Лоихасозии раванди хифзи маълумотхо

1. Мафхуми асоси ва усулхои хифзи маълумотхо.
2. Стандартхо барои сохтани системаи хифзи маълумотхо.
3. Лоихасозии системахои хифзи маълумотхо дар баъзахои ахбор.

1. Мафхуми асоси ва усулхои хифзи маълумотхо

Дар вактхои охир диккат ба саволхо оиди мухофизати ахборот хеле зиёд мешавад, ки дар ракобат бо зиёдшавии ахбори чамъшуда, истифодаи васеи шабакахо ва инчунин

бо роххои беичозат нигохдори ва истифодабарии ахборот алокаманд аст. Тараккиёти воситахо, усулхо ва намудхои автоматонии раванди нигохдори, коркарди ахбор, васеъ истифодабарии компютерхои фарди ахборро кохиш медиханд. Ахбори дар онхо даврзананда метавонад беичозат тагъир ёбад, дуздида шавад ва ё несту нобуд гардад.

Омилхои асосии баландшавии кохишёбии ахбор аз инхо иборат аст:

— бо ёрии компютерхо ва ё дигар воситахои техники зиёд кардани хачми ахбори коркардашуда, нигохдошташуда ва гункардашуда;

— гункунии ахборхои таъминоти хархела дар ягона базаи маълумотхо;

— васеъ намудани доираи истифодабарандагони системахои хисобкуни ва базахои ахборие, ки ба истифодабарии захирахои мазкур рухсат доранд;

— мураккаб намудани режимхои кории воситахои техники системахои хисоббарор, васеъ ворид намудани режими мухлати барномави ва режими таксимоти вакт;

— автоматонии додугирифти ахбори байнимошини, аз чумла дар масофаи дур. Бинобар ин муаммои асосии лоихасозон доир ба системаи мухофизати маълумотхо дар базаи ахбори ин муаммои таъминоти бехатарии маълумотхои нигохдошташуда барои нобуд намудани онхо мебошад.

Дар системаи ахбори иктисоди муаммои мухофизати маълумотхо – муаммои актуали (мухим) ба хисоб меравад. Дар раванди мухофизати маълумотхо мафхуми хавфи бехатарии маълумотхо ба миён меояд.

Хавфи бехатарии маълумотхо – гуфта амалхо ва руйдодхое, ки бе ичозат истифодаи захирахои ахбори, ахбори нигохдошташаванда, равоншаванда, коркардшаванда ва воситахои барномавиро мефахманд.

Ба хавфи тасодуфи хатогихо ба монанди ичозатнома ва гаирахо дохил мешавад, инчунин холатхое, ки аз инсон вобастаги надорад, мисол: офатхои табии. Офатхо мешаванд табии ва ё фаъолияти даъватшаванда.

Ба хатогихои дастгохи ва ё воситахои барномави зиёни компютери, воситахои гайримаркази (дискхо, лентахо ва гайрахо) ва хатогихо дар барномахои дастави дохил мешаванд.

Ба хатогихои беэътибор, бештар дар вакти давраи коркарди технологии додугирифт ва нигахдории ахборот, хатогихои рохбар ва барномасоз дохил мешавад, ки халалрасони дар мавриди ичроиши барномахои хатти, зарарори ба сохиби маълумот пайдо мешавад.

Намудхои асосии хавфи бехатарии ахбори нигохдошташаванда инхо мебошанд:

— нусхабардори ва беичозат аз худ намудани таъминоти барномави;

— беичозат ворид намудани маълумотхо;

— дар барандагони магнити даровардани тагъирот ва ё нест намудани маълумотхо;

— коршикани;

— беичозат аз худ кардани маълумотхо;

— истифодабарии базаи маълумотхо бо роххои берухсат ва аз худ кардани каналхо;

— беичозат иваз намудани ахбори баини муштариён, ки дар натича онхо мачбуранд

барои баркароркунии маълумотхои асли кувваи иловаги сарф кунанд ва ё аз он даст

кашанд;

— беичозат истифодабарии захирахои ахборие, ки зиёновар аст ва ин зиён аз

кутохкунии намуди молияи дохила то баромадани САИ аз сохтор мумкин аст

дигаргун кунад;

— хато истифода бурдани захирахои ахборот дар барномахои таъминоти САИ, ки ба

вайроншавии онхо оварда мерасонад;

— берухсат ивазкунии маълумотхо дар байни алокахо, ки ба ошкор гаштани

маълумотхои бачокардашуда оварда мерасонад;

— саркаши аз хизматрасонии ба худ хавфнок, ки САИ сарчашмаи он мебошад, хусусан

дар холати нигохдории захирахои ахбори, ки барои кабули карорхои рохбар сабабгор

мешаванд.

Истифодаи беичозат – гуфта вайронкунии коидахои мукараргардидаи истифодабариро мефахманд, ки дар натичаи амалхои истифодабарандагони система ба вучуд меояд.

Субъэктхои истифодаи беичозати маълумотхоро – вайронкунандагон меноманд.

Вайронкунандагон ин шахсони категорияхои гуногун буда метавонанд, ба монанди: истифодабарандагони штатии САИ, хамкорон-барномасозон, барандагони системаи пурра ва кисмии барномахои таъминоти системави, ичроишгарони фарди (мухандиси) ва дигар истифодабарандагоне, ки ба САИ рухсатнома доранд.

Аз руи назардошт хифзи маълумотхо чунин натичахои беичозатро дарбар мегирад: ихрочи маълумотхои пинхони коркардкардашуда, инчунин хангоми вайроншавии он ва ё харобшави дар натичаи баркасд вайронкунии кори САИ мебошад.

Канали беичозати маълумотхо – гуфта харакати мунтазами шахс ва ичрои кори тартиби техналогии онро меноманд, ки беичозат ва ё нодуруст ичро кардани корро дар рохи беичозат фаъолият мебарад.

Харакати вайронкунандаро ба 4 категорияи асоси чудо мекунанд:

1. Катгардони – анчомёбии коркарди муътадили маълумотхо, мисол: хангоми халалрасони ба воситахои хисоббарор.
2. Дузди ё кушодани ахборот ва навбандии он бо максади дастраскунии маълумоте, ки баркасд аз чониби шахси дигар истифода бурда шуда аст.
3. Шаклтагъирдихии маълумотхо.
4. Вайронкуни – ба тагъирёбии маълумот хангоми беахамияти, мисол: несткунии маълумотхо аз диск.

Аз руи чопи маълумотхои хорича ба роххои асосии беичозат дастраскунии маълумотхо инхо дохил мешаванд:

— бо истифодаи воситахои гушкунак;

— расмгирии фосилави;

— буридани нурхои электрони;

— мачбуран шуохурии электромагнитии тори алока бо максади пайдо гаштани

барандаи модулии муфти;

— каллоби (ликобгузори дар талаботхои системави);

— буридани акостикии нурхо ва баркароркунии мавзуъ дар принтер;

— гораткунии барандагони ахборот ва хабархои истехсолшуда;

— хисобкунии маълумотхо аз дигар массивхои истифодабаранда;

— хондани маълумотхои бокимонда аз хотираи ситема пас аз амали дархостхои

беичозат;

— нусхабардории барандагони маълумотхо бо бартарафкунии кисми мухофизати;

— колабгири дар рафти бакайдгирии истифодбаранда;

— истифодаи барномахои фиребдиханда;

— пайвастшавии берухсат бо асбобхо ва тори алока;

— хулосахо аз гурухи мухофизатхои механики.

Барои баркароркунии хифзи маълумотхои нигохдошташуда якчанд усул ва механизмхои ба амалбарори истифода мешаванд. Дар адабиётхо чунин намуди мухофизатро чудо мекунанд:

— Физики (монеа)

— Конунбарори

— Идоракунии рухсат

— Бастани хати рамзи