Ҷараёни иктисоди шаклхои моликият ва низомхои иктисоди

Саволхо:

1. Иктисодиёт хамчун низоми хочаги.
2. Моликият ва намудхои он.
3. Тавсифи низомхои иктисоди.

Чавби саволи 1 Иктисодиёт хамчун низоми хочаги.

Иктисодиёт пеш аз хама аз тарафи инсон ба вучуд оварда шуда дар навбати худ барои инсон хазмат мекунад. Одамон элементи асосии иктисодиёт ба хисоб мераванд. Иктисодиёт ин пеш аз хама худи одамон мебошанд. Инсон дар иктисодиёт хумчун 3 шахсият шинохта мешавад.

1) инсон хамчун истеъсолкунанда

1. инсон хамчун истеъмолкунанда
2. инсон хамчун ташкилотчи

Чузъи 2-юми иктисодиётро табиат ташкил медихад. Табиат аз он сабаб кисми иктисодиёт ба хисоб меравад, ки иктисодиёт аз он захирахои табииро дар шакли тайёр ва нимтайёр пайдо мекунанд.

Чузъи 3-юми иктисодиётро «табиати сунъи» ташкил медихад. Тахти табиати сунъи дар назар дошта мешавад. « тамоми он чизе, ки худи инсон ба вучуд меорад» ба ибораи дигар табиати сунъи ин воситаи мехнат дохил мешавад.

Чузъи 4-уми иктисодиётро «зерсохтхо (инфараструктурахо)» ташкил медихад, ки онхо ба мачму ва 3 гурух.

1) зерсохтхои истехсоли

2) зерсохтхои иктисоди

3) зерсохтхои ичтимои чудо мешаванд.

Ба инфраструктурахои истехсоли мачмуи обектхои дохил карда мешавад, ки чараёни муътадили истехсолотро таъмин месозад.

Зерсохтхои иктисоди – ин бонкхо, биржахо ва дигар муасиссахои молиявию карзи мебошад, ки фазаи муътадили муносибатхои пулию карзиро таъмин менамоянд.

Ба инфраструктурахои ичтимои – сохахои хизматрасони, яъне маориф, фарханг, маданият ва гайрахо дохил мешавад.

Кисми 5 иктисодиётро итилоот ташкил медихад. Итилоот бо тамоми он чизхое гуфта мешавад дар чараёни истехсолот хамчун манбахои итилооти хизмат мекунанд.

Иктисодиёт инчунин аз мачмуи сохахо иборат аст, ки онхо ба 2 гурух чудо мешавад:

А) сохахои истехсоли

В) сохахои гайри истехсоли

Ба сохахои истехсоли – сохахои саноат, кишоварзи, сохтмон ва гайрахо

Ба сохахои гайриистехсоли – сохахои тандурусти, фарханг, маориф ва гайрахо дохил мешаванд.

Чавоби саволи 2: Моликият ва намудхои он.

Иктисодиёти чомеа аз мачмуи муносибатхои истехсоли, куввахои истехсолкунандаи чомеа, чараён ва шаклхои идоракунии чомеа иборат мебошад.Моликият – пайвасткунанда ё асоси (магзи) хамаи кисмхои номбуршударо ташкил медихад, ки онро ба таври зерин таъриф дод.

Таърифи 1. Моликият асос ё мохияти муносибатхои иктисодию ичтимоиест, ки коргаронро бо воситахои истехсолот мепайвандад.

Таърифи 2. моликият гуфту муносибати истехсоли байни одамро оиди азонихудкуни неъмадхои моддива маънави мебошад.

Таърифи 3. моликият шароитхои идоракуни ва азонихудкунии омилхои истехсолот мебошад.

Таърифи 4. Моликият мансубияти обектро ба субекти муайян нишон медихад.

Обекти моликият – ашёхои табиат, амвол, ахборот ва дигар арзишхои модию маънави мебошад.

Субекти моликият – сохибмулк метавонад, кихукуки ихтиёрдори, истифодабари, идоракуни ва азонихудкунии обекти моликиятро дорад.

Моликият аз ибораи мулк, молик ё мулкдори гирифта щуда маънояш мансубияти ашёхо, амволхо ва дигар неъматхоро ба кассе гурухе ё давлат нишон медихад.

Аз руи конуни чумхурии Точикистон соли 1992 дар бораи моликият кабул шудааст,дар чумхурии мо чунин намудхои моликиятро аз хамдигар фарк мекунанд.

• Моликияти давлати ( моликияти корхона ва муасиссахои давлати)
• Моликияти колективи
• Моликияти хусуси ё шахси (моликияти хусуси гуфта истифода азонихудкунии натичаи мехнати шахси дигарро аз тарафи сохибони воситахои истехсолот мефахмонд. Моликияти шахси гуфта тамоми он чизхоеро меноманд, ки ба мехнати худи шахс ба даст омадааст.

Чавоби саволи 3. Тавсифи низомхои иктисоди.

Ба хар як тарзи истехсолот шакли муайян муносибатхои иктисоди хос мебошад. Низоми иктисоди ин шакли муайяни танзими иктисодиёт ба хисоб меравад. Одатан зери мафхуми низом конун. Коида, расм, тартиб, танзим ё худ механизми амалсози ходисахои иктисодию ичтимои мебошад.

Низоми иктисоди чист?

Таърифи 1. Низоми иктисоди шакли махсуси низоми алокаи байни истехсолкунандагон ва истеъмолкунандагони неъматхои моддиву маънави мебошад.

Таърифи 2. Низоми иктисоди мачмуи механзимхо ва инистутхое мебошад, ки барои кабул ва амали гардонидани карорхо оиди истехсолот даромад ва истеъмолот дар доираи сарзамини муайян ба рох монда мешавад.

Таърифи 3. Низоми иктисоди хумчун мачмуи инистутхо, ташкилотхо, конунхо, коида, рафтор ва карору карордодхое мебошад,ки ба раванди иктисодиёт ба таври мустакил ва гайримустакил таъсир мерасонад.

Низоми иктисоди аз руи нишондихандахои гуногун даврабанди карада мешавад. аввалин гурухбанди низ иктисодиёти аз тарафи Карл Макс пешниход кардааст, ки то гурухбанди фоматсиони пай дошт мувофики ин таснифот Карл Макс чомеаи инсониро ба 3 зинаи иктисодиву ичтимои таксимбанди намудааст.

1. чомеаи ибтидои ё антики (пешина)
2. чрмеахое, ки ба шакли моликияти хусуси (гуломдори, феодализм, капитализм) асос ёфтааст.
3. Форматсияи чомеаи комунисти, ки тибки он 2 зина сотсиализм ва коммунизмро бояд дар бар гирад.

Мувофики шаклхои моликият в ахали масъалахои иктисоди намудхои зерини низомхои иктисодиро аз хамдигар фарк мекунад.

Масъалахои асосии иктисодиёт ин хали проблемахои зерин мебошад.

1. Чи бояд стехсол кард?
2. Чи тарз бояд истехсол кард?
3. Чи бояд истехсол кард?

Вобаста ба ин чавоби ин саволхо намудхои зерини низомхои иктисоди вучуд дорад.

1. низоми иктисоди суннати ё ананави
2. низоми иктисоди омилхои маъмури
3. низоми иктисоди бозоргони
4. низоми иктисоди омехта