Таксимоти байналхалкии мехнат

1.Мафхум ва мохияти таксимоти байналхалкии мехнат (ТБМ).

2. Омилхои асоси ва нишондихиндахои ТБМ.

3.Назарияхои асосии ТБМ.

4.Шаклхои асосии ТБМ.

5. Равандхои байналмиллалигардони, умумибашаригардони ва фаромиллаликунони дар иктисодиёти чахони.

1.Заминаи асосии муттахидшавии иктисодиёти миллии давлатхо ба хочагии чахони ТБМ мебошад. ТБМ ин раванди таърихии махсусгардонии давлатхо дар истехсолоти намудхои муайяни махсулот мебошад, ки барои мубодила дар бозори чахони ва конеъ гардонидани талаботи худ дар намудхои дигари махсулот равона карда шудааст. Иштирок дар ТБМ ба хар як давлат имконият медихид, ки талаботи худро ба махсулоти гуногун бо харочотхои нисбан кам конеъ гардонад.

ТБМ дар давраи пайдошавиаш яъне асрхои 17-18 ва то охирхои асри 18 нимаи аввали асри 19 дар бартариятхои табии асос меёфт: фаркият дар шароитхои иклимию чугрофи ва захирахои табиии давлатхои алохида самти махсусгардонии онхоро дар истехсоли махсулоти гуногун муайян мекард. ТБМ бе мубодила вучуд дошта наметавонад. Бинобар ин асоси объективии мубодилаи байналхалкии махсулот, хадамот ва технология, инкишифи хамкории истехсоли, илми-техники, тичорати байни хамаи давлатхои чахон новобаста аз сатхи тараккиёти иктисоди ва хусусиятхои сохтори ичтимои мебошад.

Максади асосии иштироки давлатхо дар ТБМ новобаста аз фаркияти ичтимои-иктисоди кушиши онхо барои ба даст овардани фоидаи иктисоди мебошад. Самарае ки мамлакатхо хангоми иштирок дар ТБМ ба даст меоранд дар натичаи амали шудани конуни арзиш ба даст оварда мешавад, ки он дар фаркияти байни арзиши милли ва байналмиллали асос меёбад.

Бартариятхои ТБМ дар мубодилаи байналхалки дар он зухур мешавад, ки хар як давлат бо назардошти шартхои муосид ба фоидаи дар шакли фаркияти арзиши миллию байналхалкии махсулоти содиркунанда ноил мегардад.

Гайр аз ин ба сарфаи харочотхои дохили бо рохи даст кашидан аз истехсолоти илли молу хадамот аз хисоби воридоти нисбатан арзон меоварад.

Дар баробари ин чихати дигари иштирокидавлатхо дар ТБМ ин истифодаи имконитхои он барои халли проблемахои глобалии дар назди одамият буда бо кушиши хамаи давлатхои чахон мебошад.

2.Давлатхоро чи водор мекунад, ки дар ТБМ иштирок кунанд? Барои ба ин савол чавоб гуфтан омилхои ба ТБМ таъсир расонандаро тахлил менамоем. Ба онхо дохил мешаванд:

А) Имконияти бозори дохили.

Давлатхои калон бо бозори мутаракки имкониятхои бештар барои дарёфти омилхои истехсолот ва махсулоти истеъмоли дар ин бозор доранд. Аз ин сабаб талаботи камтар ба махсусгардонии байналхалки ва мубодила доранд. Аммо дар баробари ин рушди талабот дар давлат ба васеъкунии воридот ва зарурияти чуброни он аз хисоби васеъкунии содирот меоварад.

Б) Сатхи тараккиёти иктисодии мамлакат.

Хар кадар иктидори иктисодии давлат камтарбошад, зарурияти иштироки он дар ТБМ хамон кадар зиёдтар аст.

В) Таъминоти давлат бо захирахои табии.

Таъминоти баланди давлат бо як намуди захирахои табии ва инчунин таъминоти пасти он бо дигар намуди захирахои табии зарурияти иштироки фаъолонаи давлатро дар ТБМ талаб мекунад.

Г)Дарачаи кушод будани иктисодиёти милли.

Бояд дар назар дошт, ки омилхои номбаршуда дар зохирёбии худ мутлак нестанд. Таъсироти онхо ба ин ё он дарача кам карда мешаванд. Мисол : тагйирёбии ракобатнокии махсулоти давлат , махдудияти содирот ва г. Асос дар раванди тараккиёти ТБМ дар он аст, хар як иштирокчи дар он манфиатхои худро мечуяд. Раванди тараккиёти ТБМ масъалаи бахисобгирии хачм ва дарачаи ТБМ-ро ба миён меорад. Нишондихандахои ТБМ инхоянд:

1.хиссаи умумии содирот дар хачми махсулоти умумии истехсолкардащуда;

2.хиссаи умумии соха дар арзиши умумии содирот;

3.дарачаи тараккиёти сохахои махсусгардонидашудаи содироти нисбат ба дарачаи тараккиёти саноати давлат.

Дар сатхи минтакави ба сифати нишондихандахои тараккиёти ТБМ чунин нишондихандахо истифода карда мешаванд.

1.Коэффисиенти рушди гардиши тичорати байнихамдигари нисбати рушди истехсолоти чамъиятии давлатхои алокаманд.

2.Хиссаи гардиши тичорати байнихамдигари дар истехсолоти чамъиятии ин давлатхо.

3.Коэффисиенти пешравии рушди гардиши тичорати нисбати рушди умумии гардиши тичорати беруна.

Баъзе иктисодчиён ба сифати нишондихиндахои асосии тараккиёти ТБМ квотаи содироти, воридоти, гардиши тичорати беруна, хиссаи давлат дар тичорати байналхалки аз руи молхои алохида, гардиши тичорати беруна ба хар сари ахоли ва г. истифода мешаванд.

/адвали 1?

Коэффисиентёои суръати тацсимоти

байналхалции меёнат^[1]

	1971-1980	1981-1990	1991-2000
Ёамаи мамлакатёои \аёон	1:08	1:21	1:08
Мамлакатёои тараццикардаи саноатии \аёон	1:11	1:31	1:15
Мамлакатёои р. ба тараццы	0:99	1:03	0:8

Сарчашма% Современный мир: интернационализация и отношения государств двух систем. – М., 1988

Тацсимоти байналхалции меёнатро дар аввал тахминан ёамчун ду \анбаи ба ёамдигар алоцаманд муайян кардан мумкин аст: яъне%

1) «Содироты»: ёангоме: ки дар мамлакатёо ва ноёияёои алоёида ха\ми истеёсолот аз талаботи дохилы барзиьд аст;

2) «Воридоты»: вацте ки аз ёисоби воридоти маёсулот ха\ми истеъмол аз имкониятёои дохилии истеёсолы зиьд мешавад?

3. Назарияхои ТБМ аз даврахои пеш дар тадкикотхои олимони иктисодшинос, ба монанди А.Смит ва Д. Рикардо инъикос ёфта буданд. А.Смит дар тадкикоти худ «Тадкикот оиди табиат ва сабабхои боигарии халкхо» зарурияти тичорати озодро исбот мекард. Ба фикри вай махдудиятхои гуногун дар рохи тичорати озод ба ташаккулёбии таксимоти мехнат байни минтакахои алохида ва давлатхо монеа мешавад. Бартарафкунии ин монеахо ва васеъкунии мубодилаи байналхалки бояд ба махсусгардонии иктисодхои милли ва шиддат ёфтани алокамандии тарафайни онхо оварад, ки он дар натича ба инкишофи хочагии чахони меоварад. Гояхои А. Смитро дигар олимони машхури иктисодшинос ба монанди Д.Рикардо, Р. Торенс, Д. Милл давом додаанд. Дастоварди асосии классикон дар назарияи илмии ТБМ назарияи бартариятхои нисбии Д. Рикардо мебошад. Асоси ин назарияро фаркиятхои табиии иктисодиёти миллии мамлакатхо , яъне фаркиятхои чугрофи ва иклими, ташкил медиханд. Як гурухи давлатхо бояд саноатро инкишоф диханд, дигар гурухи мамлакатхо бошад дар истехсоли махсулоти хочагии кишлок ва ашёи хом махсус гардонида шаванд. Мубодилаи мутакобили махсулот ба баландшавии сатхи некуахволии ин давлатхо меоварад.

Назарияхои муосири ТБМ аз тарафи олимони Гарб кор карда шуда асосан назарияхо оиди модернизацияи ТБМ мебошанд.

Тадкикотхои олимони Гарбро дар сохаи модернизатсия шартан ба ду гурух чудо кардан мумкин аст:

1. Вариантхои гуногуни консепсияи «бахамвобастагии давлатхо»;
2. Тавсияхои мушахаси накшахои ислохоти модели ТБМ-и мавчудбуда.

Гояи консепсияи «бахамвобастагии давлатхо» аз солхои 70-ум дар иктисодиёти чахони нихоят васеъ пахн гаштааст. Он дар навбати худ хамчун замина барои ба миён омадани назарияхои нави ТБМ баромад мекунад. Гояхои ин консепсия аз тарафи давлатхои мутараккии саноати ва ташкилохои байналхалки баён карда шудаанд.

Яке аз намояндагони ин консепсия К. Нувенхузе барои асоснок намудани гояхои худ ба омилхои экологи ру меоварад, ки барои хамаи давлатхо ягона мебошанд. Ба онхо номуътадилии мухити атроф ва махдудияти захирахои замин дохил мешаванд. Ба акидаи вай вобастагии давлатхои ру ба инкишоф аз давлатхои мутаракки дар техника ва технология, ва давлатхои мутаракки аз давлатхои ру ба инкишоф дар ашёи хом мебошад. Бинобар ин вобастагии мутакобилаи мамлакатхо аз хамдигар вучуд дорад. ТБМ низ бояд дар хамин вобастаги асос ёбад.

Дигар иктисодчи Р.Купер (ШМА) низ ба масъалаи бахамвобастаги дар шароитхои гуногун ру меоварад. Ба акидаи вай чор намуди бахамвобастаги мавчуд аст:

— бахамвобастагии сохтори;

• бахамвобастагии максадхо дар сохаи сиёсати иктисоди;
• бахамвобастагии омилхои берунии тараккиёти иктисоди;
• бахамвобастагии сиёси.

Ин консепсия дар навбати худ барои кор карда баромадани дигар назария назарияи ислохоти ТБМ асос гардид. Мохияти назарияи ислохоти ТБМ дар он аст, ки давлатхои ру ба инкишоф бояд аз сиёсати протексионисти даст кашанд ва ба таври васеъ сармояи хоричиро ба иктисодиёти худ чалб намоянд. Дар замони муосир аксар давлатхо гояи ин назарияро истифода мебаранд ва дар натича корхонахои муштарак, минтакахои озоди сохибкориро ташкил кардаанд.

Асоси амалии ин назария ба фикри иктисодчиёни Гарб дар он ифода меёбад, ки самти барохмонии сиёсати рушди саноати дар мамлакатхои ру ба инкишоф дигар карда шавад. Онхо бояд дар истехсоли махсулоти мехнатталаб, омилталаб барои содирот бо максади конеъ гардонидани талаботхои давлатхои мутаракки махсус гардонида шаванд. Мамлакатхои мутаракки бошанд дар навбати худ дар сохахои илмталаб бо истифодаи комёбихои прогресси илми-техники махсус гардонида мешаванд..

Ин назари пай дар пай дар амал чори карда мешавад. Махсусгардонии сохави бошад дар се кадам амали гардонида мешавад:

• мамлакатхои мутаракки асосан молхоеро истехсол мекунанд, ки мутахассисони баландихтисос ва технологияи муосирро талаб мекунанд;
• давлатхои нисбатан тараккикарда аз катори далатхои ру ба инкишоф дар истехсоли махсулоти мехнатталаб ва коркарди ашёи хом махсус гардонида мешаванд. Давлатхои кафомонда ба ин схема дохил карда намешаванд;

мамлакатхои мутараккии саноати бошанд диккати асосиро ба истехсоли махсулоти илмталаб ва сармояталаб чалб мекунанд.

4. ТБМ дорои сохтори дохили ва усулхои тараккиёти худ мебошад. Ду шакли асосии ТБМ-ро чудо мекунанд:

1.Махсусгардонии байналхалкии истехсолот

2.Кооператсияи байналхалкии истехсолот

Махсусгардонии байналхалкии истехсолот дар ду самт ташаккул меёбад- истехсоли ва минтакави. Дар навбати худ самти истехсоли ба чунин кисмхо таксим мешавад:

-махсусгардонии байнисохави

-махсугардонии дохилисохави

-махсусгардонии корхонахои алохида

Махсусгардонии минтакави бошад ба чунин намудхо таксим мешавад:

-давлатхои алохида;

-гурухи давлатхо;

-минтакахо.

Ба сифати шаклхои асосии махсусгардонии байналхалкии истехсолот истифода мешаванд:

-махсусгардонии предмети;

-махсусгардонии кисми (детали), яъне истехсоли кисмхои таркибии як махсулот;

-махсусгардонии технологи ё даври, яъне давра ба давра истехсол кардани махсулоти саноати кимиё;

Махсусгардонии байналхалкии истехсолот бо назардошти муносибатхои чамъияти инкишоф меёбад. Аммо барои баланд бардоштани самаранокии истехсолот, ба даст даровардани фоидаи иктисодии махсусгардонии байналхалкии истехсолот, ноил шудан ба максадхои комплексии иктисодиёт онро бо кооператсияи байналхалкии истехсолот бояд пурра кард.

Кооператсия байналхалкии истехсолот ин раванди амикгардонии муносибатхои истехсолии корхонахои мустакили давлатхои гуногун мебошад. Кооператсияи байналхалкии истехсолот барои фирмахо имконияти кам кардани харочотхои истехсоли ва гардиши молро медихад, ки дар натича ба паст кардани арзиши махсулот ва ракобатнокии он меоварад.

Кооператсия байналхалкии истехсолот шаклхои гуногун дорад:

1. Кооператсия байналхалкии истехсоли-технологи, ки ба он дохил мешаванд:

-пешниходи лицензия ва истифодаи хукуки моликиятдори;

-кооператсия дар сохаи сохтмон;

-мукаммалгардонии идоракунии истехсолот.

2.Хамкории иктисоди-тичорати;

3.Хизматрасонии баъди фуруш ;

Инчунин се усули асосии барохмонии муносибатхои кооператсиони мавчуданд:

-амалигардонии барномахои муштарак;

-махсусгардони дар шакли шартнома;

• -ташкили корхонахои муштарак.

5.Дар зери мафхуми «байналмиллалигардони» иштироки давлат дар хочагии чахони фахмида мешавад. Ин раванд бо нишондихандахои гуногун чен карда мешавад:

-Нишондихандахои иштирок дар тичорати чахони:

Ёиссаи ти\орати хори\ы — ёа\ми умумии амалиьти содироты ва воридотии ёамин мамлакатро бо шариконаш: ь ин ки бо ёамаи иттиёоди \аёоны нишон медиёад? Дар шакли формула ин ёисса намуди зерин дорад%

: дар ин \о

ТХ_Ё — ёиссаи ти\орати хори\ы;

С — ёа\ми содирот;

В — ёа\ми воридот;

ММД – ёа\ми ма\м.и маёсулоти дохилы?

Ёиссаи ти\орати хори\ы ёамчун нишондиёандаи \алб карда шудани мамлакат дар тацсимоти байналхалции меёнат характери маёдуд дорад: чунки тавсифи сифатии амалиьти ти\орати хори\иро дода наметавонад?

Оид ба сатёи \алб шудани мамлакат ба хо\агии \аёоны мувофици нишондиёандаи ёиссаи воридот метавон баёо дод?

Ёиссаи воридот кадом цисми ма\м.и маёсулоти дохилии мамлакатро ташкил кардан ва ёамчунин маёдудияти захиравии онро дар истеёсолоти молёои заруры нишон медиёад?

Дар шакли формула ин ёисса чунин навишта мешавад;

: дар ин \о

B_к — ёиссаи воридот;

B — ёа\ми воридот;

ММД — ёа\ми ма\м.и маёсулоти дохилы?

Нишондиёандаи нисбатан ёациции иштироки мамлакат дар тацсимоти байналхалции меёнат: аз \иёати \алб намудани захираёои мамлакати алоёида ба системаи хо\агии \аёоны нишондиёандаи ёиссаи содирот мебошад?

Ёиссаи содирот – сатёи вобастагии истеёсолоти хо\агии миллиро аз фур.ши молёои дохилы дар бозорёои содиротии мамлакатёои дигар оид ба истеёсоли мицдори муайяни молёо барои фур.ш дар бозори \аёоны нишон медиёад? Дар шакли формула ин ёисса чунин навишта мешавад%

: дар ин \о

С_К – ёиссаи содирот;

С — ёа\ми содирот;

MMД – ёа\ми ма\м.и маёсулоти дохилы?

Ёар цадар ёиссаи содирот баланд бошад: захираёои мамлакат ба тацсимоти байналхалции меёнат ёамон цадар зиьдтар \алб карда мешаванд? Вусъати ёиссаи содирот ба фарцияти байни ёа\ми истеёсоли ма\м.и маёсулоти дохилы ва андозаи истеъмол дар дохили мамлакат вобаста аст? Мутобици бузургии ёиссаи содирот самти махсусгардонии мамлакатро дар ти\орати байналхалцы муайян кардан мумкин аст? Масалан: махсусгардонии /умёурии То\икистонро дар асоси он: ки ёиссаи содироти соёаёои пахтатозакуны ва алюминий назар ба ёисоби миьнаи маёсулоти миллы баланд аст: муайян кардан мумкин аст?

Ба гайр аз ин нишондиханидахои мутлаки тичорати байналхалки низ зарур мебошанд-, мисол арзиши содирот ба сари ахоли: ИМА-3200долл.,Хитой-150 долл., Россия –700 долл.

-Нишондихандаи иштироки мамлакат дар харакати байналхалкии сармоя:

а)хачми сармоягузорихои хоричи нисбат ба ММД;

б)хачми сармоягузорихои милли нисбат ММД;

в) хачми карзи беруна нисбат ба ММД,

г) Хачми пардохтхо нисбат ба даромадхо аз содирот

-нишондихандахои иштироки мамлакат дар харакати байналхалкии кувваи кори:

-нишондихандаи иштироки мамлакат дар мубодилаи байналхалкии технология:

Фаромиллаликунонии хочагии чахони бо фаъолияти КФ вобастаги дорад. КФ чунин сохтори хочагидорие мебошад, ки сармояаш ба як давлат таалук дошта ширкатхои фаръи ва духтариаш дар мамлакатхои гуногун фаъолият мекунанд. КФ аз нимаи дуюми асри 20 дар иктисодиёти чахони ба миён омада шумораи ширкатхои модарии онхо дар замони муосир ба 50 хазор ва шумораи ширкатхои фаръии онхо ба 300 хазор расидааст. Ширкатхои модарии КФ асосан дар мамлакатхои мутаракки ва ширкатхои фаръии онхо дар мамлакатхои ру ба инкишоф чойгир кунонида шудаанд. Фаъолияти КФ хамзамон хеле васеъ мебошад. Хиссаи асосии онхо ба ИМА, Иттиходи Аврупо ва Чопон рост меояд. Хачми махсулоти истехсолкардаи онхо хар сол зиёда аз 1 трлн. Долларо ташкил медихад. Шумораи коргарони онхо ба 73 млн. нафар мерасад.

Дар адабиёти хоричи шаклхои мухталифи ТНК мавчуд аст. Чунин намудхои КФ-ро чудо мекунанд.

1.ширкатхои фаромиллали

2.ширкатхои глобали

3.ширкатхои байналмиллали

4.ширкатхои бисёрмиллали

КФ як навъ кувваи муосири харакатдихандаи хочагии чахони буда онро ба бозори ягонаи мол, хадамот, сармоя, кувваи кори ва технология мубаддал намудааст. Раванди ба бозори ягонаи мол, хадамот, сармоя, кувваи кори ва технология мубаддал гардидани хочагии чахониро умумибашаригардони меноманд. Мохиятан ин раванд дарачаи нисбатан баланди байналмиллалигардони ва инкишофи минбаъдаи он ба хисоб меравад. Яъне дар замони муосир хочагии чахони ба бозори ягона барои 10-хо хазор КФ мубаддал гардида хамаи минтакахо барои фаъолияти онхо кушода мебошанд.

Максади КФ-хои муосир дар боробари максимизацияи фоида максимизацияи бозор мебошад. Зеро дар акси хол ракибони хоричи чои онхоро, на факат дар бозорхои хоричи балки дар бозори милли, забт карда мегиранд. Дар замони муосир бозорхои чахонии бисёр намуди молхо аллакай байни КФ таксим карда шудаанд: «Айбиэм» -бозори компьютеру программахои он, Эксон- бозори махсулоти нафт, Макдоналдз- бозори хуроквори, Форд ва Ченерал моторз –бозори мошинахои сабукрав ва варзиши… Хамин тарик чихати дигари сиёсати максимизацияи бозор шиддатёбии ракобати байналхалки мебошад. Ин натичаи асосии раванди умумибашаригардони мебошад,. Азбаски он ба азбайнравии бисёр ширкатхои милли дар натичаи тоб наовардан ба ракобати шадид меоварад кисми зиёди одамон ба мукобили он баромад мекунанд.

Адабиёти истифодашуда:

• 1. Авдокушин Е.Ф. «Междунардные экономические отношения»: Учебник.-М.:Юристъ, 1999-368 с.
  2. Мировая экономика/ под ред.А.С. Булатова.М.: Юристъ.2000.-670с.
  3. Киреев А.П. Международная экономика. В 2-х ч.-Ч.1. учебное пособие для вузов.-М.: Междунардные отношения ,2000-416 с.
  4. Спиридонов И.А. Мировая экономика: учебное пособие.-М.:ИНФРА-М, 2000.-256с.
  5. Хавелинская Е.Д., Крозе И. Мировая экономика. Учебник.-М.:Юристъ, 1999-304 с.
     Скачать сейчас!
     0 Загрузки