва номақбулу нописанд меафтад. Аз ҳарфи бемавқеъ, ки шахси бехирад ва ҷоҳиле гуфт, набояд ранҷид, зеро гуфтаанд:

Санг агар косаи заррин шиканад, гар ба масал, Қимати санг наяфзояду зар кам нашавад.

Соиб ба маврид гуфта:

Дар сухан гуфтан хатои ҷоҳилон пайдо шавад,

Тир каҷ чун аз камон берун равад, расво шавад.

Ё Шайх СаъдИ фармуда:

Ду оқилро набошад кину пайкор,

На доное ситезад бо сабукбор.

Агар нодон ба ваҳшат сахт гуяд,

Хирадмандаш ба нармӣ дил бицуяд.

Баёни гуянда бояд сода ва равшан бошад. Печида ҳарф задан хуб нест. Агар мехоҳед, ки забони шумо озод бошаду мустақиман ба ҳадаф бирасед, бояд равшан бошад. Гуфтаро наметавон тасҳеҳ кард ва на ислоҳ. «Тире, ки аз камон раҳо шуд, боз намегардад». Сухане, ки низ гуфта шуд, баргашт надорад. Барои он ки равшан ҳарф бизанем, боист фикри равшан дошта бошем. Зимни гуфтор бояд кушиш ба он кард, ки асли матлаб дарёфта шавад. Суҳбат мақсаднок ва воқеИ сурат бигирад. Агар матлаберо дарёбем, баёни он саҳл аст ва калимаву ифодаҳое, ки барои адои он лозиманд, худ вирди забон оянд.

Шояд ба гуфтаи боло шакку шубҳа доред. Албатта, гоҳе чунин низ воқеъ мешавад, ки мавзуъро хуб дарк мекунем, вале аз уҳдаи баёни он баромада наметавонем. Калимаҳои даркориро ҷустуҷу мекунем, ба хотир меоварем. Гуфтаи АбуалИ Синоро ба хотир биёред: «Он чиро, ки бад мефаҳмем, наметавонем хуб баён кунем».

Дар мавриди баён, албатта, нақши захираи луғавИ басо бузург аст. Луғат ба андозае, ки барои баён лозим аст, барои тафаккур низ мавриди эҳтиёҷ мебошад.

Маҷмуи калимоте, ки ба он эҳтиёҷ дорем, таҳти тасарруфи мост: мутолиа ва сухан гуфтан, онро

пайваста ғанитар месозад. Ин калимаҳо зиндаанд, ҳамеша омода бар онанд, ки мо онҳоро ба худ ром кунем ва дар мавриди лозима кор фармоем, аз онҳо хуб лаззат барем ва шунавандаро низ файзёб гардонем. Ба қавли Мирзо Бедил:

Сухан санҷида гу, то дустро душман нагардонӣ,

Зи ҳарфи бетаҳаммул ошно бегона мегардад.

Шояд баъзеҳо бар ин ақидаанд, ки дуруст навиштан аҳамияти бештаре аз дуруст гуфтан дорад. Вале набояд фаромуш кард, ки на ҳамаи калимаҳое, ки навишта мешаванд, зимни бадеҳатан баён кардан, гуфтани онҳо имконпазир аст. Аз ҷиҳати дигар, зимни гуфтор ҷавҳари сухан, фишурдаи он баён меёбад, хосса каломи мавзун, ки ягон рукни он набояд халал ёбад ва дар зикри маънИ зиён орад. Мавлоно ҲилолИ фармуда:

Сухан сардафтари девони ишқ аст,

Сухан ганҷинаи султони ишқ аст.

Зи дил файзе, ки цуйӣ, ҷуз баён нест,

Забони теғ чун теғи забон нест.