Хароҷоти соҳаҳои иқтисоди

Соҳаи иҷтимоӣ яке аз бахшҳои афзалиятноки Буҷети давлатӣ баҳисоб рафта, маблағгузории ин соҳа ҳамасола аз ҳисоби Буҷети давлатӣ афзоиш ёфта истодааст.

Ҳаҷми умумии маблағҳои барои соҳаи иҷтимоӣ пешбинигардида, дар соли 2010-ум 2747,5 млн.сомониро ташкил медихад, ки он ба 11,2 фоизи ММД баробар буда, 40,5 фоизи ҳаҷми умумии хароҷоти Буҷети давлатиро ташкил медиҳад.

Ин нишондиҳанда дар солҳои 2011 — 2013 мутаносибан ба 3429,9 млн. сомонӣ, 4159,5 млн.сомонӣ ва 5079,1 млн. сомонӣ пешбинӣ гардидааст, ки афзоиши миёнасолонаи он дар ин давра 22,6 фоизро ташкил медиҳад.

§ 1. Соҳаи маориф

1) Ҳолати имрӯза ва душвориҳои асосии соҳа

Ҳуқуқи шаҳрвандонро ба таҳсилот Конститутсияи (Сарқонуни) Ҷумҳурии Тоҷикистон (моддаи 41) кафолат медиҳад. Давлат таълими умумии асосии ҳатмии ройгонро дар муассисаҳои таълимии давлатӣ амалӣ менамояд.

Шахс инчунин метавонад, ба таври ройгон дар муассисаҳои таълимии давлатӣ, дар доираи стандартҳои давлатии таҳсилот, дар асоси озмун таҳсилоти миёна, олӣ ва баъд аз олии касбӣ гирад.

Дар солҳои охир аз ҷониби Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон якқатор барномаҳои давлатӣ, нақшаҳои миллӣ ва лоиҳаҳо дар соҳаи маориф қабул шудаанд, ки татбиқи онҳо дар 5-10 соли наздик ба накша гирифта шудааст. Ҳуҷҷатҳои мазкур ба муосиркунонии низоми таҳсилот, беҳтар кардани сифати таҳсилот ва тайёркунии кадрҳо, такмили ҷараёни таълим, ҳалли масъалаҳои гендерӣ, ба даст овардани ҳадафҳои ТБҲ, ҲРҲ, СПСК, Консепсияи гузариш ба низоми нави таҳсилоти миёнаи умумӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон равона шудаанд.

Таҳлили имрӯзаи соҳаи маориф нишон медиҳад, ки душвориҳои асосии соҳа аз номукаммал будани низоми идоракунӣ ва суст будани нерӯи он бармеояд, ки он дар навбати худ ба норасоӣ ва нодуруст истифода бурдани захираҳо дар соҳа, иштироки сусти сектори хусусӣ дар хизматрасонии таълимӣ, паст шудани сифати таълим, ки ба сатҳи ниҳоят пасти музди меҳнати омӯзгорон вобаста аст, норасоӣ ва ихтисоси пасти муаллимон, фарсудашавӣ ва норасоии инфрасохторӣ мактабӣ, норасоии китобҳо ва маводҳои таълимӣ оид ба фанҳои алоҳида, ҷалби сусти ҷамъият ба роҳбарии мактаб оварда расонидааст.

Бояд қайд намуд, ки бӯҳрони ҷаҳонии молиявӣ — иқтисодӣ ба соҳаи маориф таъсири манфӣ расонид. Ҳангоми кам кардани Буҷети давлатӣ дар соли 2009, буҷети соҳаи маориф ба андозаи 31 млн. сомонӣ кам карда шуд, ки он 0,3% буҷети тасдиқшударо ташкил медиҳад. Дар соли 2010 буҷети соҳаи маориф дар ҳаҷми 1068,3 млн. сомонӣ ба нақша гирифта шудааст, ки нисбат ба соли 2009-ум 4 фоиз камтар мебошад. Вале новобаста ба бӯҳрони молиявӣ Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон афзалиятнокии соҳаҳои иҷтимоӣ, аз ҷумла соҳаи маорифро нигоҳ дошта, соли 2009 маоши кормандони соҳаро ба андозаи 15 фоиз зиёд намуд ва соли 2010-ро Соли маориф ва фарҳанги техникӣ эълон кард.

Низоми таълимии Ҷумҳурии Тоҷикистон таҳсилоти томактабӣ, умумӣ (ибтидоӣ, асосии умумӣ, миёнаи умумӣ), ибтидоии касбӣ, миёнаи касбӣ, олии касбӣ ва таҳсилоти баъд аз муассисаи олии касбӣ ва таҳсилоти иловагиро дар бар мегирад.

Маълумоти мухтасари омории соҳаи маориф дар ҷадвали 1 оварда шудааст.

а) Таҳсилоти томактабӣ

Таҳсилоти томактабӣ зинаи аввали таҳсилот аст. Муассисаҳои таҳсилоти томактабӣ вазифадоранд, масъалаҳои рушди ҳаматарафаи кӯдакони хурдсолро ҳал намуда, онҳоро ба мактаб тайёр намоянд. Ба роҳ мондани фаъолияти мунтазам ва рушди муассисаҳои таҳсилоти томактабӣ аз вазифаҳои муҳими соҳа аст, ки дар он мақомоти худидории маҳаллӣ нақши муҳим дорад.

Чунон ки маълумотҳои оморӣ нишон медиҳанд, дар 11 соли охир муассисаҳои таҳсилоти томактабӣ 77 адад кам шудаанд. Агар дар соли 1997 миқдори онҳо 562 ададро ташкил дода бошад, дар соли 2010 ин рақам ба 487 баробар шуд (ниг.ба ҷавдали 2). Сатҳи фарогирии кӯдакон ба таҳсилоти томактабӣ то ҳол паст буда, танҳо 7 фоизи кӯдакони синни томактабиро дар бар мегирад. Солҳои охир зиёд шудани муассисаҳои таҳсилоти томактабӣ ва таъсиси марказҳои гуногуни инкишофи кӯдакон ба назар мерасад.

Соли ҷорӣ мӯҳлати амалишавии Барномаи давлатии рушди тарбияи томактабӣ барои солҳои 2006-2010 ба охир мерасад. Мутаассифона, на ҳамаи ҳадафҳои дар барнома овардашуда амалӣ шуданд.

Маълумоти оморй оид ба муассисаҳои таҳсилоти томактабй

Дар соҳаи таҳсилоти томактабӣ тибқи нишондодҳои оморӣ дар соли хониши 2009-2010 4172 мураббӣ (аз ҷумла дар муасисаҳои таҳсилоти томактабии вазорату идораҳо) фаъолият менамоянд, ки аз онҳо 21,15 фоиз таҳсилоти олӣ, 50,13 фоиз таҳсилоти миёнаи касбӣ, 7,51 фоиз — таҳсилоти олии нопурра ва 17,19 фоиз таҳсилоти миёнаи умумӣ доранд.

Ҷадвали 2.

Ҳиссаи хароҷоти давлатӣ барои таҳсилоти томактабӣ дар соли 2009 аз хароҷоти умумии соҳаи маориф 2,4 фоиз ва дар соли 2010 2,1 фоизро ташкил дод. Дар давраи миёнамӯҳлат зиёд намудани маблағгузории соҳаи таҳсилоти томактабӣ ба андозаи 0,5 фоиз дар назар дошта шудааст.

Соли 2009 бори аввал дар давраи истиқлолият Стандарти таҳсилоти

томактабӣ таҳия ва тасдиқ гардид. Бо дастгирии Хазинаи кӯдакони Созмони

миллали муттаҳид ва Фонди СОРОС Стратегияи рушди таҳсилоти томактабӣ

дар Ҷумҳурии Тоҷикистон таҳия шуда истодааст. Барои мураббиён 28 воситаи

таълимӣ таҳия ва нашр карда шудааст. Бо мақсади фарогирии бештари

кӯдакон ба таҳсилоти томактабӣ дар шаҳру ноҳияҳои ҷумҳурӣ марказҳои

рушди кӯдакон таъсис дода мешавад. Консепсияи таҳсилоти фарогир

28

(инклюзивӣ) дар муассисаҳои томакабӣ таҳия карда мешавад.

Ҳамзамон, дар муассисаҳои томактабӣ як қатор душвориҳо боқӣ мемонанд. Аз ҷумла:

• норасоии кормандони педагогӣ бо ихтиссоси махсус (методистон, психологҳо, кормандони тиббӣ ва таълими мусиқӣ);
• кам будани фарогирии кӯдакон ба таҳсилоти томактабӣ;
• истифодаи барномаҳо ва технологияҳои ақибмонда дар раванди таълиму тарбия;
• норасоии мутахассисон-методистони соҳаи таълиму тарбияи томактабӣ дар шӯъбаҳои маорифи шаҳру ноҳияҳо;
• набудани нашрияҳои босифати давравӣ ва илмӣ-методӣ барои кормандони муассисаҳои таҳсилоти томактабӣ, махсусан ба забони давлатӣ;
• пояи пасти моддию техникӣ, таҷҳизоти таълимӣ, варзишӣ, бозичаҳо ва дигар воситаҳои таълиму тарбия дар муассисаҳои томактабии амалкунанда;
• таъмирталаб будани бинои бештари муассисаҳои томактабӣ;
• ғайрирақобатпазир будани музди меҳнати кормандони муассисаҳои томактабӣ.

Ҳал намудани мушкилоти дар боло зикргардида имконият медиҳад, ки дар давраи миёнамӯҳлат ва дарозмӯҳлат нишондиҳандаҳои зерин ба даст меояд:

• сатҳи сифати таълиму тарбия дар муасисаҳои томактабӣ баланд шавад;
• шароити фаъолияти муассисаҳои томактабӣ беҳтар шавад;
• фарогирии кӯдакони синни томактабӣ зиёда аз 13 фоизро ташкил диҳад;
• сатҳи тахассусии мураббиён ва омӯзгорони муассисаҳои томактабӣ баланд шавад;
• музди миёнаи меҳнати кормандони муассисҳои томактабӣ ба музди миёнаи меҳнат дар ҷумҳурӣ баробар шавад.

б) Таҳсилоти миёнаи умумӣ

Айни замон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон мутобиқи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи маориф» таҳсилоти асосии умумии 9 сола ҳатмӣ буда, таҳсилоти миёнаи умумӣ 11 солро ташкил медиҳад. Тибқи тағйиротҳои соли ҷорӣ ба қонуни мазкур воридгардида, аз 1 сентябри соли 2011 дар Ҷумҳурии Тоҷикистон таҳсилоти ҳатмӣ 10 сола ҷорӣ карда мешавад.

Дар соли таҳсили 2009 — 2010-ум 3773 муассисаҳои таҳсилоти умумӣ амал мекунанд, ки дар онҳо 94248 омӯзгорон фаъолият менамоянд. Аз ин шумора 61 фоиз дорои таҳсилоти олии касбӣ, 6 фоиз таҳсилоти олии нопурра, 26,5 фоиз омӯзгорон дорои таҳсилоти миёнаи касбӣ ва 6,3 фоиз дорои таҳсилоти миёнаи умумӣ мебошанд. Мувофиқи нишондодҳои охирини оморӣ дар муассисаҳои таҳсилоти миёнаи умумии ҷумҳурӣ 3500 омӯзгор намерасад.

Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон зиёдшавии шумораи хонандагон дар зинаи таҳсилоти миёнаи умумӣ боқӣ мемонад (ҷадвали 3).

Аз 1 сентябри соли 2011 гузариш ба таҳсилоти ҳатмии 10-сола ва тайёрӣ

29

ба низоми нави таҳсилоти 12 сола ба нақша гирифта шудааст. Вобаста ба ин аз ҷониби Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон Консепсияи гузариш ба низоми таҳсилоти умумии дувоздаҳсола қабул шудааст. Ислоҳоти мазкур аз 1 сентябри соли 2011 банақшагирии маблағгузории иловагиро дар робита ба ҳудуди 65000 нафар хонанда зиёд шудани шумораи хонандагони синфҳои 10- ро ба миён мегузорад. Инчунин талабот ба миқдори иловагии ставкаҳои омӯзгорӣ, ҷойҳои нишаст ва китобҳои дарсӣ бояд ба назар гирифта шаванд.

Ҷадвали 3.

Маълумоти оморӣ оид ба муассисаҳои таҳсилоти умумӣ

Ҳиссаи хароҷоти таҳсилоти миёнаи умумӣ дар соли 2009-ум 62,1 фоизи хароҷоти умумии соҳаи маорифро ташкил дода, дар соли 2010-ум 1,9 фоиз афзуда ба 64,0 фоиз расид. Дар давраи миёнамӯҳлат вобаста ба ҷорӣ намудани таҳсилоти ҳатмии 10 сола зиёд намудани маблағгузории ин соҳа ба андозаи 0,3 фоиз дар назар аст. Чун пештара соҳаи таҳсилоти миёнаи умумӣ чун самти афзалятноки ислоҳот боқӣ мемонад.

Маблағгузории муассисаҳои таҳсилоти умумӣ тибқи меъёрҳои сарикасӣ амалӣ карда мешавад.

Бояд дар назар дошт, ки дар давраи миёнамӯҳлат бо назардошти тағйир ёфтани ҳадди ниҳоии маблағгузории соҳа меъёрҳои маблағгузории сарикасӣ тағйир ёфта, дар соли 2011 ҳаҷми минималии меъёрҳои маблағгузорӣ ба андозаи 15 фоиз нисбати соли 2010, дар соли 2012 ба андозаи 20 фоиз нисбати соли 2011 ва дар соли 2013 бошад, 20 фоиз нисбати соли 2012 зиёд мегардад (ҷадвали 4).

Ҷадвали 4 Меъёрҳои маблағгузории муассисаҳои таҳсилоти миёнаи умумӣ дар солҳои 2011-2013

Меъёрҳо аз рӯи типи мактаб	2010	2011	2012	2013
	Тасдиқшуда	Лоиҳа	Дурнамо	Дурнамо
Мактаби ибтидоӣ3
Меъёр ба як хонанда ( сомонӣ)	380	437	524	629

³ Мактаби ибтидоӣ: синфҳои 1-4 дар солҳои 2010-2013.

таълими;

— сатҳи пасти тайёрии томактабии кӯдакон.

Ҳалли мушкилоти дар боло зикргардидаи соҳаи

таҳсилоти умуми ба

Инчунин, буҷети муассисаҳои таҳсилоти умумуи бо дарназардошти

коэффитсиентҳои махсуси ноҳияви ба нақша гирифта мешавад (ҷадвали 5 )

Ҷадвали 5

Коэфисиенти махсуси ноҳияви

Душвориҳои асосии соҳаи таҳсилоти миёнаи умумИ инҳоянд:

• норасоии кадрҳои баландихтисоси омӯзгорИ;
• пасти будани музди меҳнати омӯзгорон;
• норасоИ ва сатҳи пасти касбии кормандон;
• шароити таълими ба талабот ҷавобгӯ набуда, норасоии воситаҳои

ноил гаштани дастовардҳои зерин имконият медиҳад:

• гузариш ба таҳсилоти ҳатмии 10-сола аз 1-уми сентябри соли 2011;
• беҳтар гаштани шароити таълим дар муассисахои таҳсилоти умуми ва махсусгардонидашуда;
• баланд бардоштани сифати таълим дар муассисаҳои таҳсилоти умумИ;
• баланд бардоштани сатҳи фарогирИ ба таҳсилот, махсусан дар деҳот;
• зиёд шудани ҷойҳои нишаст;
• баланд бардоштани ихтисоси кормандони муассисаҳои таҳсилоти умумИ ва махсусгардонидашуда;
• ба сатҳи миёнаи музди меҳнати ҷумҳурИ баробар намудани музди миёнаи меҳнати омузгорон.

Мактаби асосИ: синфҳои 1-дар соли 2010 ва 1-10 аз соли 2011.

Мактаби миёна: 1-11 дар с. 2010-2013.

в) Таҳсилоти ибтидоии касбӣ

Таҳсилоти ибтидоии касбӣ дар асоси ҳуҷҷатҳои зерин Стандарти давлатии таҳсилоти ибтидоии касбӣ (ноябр, соли 2002), Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи таҳсилоти ибтидоии касбӣ» (март, соли 2003), Консепсияи давлатии ислоҳоти системаи таҳсилоти ибтидоии касбӣ (октябри соли 2004), Нақшаи миллии фаъолияти ислоҳоти системаи ибтидоии касбӣ ва таҳсилот дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2006-2015 (июни соли 2006) , Консепсияи гузариш ба низоми нави таҳсилоти миёнаи умумӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон амал мекунад.

Тибқи Консепсияи давлатии ислоҳоти системаи таҳсилоти ибтидоии касбӣ мақсади асосии ислоҳоти таҳсилоти мазкур сохтан ва таъмин намудани устувории бештари механизми оптималӣ ва ратсионалии тайёрии кадрҳои ихтисосманд мутобиқи сохтор ва моҳияти талаботи бозори меҳнат мебошад.

Омӯзишгоҳҳои касбӣ — техникӣ ва литсейҳо тайёрии касбии ҷавонони муассисаҳои таҳсилоти умумии асосӣ ё муассисаҳои таҳсилоти умумии миёнаро хатм кардаанд, амалӣ мекунанд. Дар муассисаҳои таҳсилоти ибтидоии касбӣ таълим аз ҳисоби Буҷети давлатӣ ва инчунин маблағҳои махсус ба роҳ монда шудааст. Хонандагон бо хӯроки яквақтаи бепул ва хонандагони омӯзишгоҳҳои махсус ва кӯдакони ятим бо хӯроки севақта ва либос таъмин карда мешаванд. Дар асоси талаботи бозори меҳнат таълими ихтисосҳои нав ҷорӣ гардидааст.

Ҷадвали 6.

Дар ҷумҳурӣ дар соли 2010-ум 66 муассисаҳои таҳсилоти ибтидоии касбӣ фаъолият менамоянд, ки дар онҳо 22028 хонандагон ба таҳсил фаро гирифта шуданд (ниг. ҷадвали 4). Мутаносибии хонанда/омузгор + устои таълимӣ 10/1-ро ташкил медиҳад.

Дар тӯли солҳои 2008-2009 номутаносибии музди меҳнати омӯзгорон ва устоҳои таълимӣ аз байн бурда шуд. Айни ҳол Стандарти давлатии таҳсилоти ибтидоии касбӣ бо дарназардошти талаботи нав таҳия карда шуда, дар арафаи баррасӣ қарор дорад.

Соли 2009 барои фаъолияти муассисаҳои таҳсилоти ибтидоии касбӣ дар 17,5 миллион сомонӣ маблағ ҷудо карда шуда буд, ки 1,9 фоизи ҳиссаи хароҷоти соҳаро ташкил медиҳад. Дар соли 2010 бошад, барои ин мақсад 18,2 млн. сомонӣ пешбинӣ карда шуд, ки 1,7 фоизи буҷети умумии соҳаро ташкил мекунад. Камшавии хароҷоти соҳа, умуман бинобар кам гардидани шумораи муассисаҳо ва ҷорӣ намудани нақшаи нави музди меҳнати кормандони соҳаи мазкур ба вуҷуд омад. Дар нақшаи миёнамӯҳлат зиёдшавии маблағгузорӣ барои хароҷоти асосии бахши мазкур, аз ҷумла аз ҳисоби сармоягузорӣ ба назар гирифта шудааст.

Дар муассисаҳои таҳсилоти ибтидоии касбӣ норасоии ҷиддии устоҳои таълимӣ ва сатҳи пасти тахассусии омӯзгорон дар робита ба рақобатнопазир будани музди меҳнат, ҷавобгар набудани ихтисосҳо ба талаботи бозори меҳнат, норасоии маводҳо ва таҷҳизотҳои таълимӣ ба назар мерасад. Ҷалби кордиҳандагон дар раванди муайян намудани номгӯйи ихтисосҳо ва дигар талаботҳои тахассусӣ суст ба роҳ монда шудааст. Механизми ҷалби бахши хусусӣ дар ташкили таҳсилоти касбӣ ва тайёрии мутахассисон вуҷуд надорад.

Пешравии дар низоми такмили ихтисоси омӯзгорон ва устоҳои таълимӣ ба назар намерасад. Аз тарафи муассисаҳои таълимӣ барои такмили ихтисос ва мукаммал гардонии дониш ва малакаи омӯзгорон ва устоҳои таълимӣ маблағ ҷудо карда намешавад.

Мушкилоти зикргардида ба норасоӣ ва сатҳи пасти тахассуси омӯзгорон ва устоҳои таълимӣ, адабиётҳои таълимӣ — методӣ, номувофиқатии ихтисосҳо ба талаботи бозори меҳнат оварда мерасонад.

Амалӣ намудани стратегияҳои банақшагирифта дар давраи миёнамӯҳлат натиҷаҳои зеринро ба вуҷуд меорад:

• беҳтар намудани самаранокии низоми таҳсилоти ибтидоии касбӣ бо роҳи васеъ намудани детсентрализатсия мустаҳкам намудани потенсиали шахсӣ ва институтсионалии бахш;
• таъмин намудани таҳсилоти босифат;
• беҳбудии инфрасохтор ва базаи моддӣ — техникии низоми таҳсилоти ибтидоии касбӣ.

г) Таҳсилоти миёнаи касбӣ

Дар тӯли 18 соли охири истиқлолияти ҷумҳурӣ дар соҳаи таҳсилоти миёнаи касбии Ҷумҳурии Тоҷикистон тағйироти куллӣ гузаронида шуд. Дар муқоиса бо соли таҳсили 1991 — 1992 миқдори муассисаҳои таҳсилоти миёнаи касбӣ 10 адад, шумораи хонандагон бошад, қариб 15 ҳазор нафар зиёд гардид. Аксари техникум ва омӯзишгоҳҳо ба коллеҷҳо, ки зиннаи аввали таҳсилоти олии касбӣ ба ҳисоб мераванд, табдил дода шуданд.

Айни замон дар Тоҷикистон 50 муассисаҳои таҳсилоти миёнаи касбии давлатӣ (27 коллеҷ, 3 техникум ва 20 омӯзишгоҳ) фаъолият доранд, ки барномаи таҳсилоти миёнаи касбӣ ва таҳсилоти касбиро амалӣ мегардонанд (ниг. ҷадвали 5). Шумораи умумии хонандагон дар муассисаҳои таҳсилоти миёнаи касбӣ 37 ҳазор донишҷӯро ташкил медиҳад. Раванди таҳсилотро 3,5

ҳазор омӯзгорони воҳидӣ ва ҳамҷоякор таъмин менамояд.

Ҳиссаи хароҷоти таҳсилоти миёнаи касбӣ дар соли 2010 дар сатҳи 2,4 фоизи хароҷоти умумии соҳа, ки 0,4 фоиз нисбат ба соли 2009 зиёд мебошад, ба нақша гирифта шудааст. Зиёдшавии мазкур тақрибан 4,4 млн. сомониро ташкил мекунад, ки асосан бо зиёдшавии муассисаҳо ва ҷорӣ намудани низоми нави музди меҳнат аз 1 сентябри соли 2009 алоқаманд мебошад.

Ҷадвали 7.

Айни замон бо мақсади баландбардории мақоми муассисаҳои таҳсилоти миёнаи касбӣ лоиҳаи қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба ивазнамоии «техникум»-ҳо ва «омӯзишгоҳ» ба «коллеҷ»-ҳо ва ба вазорату идораҳои дахлдор пешниҳод шудаанд.

_тт 2005с. 2006с. 2007с. 2008с. 2009с. 2010

Нишондиҳандаҳо _ _ _ _ „ _

ҳақиқи ҳақиқи ҳақиқи ҳақиқи дақиқи нақша

Миқдори муассисаҳои таҳсилоти _{54 48 49 50 53 50}

миёнаи касби

Шумораи донишҷӯён (бо ҳазор) 31,8 32,4 34 34.3 36,6 37,0

Хароҷоти давлатии ҷори барои 25,0

таҳсилоти миёнаи касби 7.52 11.28 12.00 14.50 21.20

(млн.сомони)

Хароҷоти давлатии ҷори барои 0,10%

таҳсилоти миёнаи касби, бо % аз 0.10% 0.12% 0.09% 0.10% 0.10%

ММД

Ҳиссаи хароҷоти ҷори барои 0,37%

таҳсилоти миёнаи касби дар Буҷети 0.57% 0.70% 0.52% 0.46% 0.35%

давлати %:

Ҳиссаи хароҷоти ҷори барои 2,74%

таҳсилоти миёнаи касби аз Буҷети 3.06% 3.58% 2.66% 2.45% 2.69%

соҳаи маориф %:

Хароҷоти асосии муттамарказ 0.60 26.00 35.50

Бо мақсади беҳбудӣ бахшидан ба низоми идоракунии муассисаҳои мазкур фаъолияти шӯроҳои директорони муассисаҳои таҳсилоти миёнаи касбӣ фаъол гардонида шуд. Дар соли 2009 нақшаи нави музди меҳнати кормандони муассисаҳои таҳсилоти миёнаи касбӣ амалӣ гардид, ки дар асоси он ҳаҷми номиналии музди меҳнати кормандони соҳа тақрибан 2 маротиба баланд бардошта шудааст.

Ҳолати ҳозираи системаи таҳсилоти миёнаи касбии ҷумҳурӣ бо базаи аз ҷиҳати моддӣ ва технологӣ ақибмондаи таълимӣ, ба талаботи бозор мувофиқ набудани мазмуни таҳсилот ва сатҳи пасти тахассусии иқтидори кадрӣ амал мекунад. Низоми идоракунии таълим ва умуман фаъолияти муассисаҳо ба ислоҳот ниёз дорад. Муассисаҳо ба маводи таълимӣ ва китобҳои дарсии замонавӣ, махсусан ба забони тоҷикӣ эҳтиёҷ доранд.

Бо мақсади расидан ба ҳадафҳои стратегии бахш ва бо дарназардошти ҳолати ҳозираи соҳаи таҳсилоти миёнаи касбӣ самтҳои асосии зерини афзалиятнок муайян карда мешавад:

• таъмини илмӣ, методӣ ва таълимии таҳсилот;
• таъмини базаи моддӣ-техникӣ ва таълимӣ-истеҳсолӣ;
• таъмини кадрӣ;
• таъмини сифатии таҳсилот;
• рушди ҳамкориҳои байналмилалӣ;
• рушди низоми аттестатсияи роҳбарият ва омӯзгорон;
• таҷдид намудани ҳайати омӯзгорон бо ҷалб намудани мутахассисони ҷавон;
• андешидани чораҳо оид ба беҳтар намудани таъминоти моддӣ ва иҷтимоии омӯзгорон;

Ҳал намудани мушкилоти ҷойдошта дар давраи миёнамӯҳлат натиҷаҳои зеринро ба бор меорад:

• баланд бардоштани самаранокии бахши таҳсилоти миёнаи касбӣ
• таъмини таҳсилоти босифат;
• беҳтар намудани сохтор ва базаи моддӣ — техникии муассисаҳои таҳсилоти миёнаи касбӣ.

д) Таҳсилоти олии касбӣ

Муассисаҳои таҳсилоти олии касбӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон дар асоси Қонуни Ҷумхурии Тоҷикистон «Дар бораи маориф», Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи таҳсилоти олии касбӣ ва баъд аз таҳсилоти олии касбӣ», Консепсияи таҳсилоти миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Стандарти давлатии таҳсилоти олии касбии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Консепсияи рушди таҳсилоти касбӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ва дигар ҳуҷҷатҳои меъёрии ҳуқуқӣ амал мекунанд.

Дар низоми таҳсилоти олии касбии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар айни ҳол 34 муассисаи олии таълимӣ, аз ҷумла 13 донишгоҳ, 14 донишкада, Академияи Вазорати корҳои дохилии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Консерваторияи миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Мактаби олии Кумитаи амнияти Ҷумҳурии Тоҷикистон ва 4 филиал, ки дар онҳо 157897 донишҷӯ ба таълим фаро гирифта шудааст. Шумораи умумии омӯзгорон дар соли таҳсили 2009 — 2010-ум 9544 нафарро ташкил дод, ки аз онҳо танҳо 4,1 фоиз (397нафар) профессор, зиёда аз 4,7 фоиз (451 нафар) доктори илм ва 19,3 фоиз (1843 нафар) номзади илм мебошанд.

Ҷадвали8

Ҳиссаи хароҷоти умумии муассисаҳои таҳсилоти олии касбӣ аз буҷети соҳаи маориф дар соли 2010-ум 16,7 фоизро ташкил медиҳад, ки нисбат ба нишондиҳандаи мазкур дар соли 2009-ум 3,1 фоиз зиёд мебошад.

Новобаста ба зиёд шудани маблағғузории буҷет сифати тайёр намудани мутахассисон ба талабот ҷавобгӯ нест. Бинобар ин, бо мақсади муттаҳид намудани иқтидори мавҷудаи муассисаҳои таҳсилоти олии касбӣ дар базаи чор филиал дар вилояти Суғд дар соли 2010 ду донишкада таъсис дода мешавад (Донишкадаи иқтисодиёт ва савдо дар сохтори Донишгоҳи тиҷорати Тоҷикистон ва Донишкадаи политехникӣ дар сохтори Донишгоҳи техникии Тоҷикистон ба номи академик М.С. Осимӣ).

Айни ҳол, кор оид ба гузариш ба модели сезинагии таҳсилот: бакалавриат — мутахассис — магистратура идома дорад. Дар баробари ин, диқкати бештар ба мувофиқ намудани ихтисосҳо ба талаботи бозори меҳнат ва ташаккул додани низоми кредитии таҳсилот дода мешавад.

Рушди таҳсилоти олии касбӣ зарурати ташкил намудани алоқамандии мактаби олӣ бо истеҳсолотро ба вуҷуд овардааст. Вобаста ба ин соли 2010 Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи технопаркҳо» қабул карда шуд. Дар назар дошта шудааст, ки дар давраи миёнамӯҳлат ҳудуди 60 фоизи муассисаҳои таҳсилоти олии касбӣ шаклҳои гуногуни технопаркҳоро ташкил медиҳанд. Сарчашмаи асосии маблағгузории чорабинии мазкур маблағҳои ғайрибуҷетии муассисаҳо мебошад.

Мушкилоти асосии дар бахши таҳсилоти олии касбӣ инҳо мебошанд:

• норасоии омӯзгорони унвондор ва сатҳи пасти тахассусии омӯзгорон;
• мувофиқ набудани сатҳи касбии хатмкунандагони муассисаҳои таҳсилоти олии касбӣ ба талаботҳои иқтисоди бозорӣ;
• нокифоя будани таъминоти самаранокии иқтисодӣ ва ташкили дурусти раванди таълим;
• набудани низоми самараноки ҷалби кадрҳои баландихтисос ва ҷавон барои пешбурди фаъолияти омӯзгорӣ;

Барои беҳтар намудани сифати таҳсилоти касбӣ, дастрасии баробари он ба ҳама шаҳрвандон лозим аст, ки заминаҳои институтсионалии муассисаҳои олии касбӣ бо назардошти ҳамкории таҳсилоти касбӣ бо бозори меҳнат ба роҳ

монда шавад.

Ҳал намудани мушкилоти номбаргардида дар давраи миёнамӯҳлат имконият медиҳад, ки ба таҳсилоти олии касбӣ ба дастовардҳои зерин ноил шавад:

• дар соҳаи таҳсилоти олии касбӣ шароити мӯътадил барои ҳамроҳ шудани Тоҷикистон ба — раванди Болон ба вуҷуд оварда мешавад;
• дар натиҷаи баланд бардоштани талаботи касбӣ ба кадрҳои баландихтисос ва таъминоти базаи моддию техникии муассисаҳои таҳсилоти олии касбӣ шабакаи муассисаҳои олии таълимии шаҳрвандӣ ва филиалҳои онҳо таъсис дода мешавад;
• ҳамасола то 50 номгӯи китобҳои дарсӣ, васоити таълимию методӣ ва маҷмӯаҳои таълимию методӣ барои муассисаҳои таҳсилоти миёна ва олии касбӣ (наздик ба 90 фоизи онҳо бо забони давлатӣ) таҳия карда мешаванд, зиёда аз 300 номгӯи адабиёти дарсии хориҷӣ, аз ҷумла аз рӯи фанҳои барномаи нави таҳсилотии бакалавриат, магистратура ва барномаҳои мутахассис харидорӣ мешаванд. Китобҳои дарсӣ аз рӯи ихтисосҳои афзалиятнок, пеш аз ҳама ихтисосҳои табиатшиносӣ, техникӣ, технологӣ, тиббӣ, аграрӣ, бойторӣ ва педагогӣ чоп карда мешаванд;
• барномаҳои таҳсилоти олии касбӣ ва баъдидипломӣ нав карда шаванд, донишҳои бунёдӣ, қобилияти эҷодии донишҷӯён, сатҳи баланди донишҳои фаннии муҳассилин таъмин карда шавад;
• заминаҳо барои рушди муҳити ягонаи иттилоотии таҳсилоти касбӣ ба вуҷуд меояд.

е) Таҳсилоти касбии баъд аз муассисаи олии касбӣ

Тибқи маълумоти оморӣ дар соли хониши 2009 — 2010 миқдори умумии аспирантҳо 843 нафарро ташкил медиҳад. Аз 271 нафар аспирантҳои хатмкунанда дар соли 2009 танҳо 84 нафарашон ҳимоя намуданд, аз 21 докторантҳо 9 нафар хатм намуданд, 4 нафарашон дараҷаи илмии докториро соҳиб шуданд. Нишондиҳандаҳои мазкур натиҷаи пасти самаранокии низоми тайёр намудани кадрҳои илмиро нишон медиҳад. Дар ин зинаи таҳсилот метод ва шаклҳои таҳсилот дар муддати чанд даҳсола бетағйир боқӣ мондааст. Барномаҳои таълимоти касбии баъд аз муассисаи олии касбӣ имконияти пурраи идоракунии сифати тайёр намудани кадрҳои илмӣ-педагогиро намедиҳад. Масъулияти роҳбарони илмӣ нисбат ба натиҷаҳои таҳсили аспирантон ва докторантҳо суст мебошад. Дур будани мазмуни таҳсилот ва ҳолати имрӯзаи илм имконият намедиҳад, ки гузариши пурра аз тайёр намудани мутахассис ба мутахасссис — тадқиқотчӣ, ки метавонад эҷодкорона афкори нави илмиро қабул намояд ва ҷорикунандаи технологияҳои нав бошад, амалӣ карда шавад.

Ҳал намудани мушкилоти номбаргардида дар давраи миёнамӯҳлат имконият медиҳад, ки ба таҳсилоти касбии баъд аз таҳсилоти олии касбӣ ба дастовардҳои зерин ноил шавад:

— гузариши давра ба давраи аспирантура ва докторантура ба

докторантура РЬ^ ва низоми сезинагии тайёр намудани кадрҳо (бакалавриат — магистратура-докторантура) амалӣ карда шавад;

• ҳамасола дар асоси фармоиши давлатӣ бо барномаҳои нави таълимӣ ба магистратура зиёда аз 2000 нафар ва ба докторантура РЬ^ — 100 нафар қабул карда шавад;
• дар базаи 5 муассисаи олии касбӣ дар ҳамкорӣ бо донишгоҳҳои пешрафтаи ҷаҳонӣ марказҳои тайёр намудани доктор РЬ^ таъсис дода шаванд.

ё) Такмили ихтиссос, бозомӯзӣ ва баланд бардоштани сатҳи тахассусии кормандони соҳаи маориф

Дар соли 2009 Донишкадаи ҷумҳуриявии такмили ихтисоси кормандони соҳаи маориф барои 3422 нафар кормандони соҳаи маориф 158 курсҳои такмили ихтисос гузаронид. Инчунин барои 223 директор 12 курс, барои 225 нафар ҷонишини директор14 курс ва барои 2974 нафар омӯзгорони фанни 122 семинари мақсаднок гузаронида шуд. Проблемаи асосии бахши мазкур норасоии маблағғузорӣ мебошад, ки имкон намедиҳад ҳамаи омӯзгорон ба такмили ихтисос фаро гирифта шаванд ва базаи илмӣ — методии донишкада ва марказҳои такмили ихтисос бо адабиётҳои таълимӣ ва тахассусӣ таъмин карда шаванд. Музди меҳнати кормандон паст буда, барои ҷалб намудани мутахассисони ҷавон ва баландихтисос имконият намедиҳад.

Маблағгузории курсҳои такмили ихтисос дар соли 2009 ҳудуди 0,1 фоизи хароҷоти умумии соҳаро ташкил медиҳад. Дар соли 2010 нишондиҳандаи мазкур бетағйир боқӣ мемонад. Дар давраи миёнамӯҳлат масъалаи ташаккул додани маблағғузории курсҳои мазкур дар назар дошта шудааст.

Мушкилоти асосии бахш набудани маблағгузории такмили ихтисоси кормандони донишкадаи мазкур ва марказҳои такмили ихтисоси шаҳру вилоятҳои ҷумҳурӣ дар хориҷи кишвар, набудани ҳавасмандӣ вобаста ба натиҷаҳои курсҳои мазкур аз ҷониби омӯзгорон дар сатҳи лозим ҷорӣ нагардидани технологияҳои нави таҳсилот.

Ҳал намудани мушкилоти номбаргардида дар давраи миёнамӯҳлат имконият медиҳад, ки дар самти такмил ва бозомӯзии кормандони соҳаи маориф муваффақиятҳои зерин ба даст оварда шавад:

• зиёд намудани шумораи фарогирии кормандони соҳаи маориф, ки аз курсҳои такмили ихтисос ва бозомӯзӣ мегузаранд;
• ҷорӣ намудани технологияҳои нави педагогӣ, иттилоотӣ ва ҷанбаи амалӣ доштаи таълимӣ;
• баланд бардоштани сифати раванди таҳсилот дар муассисаҳои таълимӣ.

ж) Ҳадафҳо ва вазифаҳои асосии соҳа, роҳҳои ҳалли стратегӣ

барои солҳои 2011-2013

Дар асоси мақсадҳои СПСК, афзалиятҳои СМР, Барномаи давлатии рушди дар Ҷумҳурии Тоҷикистон маориф барои солҳои 2010-2015, Консепсияи гузариш ба низоми нави таҳсилоти миёнаи умумӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ва бо дарназардошти мушкилоти зикргардида дар соҳаи маориф,

стратегияҳо дар сектор аз вазифаҳои зайл иборатанд:

• нигоҳдории рушди маблағғузорӣ нисбат ба ММД;
• беҳтар намудани низоми идоракунии соҳаи маориф;
• баланд бардоштани самаранокии истифодабарии захираҳои мавҷуда;
• беҳтар намудани таъминоти методӣ ва кадрии соҳаи маориф;
• беҳтар намудани дастрасии кӯдакони аз ҷиҳати иҷтимоӣ осебпазир ба таҳсилот;
• беҳтар намудани таъминоти моддӣ ва техникии соҳа.

1. Самтҳои стратегии рушд

Вазорати маориф бо мақсади дастрасӣ ба ҳадафҳои дар Старатегияи миллии рушди маориф ва Консепсияи гузариш ба низоми нави таҳсилоти миёнаи умумӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон овардашуда стратегияҳои зеринро амалӣ менамояд:

1. Мақсад ва вазифаҳои асосӣ (Мақсади 1. Беҳтар намудани системаи идоракунии хизматрасониҳои таълимӣ)

а) Таҳкими сохтори ташкилӣ ва равандҳои қабули қарорҳои Вазорати маориф ва мақомоти минтақавии идоракунӣ бо мақсади роҳ надодан ба такроршавӣ ва номувофиқатӣ.

б) Беҳтар намудани самаранокии тақсимот ва идораи захираҳои молиявӣ.

в) Таъсис додани системаи идоракунии иттилоотии молиявии ягона.

г) Марказонидани диққати асосӣ ба тақсимоти баробари захираҳо дар байни гурӯҳҳои гуногуни аҳолӣ, муассисаҳои таълимӣ ва ноҳияҳо.

д) Захираҳои молиявӣ ва хазинаҳои сармоягузориро ба барномаҳои стратегӣ ба кор андохтан бо мақсади беҳтар кардани сифати таълим дар ҳамаи зинаҳо ва тайёр намудани шахсони ҷудогона ба бозори меҳнати муосир ва саҳм гузоштани онҳо ба рушди ҷомеаи Тоҷикистон.

е) Дар Вазорати маориф таъсис додани системаи иттиилоотии идоракунӣ (Консепсияи Низоми иттилоотии идоракунии соҳаи маориф).

1. Мақсади 2. Баланд бардоштани самаранокии соҳаи маориф бо роҳи васеънамудани муттамарказият ва пурзӯр намудани имкониятҳои инсонӣ ва институтсионалӣ

а) Таҳия намудани барнома оид ба пурзӯр намудани иқтидори кадрии кормандон дар Вазорати маориф ва мақомоти минтақавии идоракунӣ.

б) Таҳия намудани барнома оид ба пурзӯр намудани иқтидори кадрии директорони мактаб.

в) Барқарор сохтани системаи мониторинги сифати таҳсилот ва дастовардҳои таълим тавассути системаи иттилоотӣ бо ҷалби ҷомеа.

1. Мақсади 3. Таъмин намудани сатҳи таълим дар ҳамаи зинаҳо мувофиқи мақсадҳои ҳаракати умумиҷаҳонии «маълумот барои ҳама» ва ҳадафҳои рушди ҳазорсола

а) Таҷдид намудани мундариҷаи стандартҳои давлатӣ, барномаҳои таълимӣ, китобҳои дарсӣ, маводҳои таълимӣ — методӣ.

б) Таъмин намудани тайёрӣ, такмил ва баланд бардоштани ихисосҳои

педагогӣ ва дигар кормандони соҳаи маориф мувофиқи талаботҳои нав (Барномаи давлатии тайёр намудани кадрҳои педагогӣ барои солҳои 2005- 2010 аз 1 ноябри соли 2004 № 425 (лоиҳаи барномаи нав таҳия шудааст), Барномаи давлатии омӯзиши забонҳои румӣ ва англисӣ барои солҳои 2004- 2014 аз 2 декабри соли 2003 № 508);.

в) Ҷорӣ намудани технологияҳои нав дар раванди таълим.

г) Амалигардонии мониторинги арзёбии сифат ва дастовардҳо дар таълим.

1. Мақсади 4. Таъмин намудани дастрасии баробар ба таҳсилоти асосӣ ва дигар зинаҳои таҳсилот дар асоси озмун (СПСК).

а) Тибқи Стратегияи паст кардани сатҳи камбизоатӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2010 — 2012 дастгири намудани кӯдаконе, ки дастрасии онҳо ба таҳсилот маҳдуд мебошад.

1. Таъмин намудани баробарии гендерӣ дар системаи маориф.

в) Фароҳам овардани шароит барои таъмин намудани дастрасии баробар ба таҳсилот, махсусан дар деҳот.

б) Мақсади 5. Беҳтар намудани инфраструктура ва пояи моддию техникии соҳаи маориф

(Барномаи давлатии сохтмон, таъмиру азнавсозии мактабҳо барои солҳои 2008 — 2015, ки дар хонаҳои шахсӣ, вагонхонаҳо, биноҳои маъмурию ҷойҳои ҷамъиятӣ ҷойгиранд аз 27 августи соли 2008 №436).

а) Амалигардонии мониторинги вазъияти инфраструктура ва базаи моддӣ — техникӣ бо назардошти ҳар як минтақа.

б) Инкишоф додани инфраструктура ва базаи моддӣ — техникии муассисаҳои таълимӣ мувофиқи афзоиши шумораи аҳолӣ бо назардошти минтақаҳо.

в) Фароҳам овардани муҳити таълими мувофиқ, барои саломатии кӯдакон бехатар таъмин намудан бо қувваи барқ, гармӣ, оби нӯшокӣ, хидматрасонии санитарӣ — гигиенӣ.

1. Афзалиятҳои миёнамӯҳлат ва ҷории соҳаи маориф.

Маориф соҳаи афзалиятноки рушди иҷтимоӣ — иқтисодии ҷумҳурӣ буда, ҳадди ниҳоии хароҷоти соҳа барои ба қонеъ гардодани талаботҳои аввалиндараҷаи он дар соли 2011 дар ҳаҷми 1381,6 миллион сомонӣ муайян шудааст. Маблағгузории соҳаи маориф аз ҳисоби Буҷети давлатӣ ҳамасола зиёд гардида, дар соли 2012 ба 1707,1 миллион сомонӣ ва дар соли 2013 ба 2095,7 миллион сомонӣ расонда мешавад, ки ба 4,7 фоизи ММД баробар аст.

Буҷети соҳаи маориф бояд бо назардошти афзалиятҳои дохилии соҳа таҳия карда шавад. Диққати асосӣ ба афзалиятҳои соҳавӣ ҷалб карда мешавад.

Дар ҷадвали 6 афзалиятҳои рушди соҳа дар се соли молиявӣ 2011 — 2013 ва ба таври илова барои соли 2011 (ҷадвали 7) оварда шудаанд. Афзалиятҳо дар доираи ҳадди ниҳоии хароҷот ба нақша гирифта шуда, тартиби онҳо (аз 1 то 5) вобаста ба дараҷаи муҳиммияташон муайян шудааст (яъне афзалияти

якум аз ҳама муҳимтар мебошад).

Ҷадвали 9 Афзалиятҳои миёнамӯҳлати соҳаи маориф барои солҳои 2011-2013.

Ҷадвали 10 Афзалиятҳои соҳаи маориф барои соли 2011.

Афзалияти 1	Гузариш ба таҳсилоти ҳатмиии 10 сола.( Консепсияи гузариш ба низоми нави таҳсилоти миёнаи умумй дар Ҷумҳурии Тоҷикистон) Мақсади асосии ин масъала фароҳам овардани шароит барои воридшавй ба фазои байналмилалии таҳсилот ва васеъ намудани доираи фарогирии духтарону писарон бо таҳсилот дар синфҳои болой. Дар ҷараёни гузариш ба таҳсилоти ҳатмии 10 сола, шумораи иловагии хонандагоне, ки ба синфи 10 мегузаранд, бо назардошти 100 фоизи ба синфи 10 гузаштан хонандагони синфи 9 қариб 63000 нафарро ташкил медиҳад.
Афзалияти 2	Рушди таҳсилоти томактабй. Мақсади асосй васеъ намудани доираи фарогирии кӯдакони сини томактабй бо таълиму тарбия дар муассисаҳои таҳсилоти томактабй. Дар давраи миёнамӯҳлат нишондиҳандаи фарогирй то ба 15% зиёд карда мешавад.
Афзалияти 3	Ташкили технопаркҳо дар муассисахои таҳсилоти олии касбӣ. Мақсад иборат аст аз мустаҳкам намудани дониши назариявй ва истифода бурдани дастовардҳои илмй дар истеҳсолот. Дар давраи миёнамӯҳлат тақрибан дар 60% муассисаҳои таҳсилоти олии касбй технопаркҳо ташкил карда мешаванд.

1. Таҳлили нишондиҳандаҳои хароҷот ва маблағгузорӣ.

Дар робита бо афзалиятҳои зикргардида, лоиҳаи буҷети соҳаи маориф дар доираи ҳадди ниҳоии буҷет, ки аз ҷониби Вазорати молияи Ҷумҳурии Тоҷикистон пешниҳод гардидааст, ҳисоб карда шуд (ҷадвали 8). Ҳангоми таҳияи лоиҳаи мазкур шартҳои зерин ба назар гирифта шуданд:

• ба нақша гирифтани гузариш ба таҳсилоти ҳатмии 10 сола бо назардошти шумораи иловагии хонандагоне, ки аз синфи 9 ба синфи 10 мегузаранд. Бо ин мақсад соли 2011 хароҷоти иловагӣ барои 4 моҳ (сентябр- декабр) ва аз соли 2012 сар карда, зарур аст хароҷоти иловагии солона барои шумораи хонандагони зиёдшуда ҳисоб карда шавад;
• барои ҳисоби зиёд намудани сатҳи фарогирии кӯдакон бо таҳсилоти томактабӣ бояд пурра истифодабарии иқтидорҳои мавҷуда (муассисаҳои таҳсилоти томактабӣ), инчунин зиёдшавии миқдори онҳо (сохтмон) ба назар гирифта шавад. Сарчашмаҳои иловагии маблағгузорӣ ҷалб карда шавад;
• барои Тақсимкунандаҳои асосии маблағҳои буҷети ҷумҳуриявӣ ҳангоми таҳияи буҷети муассисаҳои таҳсилоти олии касбӣ таъсиси технопаркҳо ба назар гирифта шаванд (аз ҷумла аз ҳисоби маблағҳои махсуси муассисаҳо);
• барои солҳои 2011 — 2012 маблағгузории муассисаҳои таҳсилоти миёнаи касбӣ аз ҳисоби азнавтақсимкунии ҳудудҳои зерсоҳавӣ зиёд карда шавад (Таҳсилоти ибтидоӣ ва олии касбӣ);
• барои муайян намудани сатҳи базавии фонди музди меҳнат ислоҳоти сохторӣ, нақшаи нави музди меҳнат бо назардошти танзими фарқияти байни вазифаҳо ва зиёдшавии он аз 1 октябри соли 2010 ба 15 фоиз ба инобат гирифта шавад. Барои солҳои 2012 ва 2013 зиёдшавии музди меҳнат ба андозаи 20 фоиз ҳамасола ба назар гирифта шавад;
• пардохти ҳаққи хизматрасонии коммуналӣ бояд аз рӯи нарҳои бо қарорҳои аз ҷониби Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон тасдиқшуда ҳисоб карда шаванд;
• дурнамои дигар моддаҳои хароҷотӣ дар доираи маблағҳои соли 2010 бо назардошти сатҳи беқурбшавӣ ҳисоб карда мешавад (9 фоиз барои соли 2011, солҳои 2012 — 7,5 фоиз, 2013 — 6,5 фоиз).

4 МАОРИФ

Нишондихандахои умуми

Буҷети соҳаи маориф барои солҳои 2011-2013 (сомонӣ)
	2010 бе маблаги махсус	2010 бо маблаги махсус	2011 бе маблаги махсус	2011/ 2010 (%)	2011 бо маблаги махсус	2012 бе маблаги махсус	2012/ 2011 (%)	2012 бо маблаги махсус	2013 бе маблаги махсус	2013/2012 (%)	2013 бо маблаги махсус
1000. Музди меҳнат ва ҳиссаҷудокуниҳои кордеҳҳон	593 625 900,0	666 822 228,0	777 649 929,0	31,00 %	900 619 760,0	933 179 914,8	20,00 %	1 117 634 661,4	1 138 479 496,1	22,00%	1 415 161 615,9
2000. Хароҷот барои молу хизматҳо	311 632 420,0	361 430 373,0	375 422 529,0	20,47 %	459 083 090,1	438 881 049,0	16,90 %	564 371 890,6	478 977 739,0	9,14%	667 214 001,3
3000. Хароҷот барои пардохти фоизҳо	0,0	109 075,0	0,0		183 246,0	0,0		274 869,0	0,0		412 303,5
4000. Субсидияҳо ва трансфертҳои дигари ҷорӣ	16 258 790,0	17 558 175,0	20 648 663,3	27,00 %	22 831 630,1	24 778 396,0	20,00 %	28 052 846,2	30 229 643,1	22,00%	35 141 318,4
5000. Хариди сармояи асосӣ	143 120 297,0	154 749 793,0	152 265 797,0	6,39%	171 803 350,3	169 139 737,6	11,08 %	198 446 067,6	195 643 426,4	15,67%	239 602 921,2
8000. Қарздиҳӣ бидуни маблағи пардохташуда	1 500 000,0	1 500 000,0	2 000 000,0	33,33 %	2 000 000,0	2 000 000,0	0,00%	2 000 000,0	2 000 000,0	0,00%	2 000 000,0
10 солаи ҳатмӣ			6 000 000,0		6 000 000,0	21 000 000,0		21 000 000,0	21 000 000,0		21 000 000,0
Ҳамагй:		1 068 340 964,0	1 178 483 351,3		1 376 609 748,9	1 402 374 817,0		1 702 064 413,4	1 638 673 082,4		2 092 707 477,0

§ 2. Соҳаи тандурусти

1. Мақсадҳо ва вазифаҳои асосии соҳа ва қарорҳои асосии стратегии солҳои 2011-2013.

Афзалиятҳои бахши тандурустИ бо ду ҳуҷҷати асосие, ки хусусияти алоқамандии соҳавиро доранд, аз нав тартиб дода шуд. Стратегияи паст кардани сатҳи камбизоатИ барои солҳои 2010-2012 ва Стратегияи миллии солимии аҳолИ дар 10 соли охир, ки дар сатҳи Вазорати тандурустии Ҷумҳурии Тоҷикистон таҳия гардидааст. Ҳуҷҷатҳои стратегии мазкур дар баробари Стратегияи миллии рушд метавонанд чорчӯбаи афзалиятнокро барои соҳаи тандурустИ дар давраи миёнамӯҳлат ва барои оянда ташкил диҳанд.

Дар Стратегияи паст кардани сатҳи камбизоатИ барои солҳои 2010- 2012 чунин афзалиятҳои асосИ барои соҳаи тандурустИ муайян карда шудаанд:

• баланд бардоштани самаранокии системаи идоракунИ ва маблағгузорИ;
• васеъ намудани нақши бахши хусусИ дар самти хизматрасонии тиббИ;
• беҳтар намудани саломатии модарон ва кӯдакон;
• мубориза бар зидди ВИЧ, вараҷа, сил ва дигар бемориҳои сироятИ;
• беҳтар намудани омӯзиши кадрҳо ва заминаи моддию техникии муассисаҳои соҳаи тандурустИ.

Ҳуҷҷати Стратегияи миллии солимии аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2010-2020 (ҳоло дар сатҳи ниҳоии таҳия дар Вазорати тандурустИ қарор дорад) чунин афзалиятҳоро барои рушди соҳаи тандурустИ то соли 2020 муайян мекунад:

• дигаргунсозиҳои низоми тандурустИ (такмили идораи тандурустИ). Тақвияти низоми ба вуҷудомада ва ҳамгироии нав бо навсозии идораи оперативИ ва иттилоотии тандурустИ, ки он самаранок, аз нигоҳи иҷтимоИ қобили қабул, устувор фаъолияткунанда, шафоф ва ҳисоботдиҳанда мебошад.
• беҳтар намудани дастрасИ, самаранокии хизмати тиббию санитарИ, аз он ҷумла бо рушди бахши хусусИ, баланд бардоштани самаранокии КАТС бо таври васеъ ҷорИ намудани тибби оилавИ, пурзӯр намудани иқтидори репродуктивИ, рушди тандурустии ҷамоавИ, ҷалби иштироки аҳолИ дар раванди беҳтар намудани саломатИ ва рушди ҳамкории иҷтимоИ;
• рушди захираҳои тандурустИ, ки асосан ба иқтидори инсонИ равона карда мешавад, ҷорИ намудани дастовардҳои илмИ ва технологияҳои муосир, такмилдиҳии таъминоти доруворИ ва истифодаи онҳо, дигаргунсозии заминаи моддию техникии муассисаҳои тандурустИ, ҷорИ намудани маблағгузории одилона ва баробар, системаи кафолатҳои давлатии ба ҳифзи иҷтимоИ нигаронидашуда.

Ҳангоми таҳияи лоиҳаи Буҷети давлатИ бояд самтҳои афзалиятноки иҷтимоии соҳаро дар асоси Стратегияи миллии рушди Тоҷикистон то соли 2015, Стратегияи паст кардани сатҳи камбизоатИ барои солҳои 2010- 2012 ва Барномаҳои давлатии мақсаднок барои рушди соҳаи тандурустИ

бояд ба назар гирифта шаванд. Инчунин бояд амр ва фармоишҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки аз Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон бармеояд, қарор ва супоришҳои Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон бояд ба инобат гирифта шаванд.

1. Мақсад ва вазифаҳо (Маблағгузории (меъёрӣ) сарикасӣ дар муассисаҳои кӯмаки аввалияи тиббию санитарӣ (КАТС))

Аз соли 2005 татбиқи системаи маблағгузории сарикасии муассисаҳои КАТС дар кишвар ба таври таҷрибавӣ амалӣ шуда истодааст. Дар марҳилаи аввал системаи маблағгузории сарикасӣ танҳо хароҷоти тағйирёбандаро дар бар мегирифт. Соли 2007 системаи маблағгузории сарикасии муассисаҳои КАТС такмил дода шуда, бо тасдиқи фармони якҷояи Вазорати тандурустии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Вазорати молияи Ҷумҳурии Тоҷикистон дар 8 шаҳру ноҳияҳо ворид карда шуд. Соли 2009 Вазорати тандурустии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Вазорати молияи Ҷумҳурии Тоҷикистон фармони нави системаи маблағгузории сарикасии муассисаҳои КАТС-ро тасдиқ намуданд, ки мутобиқи он дар соли 2009 системаи нави пардохт дар ҳама шаҳру ноҳияҳои вилоятҳои Хатлону Суғд, чор ноҳияҳои тобеъи ҷумҳурӣ ва як ноҳияи Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон аз 1 апрели соли 2009 ба роҳ монда шуд.

Мутобиқи лоиҳаи фармоиши Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон «Оид ба васеъ намудани Барномаи маблағгузории сарикасӣ дар муассисаҳои КАТС» барномаи маблағгузории сарикасӣ дар нимсолаи дуюми соли 2010 дар сатҳи ҷумҳуриявӣ васеъ карда мешавад, дар ноҳияи Шаҳринав бошад, ҳамчун ноҳияи таҷрибавӣ барномаи маблағгузории сарикасӣ бо ҳама моддаҳои хароҷотӣ ворид карда мешавад.

Мутобиқи замимаи 3 лоиҳаи фармоиши мазкур чунин ҳаҷми коэффисиентҳо ба меъёри маблағгузории кӯмаки аввалияи тиббию санитарӣ барои гурӯҳи муайяни аҳолии ҷумҳурӣ муайян карда шудааст:

• аҳолии синни то 5 сола ( 4 солу 11 моҳу 29 рӯз) — 2.1802
• занони қобили ҳамл аз 15 то 49 сола (48 солу 11 моҳу 29 рӯз) — 1.5421
• аҳолии синну соли аз 60 сола боло — 0.9595
• аҳолии боқимонда (ба гурӯҳҳои дар боло зикргардида дохил нашуда) — 0.5233

1. Барномаи кафолатҳои давлатӣ (БКД)

Вазифаи ҷамъ намудани маблағҳо, якҷоя намудани маблағ ва харидории хизматрасонӣ маводе ба ҳисоб мераванд, ки Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Вазорати тандурустии Ҷумҳурии Тоҷикистон барои кафолат додани хизмати тиббӣ ба аҳолӣ дар доираи Барномаи кафолатҳои давлатӣ истифода мебаранд. Аз соли 2004 сар карда Вазорати тандурустӣ Барномаи кафолатҳои давлатиро таҳия намуда, мунтазам мукаммал гардонида истодааст. Сохтори Барномаи кафолатҳои давлатӣ аз ҳафт қисм иборат буда шакли хизматрасонии тиббиро муайян менамояд: ёрии тиббии таъҷилӣ ва фаврӣ, КАТС, хизмати амбулатории махсусгардонидашуда, маводҳои доруворӣ дар сатҳи КАТС, хизмати госпиталӣ, хизмати стоматологӣ ва хизматҳои санитарӣ ва беҳдоштӣ.

Барномаи кафолатҳои давлатӣ номгӯи хизматҳои тиббии кафолатнокро, ки ройгон расонида мешаванд, инчунин, номгӯи хизматҳои иловагӣ, ки қисман ва ё пурра аз тарафи беморон пардохт карда мешаванд, муайян месозад. Маҷмӯи кафолатноки хизматрасониҳо хизматрасонии заминавиро дар бар мегирад, ки дар сатҳи КАТС бо расонидани хизмати профилактикӣ ба ҳамаи аҳолӣ ройгон расонида мешавад. Дар сатҳи хизмати госпиталӣ нақшаи тағйирёбандаи ҳампардохти расмӣ истифода бурда мешавад. Соли 2009 ҳампардохт мутобиқи 10 гурӯҳи тасдиқгардидаи нархи миёнаи бемории муолиҷашуда барои хизмати госпиталӣ пешниҳод карда шудааст. Гурӯҳҳои имтиёзнок мутобиқи рӯйхати тасдиқгардида аз рӯи бемориҳо ва сатҳи иҷтимоӣ барои ба даст овардани миқдори муайяни доруворӣ ҳуқуқ доранд. Барномаи кафолатҳои давлатӣ инчунин, механизми баланд бардоштани самаранокии тақсимоти захираҳоро дар бар мегирад.

Барномаи кафолатҳои давлатӣ муроҷиати аввалияро дар муассисаҳои КАТС пурзӯр менамояд, мавҷуд будани роҳхат аз духтури тибби оилавӣ, ҳуқуқи пардохти камхарҷро дар сатҳи беморхона медиҳад.

Қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 12 феврали соли 2010 №52 «Оид ба тасдиқи Барномаи кафолатҳои давлатӣ оид ба таъмини аҳолии ноҳияҳои таҷрибавии Ҷумҳурии Тоҷикистон бо хизмати тиббию санитарӣ барои солҳои 2010-2011», дар шаҳрҳои таҷрибавии Сарбанд, Норак ва Турсунзода, ноҳияҳои Данғара, Спитамен, Рашт, Шаҳринав, Варзоб амалӣ карда шуда истодаанд. Мутобиқи қарори мазкур Вазорати тандурустии Ҷумҳурии Тоҷикистон якҷоя бо Вазорати рушди иқтисод ва савдои Ҷумҳурии Тоҷикистон Нархномаи ягонаи намуд ва ҳаҷми хизматрасонии тиббӣ ба аҳолиро дар муассисаҳои давлатии тандурустии ноҳияҳои таҷрибавии ҷумҳурӣ муайян ва тасдиқ менамояд ва «Дастурамал ва қоида оид ба татбиқи Барномаи кафолатҳои давлатӣ оид ба таъмини аҳолии ноҳияҳои таҷрибавии ҷумҳурӣ бо кӯмаки тиббию санитарӣ барои солҳои 2010-2011» — ро таҳия ва тасдиқ намудааст. Дастурамали мазкур ба ҳамаи ноҳияҳои таҷрибавӣ равона карда мешавад ва оид ба ворид намудани Барномаи кафолатҳои давлатӣ мутобиқи қарори нав давраҳои омӯзишӣ ташкил карда мешаванд.

Барнома гурӯҳи аҳолӣ ва беморонро ба сифати гурӯҳи имтиёзнок барои гирифтани хизмати тиббии ройгон дар шароити баназаргирифтаи Барномаи мазкур муайян менамояд. Татбиқи Барномаро аз 1 феврали соли 2010 Вазорати тандурустии Ҷумҳурии Тоҷикистон якҷоя бо Вазорати молияи Ҷумҳурии Тоҷикистон, мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатии вилоятҳои Хатлон ва Суғд, ноҳияҳои Рашт, Шаҳринав, Варзоб ва шаҳри Турсунзода бо ҷалби ҳамкорон оид ба рушд оғоз намуда, инчунин маблағгузории барнома аз тарафи 6 мақомоти маҳаллии ҳокимияти давлатии дар боло номбаршуда бояд таъмин карда шавад. Танзими

Барнома ва пешниҳоди дастгирии техникӣ ба ӯҳдаи Вазорати тандурустии Ҷумҳурии Тоҷикистон вогузор карда шудааст.

1. Ислоҳоти музди меҳнат

Дастурамал оид ба пардохти музди меҳнати кормандони соҳаи тандурустӣ дар мувофиқа бо вазоратҳои молия, меҳнат ва ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ, рушди иқтисод ва савдо, иттифоқи касабаи кормандони тандурустии Тоҷикистон бо Фармоиши Вазорати тандурустии Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 8 июли соли 2009, №10 ф тасдиқ карда шудааст. Дастурамали мазкур барои муайян намудани музди меҳнати кормандони муассисаҳои давлатии тандурустии Ҷумҳурии Тоҷикистон истифода карда мешавад. Ба муассисаҳои давлатии тандурустӣ муассисаҳои табобатию профилактикӣ, фармасевтӣ ва дигар муассисаҳое дохил мешаванд, ки ба «Таснифоти муассисаҳои давлатии тандурустии Ҷумҳурии Тоҷикистон», ки аз тарафи Вазорати тандурустии Ҷумҳурии Тоҷикистон тасдиқ карда шудааст, дохил шудаанд.

Дар Дастурамал принсипи ягонаи пардохти музди меҳнати кормандони муассисаҳои давлатии тандурустӣ нишон дода шудааст, ки дар маблағгузории буҷавӣ, дар асоси ҷадвали ягонаи тарифӣ ва тартиби ташкили маоши вазифавӣ, ҳавасмандгардонии кормандон дар доираи қонунгузории амалкунандаи Ҷумҳурии Тоҷикистон пешбинӣ шудааст. Пардохти музди маоши кормандон бо тақсимоти баробари вақти корӣ, ки аз маоши вазифавии аз рӯи ҷадвали ягонаи тарифӣ муайяншуда ё вобаста аз коркард дар асоси арзиши корбайъ, ба роҳ монда мешавад.

Пардохти маоши кормандон дар асоси ҷадвали ягонаи тарифӣ аз рӯи вазифаи ишғолкардашуда, ки дар қонунгузории меҳнат ва Дастурамали мазкур муайян шудаанд, ба роҳ монда мешавад. Музди меҳнат, маоши вазифавӣ аз вазифаи ишғолкардашуда тибқи дараҷаи тарифӣ бо роҳи зарб намудани коэффисиенти тарифӣ ба ҳаҷми аққали музди меҳнат бо ҷадвали ягонаи тарифӣ, ки Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон муқаррар менамояд, ҳисоб карда мешавад.

Ҳангоми ҳисоб намудани музди меҳнати кормандони муассисаҳои буҷетӣ маоши вазифавӣ, коэффисиенти маош, андозаи маоши вазифавии дараҷаи якум бо ҷадвали ягонаи тарифӣ, ба ҳадди аққали минималии пардохти музди меҳнат кафолати давлатӣ ба ҳисоб мераванд. Пардохти музди меҳнат аз ҳадди аққали музди меҳнат, ки аз ҷониби давлат муқаррар гардидааст, набояд кам бошад ва то ҳадди максималӣ маҳдуд намегардад. 2.1. Афзалиятҳои миёнамӯҳлат ва ҷории бахттт.

Тибқи тақвими банақшагирии буҷетӣ, дар раванди буҷетии солҳои 2011-2013 барои муайян намудани ҳадди ниҳоии бахш, Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон бо Протоколи №12.1/10-16/ аз 17 марти соли 2010 афзалиятҳои миёнамӯҳлати буҷетиро барои солҳои 2011-2013 муайян намуд, ки аз инҳо иборатанд:

Ҷадвали 1. Афзалиятҳои миёнамӯҳлати буҷетӣ барои солҳои 2011-2013

Афзалиятҳои миёнамӯҳлати буҷетии соҳаи тандурустӣ

Афзалияти 1. Инкишофи захираҳои кадрӣ дар системаи тандурустӣ бо баланд бардоштани музди меҳнати кормандони тиббӣ.

Афзалияти 2. Баланд бардоштани самаранокии кӯмаки аввалияи тиббию санитарӣ (КАТС) тавассути васеъ намудани модели тибби оилавӣ.

Афзалияти 3. Татбиқи системаи аз ҷиҳати иҷтимоӣ масъул ва ҳаматарафаи умумимиллии кафолатҳои давлатӣ (БКД), хизматрасониҳои тандурустӣ барои аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон.

Афзалияти 4. Мустаҳкам намудани заминаи моддию техникии муассисаҳои тандурустӣ.

Бо назардошти тамоюли эпидемиологии мамлакат эмкунӣ ва баланд бардоштани маблағгузорӣ барои эмкунӣ ҳамчун афзалияти панҷуми буҷетӣ барои солҳои 2011-2013 интихоб шуд. Вазорати тандурустии Ҷумҳурии Тоҷикистон зиёд намудани хароҷоти давлатиро барои эмкунии бемориҳои хатарнокии сироятӣ бо роҳи эмкунӣ тавсия медиҳад (инро инчунин Агентҳои байналмилалӣ оид ба рушд барои дастгирии минбаъдаи эмкунӣ талаб менамоянд).

Таҳияи нисбатан муфассали афзалиятҳои миёнамӯҳлати соҳаи тандурустӣ дар поён оварда мешаванд.

Афзалияти 1. Инкишофи захираҳои кадрӣ дар системаи тандурустӣ бо баланд бардоштани фонди музди меҳнати кормандони тиббӣ.

Мақсади афзалият, баробар намудани музди меҳнати кормандони соҳаи тандурустӣ ба музди меҳнати миёнаи кормандони хоҷагии халқ, ҳамчун манбаи ҳавасмандкунӣ барои беҳтар намудани сифати хизматрасонии тиббӣ ва пешгирии аз кор рафтани мутахассисони тиббӣ дар муассисаҳои давлатии тандурустӣ мебошад.

Афзалияти 2. Баланд бардоштани самаранокии кӯмаки аввалияи тиббию санитарӣ (КАТС) тавассути васеъ намудани модели тибби оилавӣ.

Мақсади афзалият расонидани кӯмаки босифат ва дастрасии тиббӣ ба аҳолӣ дар сатҳи Кӯмаки аввалияи тиббию санитарӣ.

Мақсади афзалиятҳои миёнамӯҳлати буҷетӣ инҳо мебошанд;

• дар муддати 3-5 сол 70 фоизи марказҳои саломатӣ, ки дар онҳо тибби оилавӣ ворид карда шудааст, бояд таъмир карда шуда, дастрасӣ бо об, шабакаҳои санитарӣ, гармӣ, доимо таъмин намудани қувваи барқ, таҷҳизотҳои асосии тиббӣ ва техникаи ташкилӣ таъмин карда шавад;
• бояд 70 фоизи талаботи ҷумҳурӣ оид ба кӯмаки аввалияи тиббӣ ба табибони оилавӣ нигаронида шавад;
• бо мақсади дастрасии баробари аҳолӣ ба хизматрасониҳои тиббӣ ва интихоби озоди мутахассис ва муассиса, дар системаи Кӯмаки аввалияи тиббию санитарӣ ҷори намудани фаъолияти хусусии тиббӣ.

Афзалияти 3. Татбиқи системаи аз ҷиҳати иҷтимоӣ масъул ва ҳаматарафаи умумимилии кафолатҳои давлатӣ (БКД) хизматрасониҳои тандурустӣ барои аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон.

Мақсади афзалият беҳтар намудани дастрасии категорияҳои аз ҷиҳати иҷтимоӣ осебпазир ба хизматрасониҳои тандурустӣ.

Чорабиниҳои афзалиятнок:

• ҳамасола таҳия намудан ва тасдиқ кардани Барномаи кафолатҳои давлатӣ;
• давом додани такмили Барномаи кафолатҳои давлатӣ ва пур намудани фосилаи холии байни буҷети давлатӣ барои тандурустӣ ва кафолатҳо дар доираи Барномаи кафолатҳои давлатӣ;

-васеъ намудани Барномаи кафолатҳои давлатӣ дар сатҳи вилоятӣ ва бевосита алоқаманд намудани пардохти таъминкунандагон аз рӯи натиҷаи саҳм гузоштан дар кафолатҳо дар доираи Барномаи кафолатҳои давлатӣ;

• давом додани такмили сохтор ва андозаҳои ҳампардохт, аз ҷумла гурӯҳбандии нархномаҳо дар категорияи ҳампардохти расмӣ;
• беҳтар намудани сохтори категорияҳои имтиёзнок дар доираи Барномаи кафолатҳои давлатӣ .
• гузаронидани муоина тибқи Барномаи кафолатҳои давлатӣ, аз рӯи норасоии маблағҳо, инчунин пардохтҳои ғайрирасмӣ аз ҷониби аҳолӣ;
• омӯзиш ва мониторинги татбиқи Барномаи кафолатҳои давлатӣ.

Афзалияти 4. Мустаҳкам намудани базаи моддӣ-техникии

муассисаҳои тандурустӣ

Мақсади бахши мазкур — беҳтар намудани сифати хизматрасонии тиббӣ ва дастрасии он ба аҳолӣ мебошад.

Дар марҳилаи аввал беҳтар намудани базаи моддӣ-техникии муассисаҳои тандурустии пойтахт (сатҳи ҷумҳуриявӣ ва шаҳрӣ), ки дар он беморони душворташхис ва душвормуолиҷа зиёд мебошад.

Дар марҳилаи дуюм — амали намудани таҷҳизонидани базаи моддӣ- техникии тандурустии сатҳи вилоятӣ, ки бо таъмин будани томографияи компютерӣ, ангиография, ташхиси компютерии бемориҳои чашм, истифодаи воситаҳои дистансионӣ, ташхисӣ лабораторӣ ва тартиби маслиҳатдиҳӣ барои аҳолӣ, инчунин бахшҳои наҷот барои навзодон, литотропсия, иммунотитркунонӣ ва дигар технологияи муосир.

Дар марҳилаи сеюм — таҷҳизонидани Беморхонаҳои марказии ноҳиявӣ ва шаҳрӣ, барои воридкунии таҷрибавии дастурҳо оиди клиникӣ.

1. Чорабиниҳои афзалиятнок

• сохтмон ва барқароркунии муассисаҳои Кӯмаки аввалияи тиббию санитарӣ, госпиталӣ ва санитарию-эпидемиологӣ;
• таъмин намудани муассисаҳои тандурустӣ бо таҷҳизот ва доруворӣ;
• таъмин намудани ҳамаи муассисаҳои Кӯмаки аввалияи тиббию санитарӣ бо воситаҳои пешгирии ҳамл;
• кам намудани фарқияти минтақавӣ нисбат ба хадамотҳои аввалия, амбулаторӣ ва госпиталии мавҷуд буда;
• татбиқи модели алтернативӣ бо хизматрасонии госпиталӣ (амбулаторӣ, ҷарроҳии рӯзона, беморхонаи муолиҷаи рӯзона);
• пешниҳод намудани тақсимоти одилона ва самараноки хизматрасонии амбулаторӣ ва статсионарӣ дар ҷумҳурӣ бо тақсимот дар сатҳи аввалия, дуюмдараҷа ва сеюмдараҷа;
• таҷдидкунонии соҳаи тандурустӣ мутобиқи стандартҳо ва таҷрибаи беҳтарини байналмилаллӣ, бо назардошти хусусиятҳо нисбат ба имкониятҳо ва маҳдудиятҳои иқтисодӣ, матни иҷтимоию-иқтисодӣ ва захираҳои инсонии ҷумҳурӣ;
• рушди ҳамоҳангсозӣ ва комплементарии (иловагии) дар байни сатҳҳои гуногуни хизматрасониҳои тиббӣ;
• баланд бардоштани самаранокӣ. маҳсулнокӣ, таъсирбахшӣ ва фоиданокӣ (ба воситаи пешниҳоди хизматрасониҳои тиббӣ дар шаклҳои нисбатан самаранок ва таъсирбахшӣ).
• аккредититатсияи муассисаҳои табобатӣ — профилактикӣ.

2.2 Нишондиҳандаҳои буҷаи соҳаи тандурустӣ барои солҳои 2011-2013

Солҳои 2008 ва 2009 барои соҳаи тандурустӣ солҳои бомуваффақият буд — масалан, дар соли 2009 буҷети соҳаи тандурустӣ 51 фоиз зиёд шуд (бо дарназардошти зиёдшавӣ аз ҳисоби маоши кормандони соҳаи тандурустӣ).

Соҳаи тандурустӣ яке аз бахшҳои афзалиятноки Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҳисоб меравад ва ҳадди ниҳоии хароҷоти пешакӣ бо таснифи хароҷоти функсионалии ин соҳа дар соли 2011-ум ба 480,2 млн. сомонӣ рост меояд, нисбат ба соли 2010 19 фоиз зиёд мебошад. Пешгӯи ҳадди ниҳоии хароҷотҳо дар соли 2012 ба маблағи 562,1 млн. сомонӣ , яъне 17 фоиз нисбати соли 2011 зиёд мебошад. Дар соли 2013 Вазорати молияи Ҷумҳурии Тоҷикистон муайян намудааст, ки ҳадди ниҳоии хароҷот ба маблағи 687,4 млн. сомонӣ, яъне 22,2 фоиз нисбати хароҷоти соли 2012 зиёд мебошад.

Дар нақшаи мазкур нишондиҳандаҳои макроиқтисодӣ, хароҷоти ҳадди ниҳоии соҳаи тандурустӣ дар солҳои 2011-2012, инчунин нишондиҳандаҳои Буҷети давлатӣ барои солҳои 2011-2013 пешбинӣ шудааст.

5 ТАНДУРУСТИ
Нишондихандаҳои умуми
млн. сомони	2009 буҷети тасдиқ.	2009 амалӣ	2010	2011	2012	2013
Таваррум	8,0%	5,0%	7,0%	9,0%	7,5%	6,5%
ММД	21 402	20 623	24 500	30 180	36 650	44 790
Афзоиши номиналии ММД	21,5%	17,1%	18,8%	19,3%	21,4%	22,2%
Хароҷоти Буҷети давлатӣ	5 652,0	5 642,8	6 781,5	8 129,2	9 442,0	10 662,0
Ҳадди ниҳоии сектори тандурустӣ (бе	386,9	335,9	484,7	484,7	567,3	684,3
ҳисоби андози иҷтимоӣ)
Хароҷоти буҷети тандурустӣ ҳамчун	1,8%	1,6%	1,6%	1,6%	1,5%	1,5%
фоизи ММД (бе ҳисоби андози иҷтимоӣ)
Хароҷоти буҷети тандурустӣ бо фоиз нисбати хароҷоти умумии Буҷети давлатӣ	6,8%	6,0%	6,0%	5,9%	6,0%	6,4%
(бе ҳисоби андози иҷтимоӣ)

Тағйироти асосии хароҷот ва баландшавии буҷети соҳаи тандурустӣ дар соли 2011 дар асоси афзалиятҳои миёнамӯҳлати буҷетӣ ба нақша гирифта шудааст, ки дар банди 2.2. оварда шудаанд. Мутобиқи афзалиятҳои буҷетӣ дар солҳои 2011 — 2013 ва ҳадди ниҳоии хароҷотҳо, ки Вазорати молия пешниҳод намудааст, баландшавии дигар хароҷот барои чорабиниҳои афзалиятноки соҳавӣ ба нақша гирифта мешавад.

§ 3. Соҳаи ҳифзи иҷтимои аҳолӣ

1. Суғуртаи иҷтимоӣ ва ҳифзи иҷтимоӣ

Ҷумҳурии Тоҷикистон мутобиқи моддаи 1 Конститутсияи (Сарқонуни) Тоҷикистон «Ҷумҳурии Тоҷикистон давлати иҷтимоӣ буда, барои ҳар як инсон шароити зиндагии арзанда ва инкишофи озодонаро фароҳам меорад», «Ҳар кас бо меҳнат, интихоби касбу кор, ҳифзи меҳнат ва ҳимояи иҷтимоӣ ҳангоми бекорӣ ҳақ дорад. Музди кор аз ҳадди ақали музди меҳнат набояд кам бошад». Ин ҳуқуқи шаҳрвандон аз ҷониби давлат тавассути қонунҳо ва барномаҳои давлатӣ таъмин ва ҳифз карда мешавад.

Мақсадҳо ва вазифаҳои Стратегияи паст кардани сатҳи камбизоатӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Стратегияи паст кардани сатҳи камбизоатӣ ба ҳалли аввалиндараҷаи масъалаҳои иҷтимоию иқтисодӣ нигаронида шудаанд, ки ба баланд бардоштани сатҳ ва сифати зиндагӣ вобастаанд. Бо назардошти таҳкими ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ дар стратегияи амалиёт барои солҳои 2010-2012 масъалаҳои шуғл, суғуртаи иҷтимоӣ, таъминот ба нафақа ва кӯмаки суроғавии иҷтимоӣ ҳамчун самтҳои афзалиятноки соҳа муайян шудаанд.

Аз ин лиҳоз, давлат аҳолии камбизоат ва осебпазири кишварро ҳимоят намуда, осудаҳолии онҳоро ба василаҳои зайл таъмин менамояд:

• таъмини ҳатмии суғуртаи давлатии иҷтимоӣ ҷиҳати кафолат додани сатҳи муайяни даромад дар ҳолати ба нафақа баромадан, маъюбӣ, бекорӣ ва давраи ҳомиладории занҳо. Кӯмакпулии бесаробонӣ, таваллуд (нигоҳубин ва давраи ҳомиладорӣ ва дафнпулӣ дар ин компонент шомил карда шудаанд. Суғуртаи иҷтимоӣ аз андозҳои иҷтимоӣ маблағгузорӣ мешавад.
• рушди бозори меҳнат ба аҳамияти бештари шуғлнокӣ, ташкили ҷойи кор ва танзими муҳоҷирати меҳнатӣ иртибот дорад. Тавсияи шабакаҳои омӯзишҳои калонсолон, ташкили ҷойҳои корӣ, корҳои ҷамъиятии музднок, қарзҳои имтиёзнок ба бекорон барои ташкили фаъолияти соҳибкорӣ ва миёнаравӣ дар бозори меҳнат ҳадафҳои асосии барномаҳои корӣ мебошанд;
• хизматрасониҳои иҷтимоӣ ба кӯдакон, маъюбон, пиронсолон ва дигар табақаҳои аҳолии эҳтиёҷманд. Ба ин хизматрасонӣ ташкили шароити мусоиди будубоши статсионарӣ, муваққатӣ, рӯзона ва хонагӣ шомиланд;
• кӯмаки иҷтимоӣ барои шаҳрвандони ниёзманд ва камбизоат, ки аз ҳисоби буҷетҳои Ҷумҳуриявӣ ва маҳаллӣ маблағгузорӣ мешавад. Ба ин гурӯҳ маъюбони гирандаи нафақаҳои иҷтимоӣ ва шаҳрвандони нафақаи иҷтимоӣ гиранда, ки собиқаи меҳнатӣ надоранд ва ҳаққи суғуртаи иҷтимоиро насупоридаанд, инчунин оилаҳои камбизоате, ки ҷубронпулӣ барои истифодаи ҳаққи барқу газ, мактаббачагони ин оилаҳо, ки кӯмакпулӣ мегиранд ва иштирокчиёну собиқадорони ҷангу меҳнат, иштирокчиёни бартарафсозии саддамаҳо, муҳоҷирони экологӣ (ихтиёрӣ), дохиланд;
• идораи меҳнат ва ҳифзи иҷтимоӣ ба шумули таҳияи стратегия, сиёсат, қонун ва мониторинги татбиқи он ва инчунин таҳқиқоти илмӣ. Ин шомили назорати меҳнат, ташхиси тиббии маъюбон, таъинот ва пардохти суғуртаи иҷтимоӣ, идораи хизматрасонии иҷтимоӣ ва кӯмаки иҷтимоӣ, таҳия ва татбиқи сиёсати бозори меҳнат мебошад.
• рушди сектор тавассути сармоягузорӣ барои беҳбудии шароит ва боло бардоштани маҳорати корӣ.

Тавассути ин барнома ва вобаста ба мушкилиҳои мавҷуда, таъсири бӯҳрони молиявии иқтисодии ҷаҳонӣ ва хатари оқибатҳои он ва бо назардошти сабабу омилҳои камбизоатӣ, мутобиқ ба мақсаду афзалиятҳои Стратегияи паст кардани сатҳи камбизоатӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ва СПКСК сектор диқатӣ махсус ба масъалаҳои зериен дода мешавад:

• такмили системаи идоракунии ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ;
• таъмини минбаъдаи дастрасии манбаъҳое, ки ба ниёзмандон имкон медиҳад мустақиман аз вазъи камбизоатӣ раҳо ёбанд;
• тақвияти ислоҳоти системаи суғуртаи иҷтимоӣ ва нафақа;
• таҷдиди системаи кӯмаки иҷтимоӣ бо фарогирии ҳар ду қисмати он:
• пардохтҳои иҷтимоӣ ва хизматрасониҳои иҷтимоӣ.

1. Пешравиҳо дар сектор, ислоҳоти барнома ва афзалиятҳо

Паст кардани сатҳи камбизоатӣ. Бо вуҷуди бӯҳрони молиявӣ дар соли 2009 ба шакли умум камбизоатӣ ба тадриҷ дар чанд соли охир ба сабаби афзоиши ММД дар давоми солҳои 2010-2012 аз рӯи сенарияи пессимистӣ, мутаносибан, дар соли 2010-ум 3,5 фоиз , дар соли 2011-ум 5,0 ва дар соли 2012-ум 6,0 фоиз тағйирёбии сатҳи камбизоатӣ аз соли 2007 бо таври зерин сурат мегирад: соли 2007 — 53,5 фоиз, соли 2009 — 49,5, соли 2010 — 48,6, соли 2011 — 46,7 ва соли 2012 — 44,1 фоиз.

Бо вуҷуди эҳтимоли афзоиши ММД ва дар иртибот ба ин паст шудани тадриҷии камбизоатӣ дар солҳои оянда, коҳиши камбизоатӣ, рушди бештари бозори меҳнат ва сиёсатҳои он ва инчунин идомаи дастгирии камбизоатон барои ҳукумат аз масъалаҳои аҳамияти калидӣ дошта боқӣ хоҳанд монд.

1. Суғуртаи иҷтимоӣ. Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи нафақаҳои суғуртавӣ ва давлатӣ» моҳи январи 2010 қабул гардид ва амалӣ намудани он аз 1 январи соли 2011 шурӯъ мешавад. Қонуни мазкур дар нафақаи базавӣ, компоненти шартӣ ва компоненти андӯхтӣ дар асоси инфиродиро барои тамоми андозсупорандагон пешбинӣ мекунад. Дар натиҷаи пешрафти иқтисодӣ интизор меравад, ки андозҳои иҷтимоӣ ва инчунин даромади фонди нафақа дар солҳои 2011-2013 аз 20,6 то 51,9 афзоиш ёбад. Ҳамзамон бо ин хароҷоти суғуртаи иҷтимоӣ низ зиёд мешавад. Нафақаи базавӣ дар назар аст, ки аз 60 сомонӣ то 140 сомонӣ дар соли 2013 афзоиш меёбад. Инчунин шумораи нафақахӯрон ба сабаби рушди демографӣ афзоиш хоҳад ёфт. Муҳоҷирони меҳнатӣ андоз намесупоранд ва механизми суғуртаи иҷтимоӣ онҳоро дар бар намегирад.
2. Меҳнат ва маош. Ҳукумат дар талоши ислоҳ ва таҷдиди системаи амалкунандаи музди меҳнат аст. Ислоҳоти маоши хизматчиёни давлатӣ, кормандони соҳаи маориф ва тандурустӣ бо механизми индексатсионӣ муҳим аст. Кори кӯдакон бояд тадриҷан маҳв карда шавад ва назорати меҳнат тақвият дода шавад. Қарздорӣ аз музди меҳнат (мушаххасан дар бахши кишоварзӣ) яке аз проблемаҳои ҳалношуда аст. Маоши ҳадди ақал аз 60 сомонӣ дар соли 2010 то 140 сомонӣ дар соли 2013 афзоиш ёфта, афзоиши воқеии дар се сол на камтар аз 20 фоизро ташкил медиҳад. Бекорӣ яке аз мушкилоти муҳими дигар аст. Бештар аз 80 фоиз бекорони сабтшуда тахассус надоранд. Суръати ишғоли ҷойҳои кори холӣ бояд афзоиш ёбад ва ҳамин тариқ стратегия ва сиёсати бозори меҳнат бояд тақвият ёбад.
3. Кӯмаки иҷтимоӣ. Кӯмаки иҷтимоӣ ба шакли умум нокофӣ ҳаст. Системаи нави кӯмаки қишрӣ камбизоатии аҳолӣ дар ҳоли ҳозир дар марҳилаи тарҳрезӣ қарор дорад ва ба шакли пилотӣ дар ду ноҳия ибтидо аз 1 январи соли 2011 амалӣ мешавад. Пешбинӣ мешавад, ки дар се соли оянда намудҳои гуногуни кӯмаки иҷтимоӣ ягона мешаванд. Сатҳи нафақаи иҷтимоӣ (нафақаҳои синну сол, маъюбӣ ва бесаробонӣ барои онҳое, ки андоз насупоридаанд), махсусан барои кӯдакони маъюб ва бесаробон, хеле кам аст. Нафақа заминаест барои нафақаи иҷтимоӣ аз 80 сомонӣ дар соли 2010 то 140 сомонӣ дар соли 2013 афзоиш меёбад.
4. Хизматрасониҳои иҷтимоӣ. Дар ҳоле, ки талабот ба хизматрасониҳои иҷтимоӣ ҳар чӣ бештар мешавад, сифати расонидани хизматҳои иҷтимоӣ чандон қаноатбахш нест. Заминаи рушди инфрасохторҳои алтернативии хизматрасонӣ тавассути ҷалби ҷомеаи шаҳрвандӣ ғайриқаноатбахш аст. Тақвияти хизматрасониҳои иҷтимоӣ ва тавсияи шабакаи хизматрасониҳои институтҳои ғайри резидентӣ, кӯмак ба институтҳои хизматрасони резидентсионалӣ, беҳбуд бахшидани хӯрока ва устувор намудани таъмини хӯрока ва доруворӣ барои бошандагони институтҳои резидентсионалӣ ва ҳамкорӣ бо ташкилотҳои ғайри давлатӣ ва хизматрасониҳои маҳаллӣ афзалият мебошад. Бар иловаи ин тавсия рӯйхати дар навбатбудагон тӯлонитар мешавад.
5. Идора. Дар масъалаи беҳбудӣ бахшидани баҳисобгирии нафақа ва пардохти он дар нақша гирифта шудааст, ки таъинот, ки дар ҳоли ҳозир тавассути собесҳо сурат мегирад ба АДСИН дода шаванд. Илова бар ин, системаи пардохт эҳтиёҷ ба замонавӣ шудан дорад. Вазорат ва корхонаҳои тобеи он ҳамчун афзалияти корӣ бояд беҳбуд бахшидан ва марказонидани системаҳои информатсионии зеринро дошта бошанд: (I) камбизоатӣ (II) истифодаи қувваи корӣ (III) маълумоти нафақахӯрон ва суғуртавӣ (IV) андозҳо дар ҳамкорӣ бо мақомоти андоз ва мақомоти АДСИН (¥) компютерикунонии суратҳисобҳои инфиродӣ дар системаи нафақа (тавонмандиҳои идоравӣ, методологӣ ва банақшагирӣ) ба шумули омӯзиш додани кормандони хизматрасониҳои иҷтимоӣ аз афзалиятҳои муҳим ба ҳисоб меравад. Тақвият додани асоси қонунӣ барои ҳифзи иҷтимоӣ ва муаррифӣ намудани буҷет дар асоси сиёсат дар сектор яке аз масъалаҳои муҳим ва қобили таваҷҷӯҳ барои Вазорат мебошад.
6. Рушди ҳамкорӣ. Идомаи ҳамкории донорон аз тарафи Комиссияи иттиҳоди Аврупо ва Бонки умумиҷаҳонӣ, Бонки Рушди Осиё, ЮНИСЕФ, Бонки Рушди КҒ^ (Фонди сармоягузории иҷтимоии Тоҷикистон) ва Ташкилоти байналмилалии меҳнат барои дастгирии буҷет, ҳамкории техникӣ ва кӯмаки дастгирӣ.
7. Чорчубаи қонунӣ. Чорчубаи қонунии барои меҳнат ва ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ шомили санадҳои зерин мебошад:

• Конститутсияи (Сарқонуни) Ҷумҳурии Тоҷикистон, соли 1994;
• Стратегияи миллии рушди Ҷумҳурии Тоҷикистон барои давраи то соли 2015, (2007);
• Стратегияи паст намудани сатҳи камбизоатии Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2010-2012, тасдиқшуда тавассути Парлумон дар соли 2009;
• Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи таъмини нафақаи шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон» (1993);
• Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи суғуртаи давлатии иҷтимоӣ» (1997);
• Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи нафақаҳои суғуртавӣ ва давлатӣ»;
• Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи ҳифзи меҳнат» (2009);
• Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи хизматрасонии иҷтимоӣ»;
• Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи ҳимояи иҷтимоии маюбони Ҷумҳурии Тоҷикистон»;
• Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи ветеранҳо»;
• Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи муҳоҷират» аз 11.12.1999, №811;
• Консепсияи ислоҳоти музди меҳнати Ҷумҳурии Тоҷикистон(2008);
• Консепсияи сиёсати давлатии мусоидат ба шуғли аҳолӣ барои солҳои 2006-2012 (2006);

— Барномаи давлатии мусоидат ба шуғли аҳолӣ барои солҳои 2010- 2011 (2009).

1. Маблағҳои буҷетӣ барои меҳнат ва ҳифзи иҷтимоӣ

Буҷети сектори ҳифзи иҷимоӣ аз 0.9 миллиард сомонӣ дар соли 2009 то 1.8 миллиард сомонӣ дар соли 2013 афзоиш ёфт. Бо дарназардошти таваррум ин инъикосгари афзоиши ҳақиқии 8.8 фоиз то 14.8 фоиз мебошад. Ҳамзамон буҷети сектори ҳифзи иҷтимоӣ ҳамчун фоизи ММД рӯ ба камшавӣ ҳаст аз 4.5 фоиз дар соли 2009 то 4.2 фоиз дар соли 2013 дар ҳоле, ки буҷети сектори ҳифзи иҷтимоӣ ҳамчун фоизи умумии буҷети давлатӣ аз 17.9 фоиз дар соли 2009 то 16.3 фоиз дар соли 2013 рӯ ба камшавӣ мебошад. Маблағгузории сектор 74 фоиз тавассути фонди нафақа маблағгузорӣ мешуд, 23 фоиз тавассути буҷети ҷумҳуриявӣ ва 2 фоиз тавассути буҷетҳои маҳаллӣ амалӣ карда мешавад.

Хароҷоти суғуртаи иҷтимоӣ (нафақа) қисмати асосӣ ва калонтарини буҷети ҳифзи иҷтимоиро ташкил медиҳад (73%) баъди он кӯмаки иҷтимоӣ (12%). Тақсимоти буҷет ба барномаҳо дар ҷадвали зерин нишон дода шудааст.

2.000

1.800

1.600

1.400

1.200

1.000

800

600

400

200

0

-200

бучет 2009 бучет 2010 бучет 2011 бучет 2012 бучет 2013

• маблаг чудо карда мешавад / хатогихо ва галатхо
• фонд барои афзоиши маош дар сектор
• 66 Рушди хифзи ичтимои
• 65 Идора
• 64 дигар ва гайрахо
• 63 Кумаки ичтимои
• 62 Хизматрасонихои ичтимои
• 61 Бозори мехнат
• 60 Сугуртаи ичтимои

1. Барномаи суғуртаи иҷтимоӣ

Суғуртаи ҳатмии иҷтимоӣ ба хотири кафолат додани сатҳи муайяни даромад дар ҳолати ба нафақа баромадан, маъюбӣ, бекорӣ ва беморӣ (ҳомиладорӣ) мебошад. Кӯмакпулии бесаробонӣ, таваллуди (нигоҳубини кӯдак ва дафнпулӣ) дар ин компонент дохил карда шудаанд. Суғуртаи иҷтимоӣ аз ҳисоби маблағҳои андози иҷтимоӣ маблағгузорӣ мешавад. Барнома тавассути Агентии давлатии суғуртаи иҷтимоӣ ва нафақа амалӣ мешавад.

(млн Сом)		бучет 2009	бучет 2010	бучет 2011	бучет 2012	бучет 2013
60	Сугуртаи ичтимои	670,0	789,1	937,7	1.158,4	1.451,1
6001	Нафакахои сугурташудаи синну сол	326,3	393,2	467,6	579,4	795,3
6002	Нафакахои сугурташудаи маъюби	146,8	173,5	212,3	264,9	290,9
6003	Нафакахои сугурташудаи бесаробони	61,8	72,7	85,4	104,7	118,8
6004	Нафакахо барои кормандони макомоти хифзи хукук	70,7	76,0	90,9	105,7	126,9
6005	кумакпули барои бекорон	2,2	2,3	2,7	2,8	2,9
6006	Чубронпули барои бемори	40,5	35,0	41,0	56,8	66,7
6007	Кумакпули барои таваллуд ва нигохубини кудак	7,3	11,0	11,0	13,0	16,0
6008	Дафнпули	14,4	25,4	26,7	31,1	33,7

Афзоиши назарраси хароҷот дар нафақаи суғурташудаи синну сол, маъюбӣ ва бесаробонӣ натиҷаи (I) афзоиш дар нафақаи базавӣ аз 80 сомонӣ дар соли 2010 то 140 сомонӣ дар соли 2013 ва (II) афзоиши шумораи қобили таваҷҷӯҳи нафақахӯрон, ҳамчун натиҷаи рушди демографӣ. Дар соли 2011 бештар аз 333 ҳазор нафақахӯрони синну- солӣ 171 ҳазор нафақахӯрони маъюбӣ ва 51 ҳазор нафақахӯрони бесаробонӣ интизор меравад, ки дар барномаи нафақаи суғурташуда манфиат баранд.

Афзалият дар ин зербарнома ба нафақаҳое, ки бо суғуртаи ҳатмии иҷтимоӣ фарогиранд дода шудааст. Дар назар аст, ки як қисми асосии иаблағҳое, ки барои афзалияти сектор ҷудо гардидаанд ба ин мақсад равона гардадаанд. Аз 1 ноябри солҳои 2011-2013 ба андозаи 15 фоиз ва дар соли 2013 — 20 фоиз нафақаҳои суғурташуда афзоиш меёбад

Пардохти ҳадди ақал барои бекорон дар сатҳи 35 сомонӣ барои як мӯҳлати максималии се моҳ боқӣ мемонад, гарчанде андозаи миёнаи пардохт аз 150 сомонӣ дар соли 2009 то 200 сомонӣ дар солҳои баъдӣ афзоиш ёфтааст.

Хароҷот барои кӯмакпулии беморӣ (ба шумули ҳомиладорӣ) ба сабаби афзоиши шумораи бенефитсиарҳо зиёд мешавад ва афзоиш дар андозаи миёнаи кӯмакпулӣ барои беморӣ ба афзоиши маош вобаста аст.

Андозаи миёнаи кӯмакпулӣ барои таваллуд ва нигоҳубини кӯдак дар сатҳи 70 сомонӣ ва 35 сомонӣ боқӣ мемонад. Вале шумораи бенефитсиарҳо интизор меравад, ки зиёд шаванд.

Инчунин барои дафнпулӣ андозаи миёнаи кӯмакпулӣ дар сатҳи собити 700 сомонӣ боқӣ мемонад, вале бо афзоиши мунтазираи шумораи бенефитсиарҳо.

1. Барномаи мусоидат ба шуғли аҳолӣ

Рушди бозори меҳнат шомили фаъолиятҳои зерин мебошад: (I) кӯмакпулӣ то 5,500, корҳои ҷамъиятӣ барои як сол, (II) касбомӯзии 2,500 то 3000 бекор ҳамасола бо пардохти стипендия, (III) маблағгузории зиёда аз 500 ярмаркаҳои ҷойҳои кории холӣ ҳар сол.

Ин барнома барои дастгирии рушди бозори меҳнат дар Тоҷикистон равона карда шудааст. Барномаи мазкур аз ҳисоби суғуртаи иҷтимоӣ мабла ғгузорӣ мешавад ва тавассути Агенти давлатии ҳифзи иҷтимоӣ, шуғли аҳолӣ ва муҳоҷират амалӣ мешавад.

Харочоти	бозори мехнат бо зер — барнома
(млн Сом)		бу чет 2009	бучет 201 0	бучет 201 1	бучет 201 2	бу чет 201 3
61	Бозори мехнат	6,8	5,0	5,3	5,7	6,1
	М аблаггузории беруна	1 ,5	0,0	0,0	0,0	0,0
	Хамаги	5,3	5,0	5,3	5,7	6,1
6101	Сиёсати бозори мехнат	2,8	3,4	3,5	3,8	4,1
61 02	Карздихии хурд/Кумаки корхонахои хурду миёна барои бекорон	2,5	1 ,6	1 ,8	1 ,9	2,0

Мутобиқи барномаи қарзҳои бефоиз барои бекорон дода мешавад то онҳо ба фаъолияти соҳибкорӣ машғул шаванд. Маблағи мазкур аз 2,2 млн. сомонӣ дар соли 2009 то 2,7 млн. сомонӣ дар соли 2013 афзоиш меёбад. Бо дарназардошти андозаи миёнаи қарзи ба мӯҳлати якуним сол ва андозаи қарзи тахминан 3.000 сомонӣ барои 2000 соҳибкори нав ҳамасола пешбинӣ шудааст. Нокомӣ дар баргардонидани қарз хеле кам мушоҳида шудааст.

1. Барномаи хизматрасониҳои иҷтимоӣ

Хизматрасониҳои иҷтимоӣ ба кӯдакон, маъюбон, беморони рӯҳӣ ва пиронсолон расонида мешаванд. Ин шомили шароити буду боши доимӣ, марказҳои будубоши рӯзона ва инчунин хизматрасонӣ дар хона мебошад. Хизматрасониҳои иҷтимоӣ дар ҳоли ҳозир аз буҷети ҷумҳуриявӣ маблағгузорӣ мешаванд ва тавассути АДҲИШАМ амалӣ мешаванд, ғайр аз хизматрасонӣ дар хона ки аз буҷети маҳаллӣ маблағгузорӣ ва идора мешаванд, амал мекунад.

таксимоти хизматрасонии ичтимои
(млн Сом)		бучет 2009	бучет 2010	бучет 2011	бучет 2012	бучет 2013
62	Хизматрасонихои ичтимои	16,5	20,0	24,9	26,6	27,7
6201	Хизматрасони барои кудакон(марказхои рузона)	2,4	4,5	5,6	6,0	6,3
6202	Хонаи маъюбон ва беморони рухи	2,7	2,8	3,4	3,7	4,1
6203	Хонахои пиронсолон	3,7	3,3	3,6	3,8	4,1
6204	Осоишгох	1,7	2,0	2,3	2,3	2,4
6205	Хизматрасони ба хона	6,0	7,4	10,0	10,8	10,8

Бошишгоҳҳои давлатӣ ва марказҳои рӯзона барои маъюбон ва беморони рӯҳии калонсолон ва кӯдакон дар ҳоли ҳозир дар 7 мавзеъ дар тамоми ҷумҳурӣ ҷойгиранд: дар Чорбоғ, Ёвон, Панҷакент, Ҳисор, Восеъ, Турсунзода ва Ваҳдат. Иқтидори умумӣ ҳоло барои кӯдакон иборат аз 400 ҷой аст ва дар нақша аст, ки то 420 ҷой дар соли 2011 тавсия дода шавад.

Хона-интернатҳо барои пиронсолон ва маъюбон дар ҳоли ҳозир дар 4 ноҳияи ҷумҳурӣ ҷойгир шудаанд. Иқтидори умумӣ танҳо 510 ҷой буда, то 530 ҷой дар соли 2012 расонида мешавад.

Санаторияҳои Дӯстӣ, Ямчун, Ромит ва Харангон дар ҳоли ҳозир ба 2000 бенефитсиар ҳар сол ба 2120 бенефитсиар ва дар соли 2011 ва солҳои баъдӣ теъдоди зиёдтар хизмат мерасонанд.

Хизматрасонӣ дар хона тавассути кормандони иҷтимоӣ расонида мешавад, ки алҳол ин теъдод 5900 бенефисарҳо аз ин хизматрасонӣ бархурдор мебошанд.

1. Барномаи кӯмаки иҷтимоӣ

Кӯмаки иҷтимоӣ (субсидия) барои шаҳрвандони осебпазир ва камбизоат дода мешавад ва аз буҷетҳои ҷумҳуриявӣ ва маҳаллӣ маблағгузорӣ мешавад. Ин гурӯҳ дар ҳоли ҳозир шомили нафақаи иҷтимоӣ барои маъюбон ва гурӯҳи нафақахӯроне, ки андози ҳатмии иҷтимоиро насупоридаанд, кӯмакпулии газу барқи барои оилаҳои камбизоат ва кӯмакпулӣ барои мактаббачагон, ветеранҳои Ҷанги Бузурги Ватанӣ қурбониёни Чернобил ва муҳоҷирони экологӣ ва муҳоҷирати ихтиёрӣ мебошанд.

Ин барнома якҷоя аз буҷети ҷумҳуриявӣ ва буҷети маҳаллӣ маблағгузорӣ шуда, тавассути АДҲИШАМ татбиқ мешавад.

Таксимоти/касри кумаки ичтимои
(млн Сом)		бучет 2009	бучет 2010	бучет 2011	бучет 2012	бучет 2013
63	Кумаки ичтимои	97,3	126,2	150,9	184,2	213,4
6301	Нафакахои ичтимои	51,9	69,4	89,6	118,8	144,0
6302	Кумакпулии ичтимои	36,5	46,5	50,4	53,1	56,0
6304	Кумак ба мухочирон	4,4	4,5	3,8	4,1	4,1
6305	Кумак ба гуруххои муайяни ахоли	4,5	5,8	7,1	8,2	9,3

Нафақаи иҷтимоӣ барои нафақахӯрон аз рӯи сину сол, нафақахурони бесаробон ва маъюбоне дода мешавад, ки андози иҷтимоӣ насупоридаанд. Шумораи бенефитсиарҳои ин зербарнома интизор меравад, ки аз 83 000 дар соли 2010 то 104 000 дар соли 2013 афзоиш ёбад. Инчунин нафақаи базавӣ пешбинӣ мешавад, ки аз 60 сомонӣ дар 1 моҳ то 140 сомонӣ моҳона дар соли 2013 афзоиш ёбад.

Афзоиши воқеии солонаи андозаи моҳонаи нафақа ба шакли зайл пеш меравад: 15.1% дар соли 2011, 16.5% дар соли 2012 ва 9.3% дар соли 2013.

1. Барномаи кӯмакпулиҳои иҷтимоӣ иборат аст аз:

• пардохти ҷубронпулӣ барои оилаҳои мактаббачадошта (263 000 бенефитсиар, 40 сом сари ҳар бенефитсиар ҳар сол) барои ташвиқи онҳо ба хотири идомаи таҳсил;
• кӯмакпулии барқ барои камбизоатон (250 ҳазор бенефитсиар бо андозаи ҳадди миёнаи солонаи кӯмакпулӣ 108 сомонӣ дар соли 2011 то 123 сом дар соли 2013);
• кӯмакпулии газ барои камбизоатон (62 ҳазор бенефитсиар; бо андозаи миёнаи солонаи кӯмакпулии 173 сомонӣ дар соли 2011 то 213 сомонӣ дар соли 2013).

Дар нақша аст, ки зербарномаи дар боло зикршударо ҳамчун кӯмакпулии ягонаи иҷтимоӣ дар якҷоягӣ бо рушди барномаи нави иҷтимоӣ барои кӯмак ба табақаи камбизоаттарини аҳолӣ, ки лоиҳаи пилотии он дар ду ноҳия дар соли 2011пешбинӣ шудааст.

Дар ҳолати дасгирӣ ёфтани қарори дахлдор барои татбиқи лоиҳаи пилотӣ аз маблағхои зоҳиршудаи соҳа ба маблағи 1,400 ҳазор сомонӣ хароҷот пешбинӣ гардидааст.

Муҳоҷирони экологӣ ва ихтиёрӣ дастрасӣ ба кӯмакпулӣ ва қарзи бефоиз ҳамчун кӯмак барои пешбурди тиҷорат ва кору борашон 1.6 млн. то 1.7 млн. истифодабарандагони солона дар мӯҳлати БМХД интизор меравад, ки аз ҷониби АДҲИШАМ амалӣ мегардад.

Дастгирӣ барои гурӯҳҳои муайяни аҳолӣ ба қурбониёни Чернобил (5.8 миллион сомонӣ дар 1 сол тахминан то 4 ҳазор бенефитсиар) ва иштирокчиёни Ҷанги Бузурги Ватанӣ, ки аз иловапулӣ барои нақлиёт, хидмати телефон ва ангишт бархурдоранд.

1. Барномаи захираҳои давлатӣ

Захираи давлатӣ бо мақсадҳои зерин истифода бурда мешавад: барои таъмини эҳтиёҷоти сафарбарӣ; барои таъмини корҳои таъхирнопазир ҳангоми бартарафкунии оқибатҳои ҳолатҳои фавқулодда; барои дастгирии давлатии соҳаҳои гуногуни хоҷагии халқ, ташкилотҳо бо мақсади устуворгардонии иқтисодиёт дар ҳолатҳои мувақатан вайрон гардидани низоми таъминоти захираҳои сузишвориву энергетикӣ, ашёи хом, хӯрокворӣ, дар мавриди пайдо гардидани номутаносибӣ байни талабот ва пешниҳодот дар бозори дохилӣ, барои расонидани ёрии башардустона ва барои таъсир расонидан ба бозор бо мақсади батанзимдарории он.

Барои нигоҳдории захираҳо дар як сол 50 миллион сомонӣ зарур аст. Барнома тавассути Агентии захираҳои моддии назди Ҳукумати Тоҷикистон амалӣ ва аз буҷети ҷумҳуриявӣ маблағгузорӣ мешавад.

(млн Сом)		бучет	бучет	бучет	бучет	бучет
		2009	2010	2011	2012	2013
64	дигар ва гайрахо	40,0	75,0	50,0	50,0	50,0
6401	Захираи хурока ва ашёи фавкуллода	40,0	75,0	50,0	50,0	50,0

17) Барномаи идора

Идораи меҳнат ва шуғли аҳолӣ дарбаргирандаи таҳияи стратегия, сиёсат ва қонуну мониторинг ва татбиқи он мебошад. Ин шомили назорати меҳнат, ташхиси тиббии маъюбони (қисман) қабл аз муайян намудани гурӯҳи маъюбӣ ба онҳо, таъинот ва пардохти суғуртаи иҷтимоӣ, идораи хизматрасонии иҷтимоӣ ва кӯмаки иҷтимоӣ таҳия ва татбиқи сиёсати бозори меҳнат мебошад.

Харочоти идора
(млн Сом)		бучет 2009	бучет 2010	бучет 2011	бучет 2012	бучет 2013
65	идора	28,8	37,5	41,2	40,2	43,4
6501	Дастгохи маркази ва макомоти ВМХИ	4,9	5,4	6,8	7,1	7,5
6502	Хадамоти Назорати мехнат	0,8	1,2	2,1	2,0	2,2
6503	Хадамоти ташхиси тибби	0,4	1,8	2,2	2,2	2,4
6504	Дастгохи маркази ва шуъбахои АДСИН	7,0	5,0	5,5	5,7	6,2
6505	Дастгохи маркази ва шуъбахои АДХИШАМ	6,9	6,1	8,0	8,7	8,9
6506	Дигар харочотхои идоравии Сугуртаи ичтимои	8,8	18,1	16,7	14,6	16,3

18) Барномаи рушд

Калонтарин компоненти барнома барои рушди соҳа (аз 31,7 то 35 миллион сомонӣ дар давраи 2011-2013) иборат аст аз кӯмак ба фонди сармоягузории иҷтимоӣ аз донори Олмон КҒ^ барои сармоягузориҳо дар мактабҳои ибтидоӣ (умумӣ) дар вилояти Хатлон.

Харочоти рушди хифзи ичтимои
(млн Сом)		бучет	бучет	бучет	бучет	бучет
		2009	2010	2011	2012	2013
66	Рушди хифзи ичтимои	28,2	30,8	51,0	48,9	52,8
6601	сармоягузори	28,2	30,8	51,0	48,9	52,8

Хароҷоти асосӣ барои Вазорати меҳнат ва ҳифзи иҷтимоии аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон иборат аст аз рушти базаи моддии муассисаҳои ҳифзи иҷтимоӣ, биноҳои маъмӯрӣ, мақомот ва ташкилотҳои соҳаи ҳифзи

иҷтимоии кишвар бо дарназардошти меъёр ва махсусиятҳои сохтмонӣ, биноҳо барои нафароне, ки имкониятҳои маҳдуд доранд.

Ин намудҳои зерини фаъолиятро дар бар мегирад: назорати техникии сохтмон, таҳияи ҳуҷҷатҳои лоиҳавию сметавӣ, таъмини заминаи моддию техникии сохтмон, таҳияи ҳуҷҷатҳои тендерӣ оид ба объектҳои сохтмон ва супоридани объектҳо мувофиқи стандартҳо дар мӯҳлатҳои нақшавӣ маблағи солонаи хароҷот бо ин мақсад дар соли 2011 — 10 ва дар соли 2013 — 11,7 млн. сомониро ташкил мекунад, ки аз ҷониби Муассисаи давлатии «Раёсати сохтмони асосӣ ва корҳои таъмирӣ» ва АДСИН амалӣ мегардад.

Инчунин таи ин барнома барои (Барномаи шахсони ҳуқуқӣ ва воқеӣ дар низоми суғуртаи давлатии иҷтимоӣ) 7,3 млн. пешбинӣ гардидааст, ки аз ҷониби АДСИН амалӣ мегардад.

Ҷиҳати иҷрои супориши Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 22 майи соли 2010 № 9560 барои ба анҷом расонидани сохтмони хона-интернат барои беморони касалиҳои рӯҳӣ (100 ҷой) дар ноҳияи Бохтари вилояти Хатлон аз маблағҳое, ки барои афзалияти сектор ҷудо гардида буданд, дар соли 2011 — 2,3 млн., соли 2012 — 3 млн. ва дар соли 2013 — 3 млн. сомонӣ дар барнома маблағ пешбинӣ гардидааст.

§4. Соҳаи фарҳанг ва варзиш.

Дар ҳар ҷомеаи тамаддуни муосири башарият фарҳанг ҷавҳари ҳастии миллат ва рукни муҳими ташаккули дунёи маънавӣ эътироф гардида, ба ҳаёту фаъолияти тамоми табақаҳои иҷтимоӣ, оинҳои давлатдорӣ, рушди эҷодиёт таъсири амиқ мерасонад.

Фарҳанг дар шинохти таърихи ибратомӯзи ниёгон, устуворӣ ва ғанӣ гардонидани анъанаҳо, ташаккули эҳсоси ватан ва ифтихор аз сарзамини бостонӣ ва дарёфти мақоми халқу миллат дар арсаи ҷаҳони муосир нақши хоса дорад. Бинобар ин мувофиқи Сарқонуни (Конститутсияи) Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳар як шахс ҳақ дорад озодона дар ҳаёти фарҳангии ҷамъият, эҷоди бадеӣ, илмӣ ва техникӣ ширкат варзад, аз дастовардҳои он истифода кунад. Ҳифзи табиат, ёдгориҳои таърихиву фарҳангӣ вазифаи ҳар як шахс аст.

Чорабиниҳои фарҳангӣ дар асоси амру дастурҳои Президенти мамлакат ва қарорҳои Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷиҳати густариш ёфтани маънавиёти ҷомеа ва дар ин замина дар рӯҳияи ватандӯстию худшиносии миллӣ тарбия намудани мардум, бахусус ҷавонон нигаронида шудаанд.

Пешрафти ҳар як халқу миллат ва давлат аз замонҳои қадим то кунун аз сатҳи рушди маънавиёт, сиёсату иқтисодиёт ва иҷтимоиёт муайян мегардад, ки дар ин миён маънавиёт густурдатар ва муҳимтар ва он нишондиҳандаи асоси шуури ҷамъият мебошад. Арзишҳои маънавие, ки инсоният аз ибтидои шинохти хеш ба онҳо рӯ овардааст, дар тамоми давраҳои таърихӣ вобаста ба рушди иқтисодиву фарҳангии ҷомеа мушкилкушои ӯ буданд.

Яке аз тадбирҳои муҳим дар соҳаи мазкур ин қабул ва татбиқи барномаҳои миёнамӯҳлат ва дарозмӯҳлати соҳавӣ, аз ҷумла, «Барномаи рушди фарҳанги Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2008-2015», «Барномаи рушди ҳунарҳои бадеии халқӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2009-2015», «Барномаи рушди фаъолияти китобдорӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Барномаи рушди Китобхонаи миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба номи Абулқосим Фирдавсӣ барои солҳои 2006 -2015», «Барномаи компютеркунонии муассисаҳои давлатии нашриявии Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2010-2013» «Барномаи давлатии рушди пахши телевизиони рақамӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистонбарои солҳои 2010-2015» «Барномаи рушди кори бойгонӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2009-2018» «Барномаи ҷавонони Тоҷикистон, Барномаи давлатии ватанпарастии ҷавонон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Барномаи рушди саломатии ҷавонон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон» «Барномаи Ҷавонони Тоҷикистон барои солҳои 2010-2012» фаъолият менамояд.

Дар соли 2009 ҷиҳати иҷрои қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 2 июли соли 2008, №292 «Дар бораи тадбирҳои татбиқи Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи тадбирҳои тақвият додани сатҳи ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ ва зиёд намудани маоши амалкунандаи вазифавии кормандони муассисаю ташкилотҳои буҷетӣ, андозаи нафақа ва стипендияҳо» аз 20 июни соли 2008, №480» бо мақсади ҳавасмандгардонии мутахассисони лаёқатманд, нигоҳ доштани дараҷаи баланди тахассус, Тартиби муайянсозии нави пардохти музди меҳнат таҳия гардида ва дар амал татбиқ карда шуд.

Дар давраи миёнамӯҳлат афзалиятҳои асосии соҳа «Барномаи давлатии рушди пахши телевизиони рақамӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2011-2015». Натиҷаҳои татбиқи амалии Барнома:

-пахши рақамӣ дар муқоиса бо таҷҳизоти аналогӣ ошкоро маълум аст — ин имконияти таъмини сифати баландтари тасвир ва овоз, ҳамчунин хеле бештар шудани каналҳо мебошад, ки онро тавассути шабакаи кабелӣ ё моҳвора пахш намудан мумкин аст.

-гузариш ба системаи телевизиони рақамӣ имконият медиҳад, ки қувваи барқ хеле сарфа карда шуда, коэффиценти фоиданокии таҷҳизоти технологӣ то 80 фоиз ва аз ин ҳам зиёдтар бардошта шавад.

• ба афзалияти иловагии пахши рақамӣ иқтидорҳои имконопазирӣ барои хизматрасонии фоиданок истифодашавандаро низ метавонем мансуб донист, пахши барномаҳои телевизионӣ, субтитрҳо, овози бисёрканалӣ, сатрҳои равон бо забонҳои мухталиф ва ғайра илова бар ин пахши рақамӣ имкон медиҳад, ки масъалаи тавсеаи намоишҳои пардохтшаванда ба осонӣ ҳал карда шавад.

«Барномаи рушди фарҳанги Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2008 — 2015».

Натиҷаҳои татбиқи амалии Барнома:

• ҳалли масъалаи дурнамои рушди фарҳанг таъмин мегардад;

-нуфузи ҷолиби муассисаҳои фарҳангу санъат таъмин мегардад;

-заминаи моддию техникӣ муассисаҳои фарҳангу санъат мустаҳкам мегардад;

-барои ташаккули тафаккури фарҳангии миллат муҳити мусоид фароҳам меояд;

— низоми фаъолияти илмӣ дар соҳаи фарҳанг санъати ватанӣ ва системаи хадамоти фарҳангии аҳолӣ такмил меёбад.

Барномаи рушди ҳунарҳои бадеии халқӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2009-2015

Натиҷаҳои татбиқи амалии Барнома:

-инфраструктураи нави ҳунарҳои бадеии халқӣ ташаккул меёбад; -барои ҷалби ятимон ва кӯдакони оилаҳои камбизоат ба таълимгоҳҳои ҳунарҳои бадеии халқӣ имконият фароҳам меояд;

-барои таъсиси устохонаҳои ҳунармандӣ ва татбиқи нерӯи эҷодии ҳунармандон дар минтақаҳои гуногуни ҷумҳурӣ шароити мусоид фароҳам меояд;

-барои ташкили меҳнати хонагӣ ҷиҳати дастгирии шуғли занони ҳунарманд ва паст гариданаи сатҳи камбизоатӣ имконият фароҳам меояд;

-ҳаҷми фонди китобхонаҳо ба талабот ва дархостҳои хонандагон, суръати афзоиши аҳолӣ мутобиқ гардонида мешавад;

-номутаносибии мавзӯӣ, забонӣ ва тарқиби намудҳои фонди китобхонаҳо аз байн бурда мешаванд;

-имконияти ба ҷаҳониён муаррифӣ кардани намунаҳои барҷастаи ҳунарҳои бадеии халқӣ пайдо мегардад.

Бинобар сабаби номукаммал будани маблағгузорӣ Барномаҳои соҳавие, ки дар давраи миёнамӯҳлат ҳамчун афзалиятҳои соҳа ба шумор мераванд, имкон намедиҳад, ки мақсаду вазифаҳо иҷро гардида, натиҷаҳои дилхоҳ ба даст оянд.

Чи тавре ки аз Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ба Маҷлиси олии Ҷумҳурии Тоҷикистон бармеояд, фарҳанг яке аз бахшҳои муҳими ҳаёти ҷамъиятӣ буда, дар ҳаёту фаъолияти тамоми табақаҳои иҷтимоӣ, оинҳои давлатдорӣ, фаъолияти меҳнатӣ, эҷодӣ ва монанди инҳо нақши муосир дорад. Нақши фарҳанг дар таҳкими эҳсоси ватандорӣ, худшиносии миллӣ, эҳтиром ба таърихи ниёгон ва афзудани эътибори кишварамон дар арсаи ҷаҳон ниҳоят бузург аст. Аз моҳи июли соли ҷорӣ ҳадди ақал ба андозаи 30 фоиз ва аз 1 октябр музди меҳнат 15 фоиз зиёд карда мешавад.

Хароҷоти давлатӣ барои соҳаи фарҳанг бо назардошти маҷмуи маҳсулоти дохилӣ дар соли 2011 — 1,0 фоизро ташкил медиҳад. Ҳангоми таҳияи Барномаи миёнамӯҳлати хароҷоти давлатӣ зиёдшавии музди меҳнат дар соли 2011 — 15 фоиз, барои солҳои 2012 ва 2013 — 20 фоиз, хароҷоти хизматҳои коммуналӣ тарифҳои аз тарафи Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон тасдиқ шуда, дигар моддаҳои хароҷот бо назардошти таваррум 9 фоиз барои соли 2011 ва солҳои 2012-2013 7 фоиз ба нақша гирифта шуданд. Дар ҷадвали 1 нишондиҳандаҳои асоси хароҷоти давлатӣ дар соҳаи фарҳанг барои солҳои 2009-2010 ва нишондиҳандаҳои солҳои

2011-2013 бо фоиз нисбат ба Маҷмӯи маҳсулоти дохилӣ, БИД ва маблағҳои махсус нишон дода шудааст.

Ҳадди ниҳоии хароҷоти умумии соҳаи фарҳанг барои солҳои 2011-2013

Хароҷоти умумӣ аз рӯи гурӯҳбандии функционалӣ бо нишондодҳои маблағҳои буҷетӣ, сармоягузории асосӣ, барномаҳои инвеститсионӣ ва маблағҳои махсус. (млн.сомонӣ) Ҷадвали 2

Хароҷот аз рӯи гурӯҳбандии функционалӣ	Буҷети амали 2009	Буҷети тасдиқ шуда 2010 с.	Дурнамо 2011 с.	Дурнамо 2012 с.	Дурнамо 2013 с.
Чорабиниҳо оид ба тарбияи
ҷисмонӣ ва варзиш	4,0	4,4	4,9	5,2	5,6
Муассисаҳо ва чорабиниҳои
фарҳангию маърифатӣ	48,0	52,9	63,2	69,8	83,1
Воситаҳои ахбори умум	37,9	42,5	49,7	53,8	60,3
Фаъолияти дигар дар соҳаи
фарҳанг ва варзиш	5,0	5,5	6,3	6,8	8,5
Сармоягузории асосӣ	76,0	101,5	100	80	60
Барномаҳои инвеститсионӣ		1,4	2,3	1,8
Маблағҳои махсус	5,0	5,5	7	8,4	10
Захира барои зиёдшавии
музди меҳнат			75	147	225
Ҳамагӣ хароҷот (млн.сомонӣ)	175,9	213,7	308,4	372,8	452,5

Хароҷоти умумӣ аз рӯи гурӯҳбандии иқтисодӣ (млн.сомонӣ) Ҷадвали 3

Хароҷот аз рӯи гурӯҳбандии иқтисодӣ	Буҷети амали 2009 с.	Буҷети тасдиқ шуда 2010 с.	Дурнамо 2011 с.	Дурнамо 2012 с.	Дурнамо 2013 с.
1000. Музди меҳнат ва фонди ҳифзи иҷтимоӣ	32,7	35,5	39,5	47,3	56,8
2000. Хароҷоти мол, кор ва хизматрасонӣ	35,9	39,5	46,9	49,0	53,2
4000. Субсидия ва дигар трансфертҳои ҷорӣ	21,2	24,2	29,2	32,2	39,9
5000. Хариди сармояи асосӣ	5,1	6,1	8,5	7,1	7,6
Сармоягузории асосӣ	76,0	101,5	100	80	60
Барномаҳои инвеститсионӣ		1,4	2,3	1,8	0
Маблағҳои махсус	5,0	5,5	7	8,4	10
Захира барои зиёдшавии музди меҳнат			75	147	225
Ҳамагӣ хароҷот (млн.сомонӣ)	175,9	213,7	308,4	372,8	452,5

(млн.сомони) Ҷадвали 1

Нишондиҳандаҳо	2010		Дурнамо
	Буҷети тасдиқ- шуда	пешгӯии иҷроиш	2011	2011/ 2010 %	2012	2012/ 2011%	2013	2013/ 2012 %
Фарҳанг	213,7	213,7	308,4	44	372,8	21	452,5	21
бо фоиз нисбати ММД	0,9	0,9	1,0		1,0		1,0
аз ҷумла,
буҷет	206,8	206,8	299,1	45	362,6	21	442,5	22
бо фоиз нисбати ММД	1	1	1,0		1,0		1,0
аз ин
Музди меҳнат	29,6	29,6	32,8	11	38,9	19	46,9	21
Сармоягузории асосӣ	101,6	101,6	100	-2	80	-20	60	-25
Барномаҳои инвеститсияҳои давлатӣ	1,4	1,4	2,3	67	1,8		0
Маблагҳои махсус	5,5	5,5	7	27	8,4	20	10	20

Муассисаҳо ва чорабиниҳои фарҳангию маърифатӣ

Айни замон дар ҷумҳурӣ 941 муассисаи клубӣ, 1332 китобхонаи оммавӣ, 47 боғҳои фарҳангу фароғат, 24 театри халқӣ, 33 ансамбли тарона ва рақс, 42 осорхона, 13 театри касбӣ, 6 муассисаи консертӣ, 1 сирки давлатӣ фаъолият менамояд.

Бо иштироки аҳли илму адаб ба ҳама минтақаҳои гуногуни ҷумҳурӣ «Корвони китоб» сафар менамоянд, ки ҳадафи асосии он мукаммалгардонии фонди китобхонаҳои ҷумҳурӣ бо адабиёти тозанашр ва бо сӯҳбату мулоқотҳои хотирмон ғизои маънавӣ бахшидан мебошад.

Бо мақсади боз ҳам беҳтар намудани фаъолияти муассисаҳои фарҳангии мамлакат, таҳкими базаи моддӣ-техникии онҳо ва ба вазифаҳои даврони истиқлолият ҳамоҳанг сохтани мундариҷа ва сифати чорабиниҳои фарҳангӣ пешниҳодҳои зеринро манзур менамоем:

• баланд бардоштани нақши Китобхонаи милли Ҷумҳурии Тоҷикистон ба номи А. Фирдавсӣ, Осорхонаи миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба номи К. Беҳзод, Китобхонаи давлатии бачагонаи Ҷумҳурии Тоҷикистон ба номи М. Миршакар ҳамчун марказҳои илмӣ- методӣ ва илмӣ-тадқиқотии соҳавӣ;
• обод намудани боғҳои фарҳангу фароғат;
• баланд бардоштани нақши Шӯрои бадеии Вазорат ҷиҳати таҳияи барномаҳои тавсиявӣ барои театрҳои халқӣ, ансамблҳои тарона ва рақс ва таъмин намудани театрҳои халқӣ бо осори драманависони тоҷик бахшида ба мавзӯҳои доғи рӯз;
• баъзе китобхонаҳои ҷумҳурӣ ба таъмир ва аз навсозӣ ниёз доранд. Дар ноҳияҳои Тавилдара, Тоҷикобод, Мӯминобод, Нуробод, Кӯҳистони Мастчоҳ ва баъзе ноҳияҳои Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон китобхонаҳо дар хонаҳои истиқоматӣ ҷойгир шуда, бинои мустақил надоранд. Арзиши ин хароҷотҳо дар ҷадвали 7 нишон дода шудаанд.

Инчунин ниёзи китобхонаҳо ба рафҳои китобмонӣ, мизу курсӣ, технологияи компютерӣ зиёд аст.

Баъзе муассисаҳои театрию консертӣ, ба таҷҳизоти техникии замонавӣ, чароғҳои равшанидиҳанда, техникаи тақвияти овоз, ҷиҳозҳои саҳнавӣ, компютерҳо ниёз доранд.

Барномаи рушди фаъолияти китобдорӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2006-2015» ва «Барномаи рушди Китобхонаи миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2006-2015

Вазифаҳои асосии фаъолияти китобдорӣ дар шароити нави рушди иҷтимоию иқтисодии Тоҷикистони соҳибистиқлол аз инҳо иборатанд:

-мусоидат намудан ба рушди босуръати иҷтимоию иқтисодии мамлакат,

-кӯмак расонидан ба тарбияи ҳуқуқӣ, маънавӣ, ахлоқӣ, инсондӯстӣ, ватандустии шаҳрвандон, ташаккул додани ҷаҳонбинии илмии онҳо, баланд бардоштани сатҳи маърифатнокӣ, фарҳангӣ ва касбии онҳо,

-мусоидат намудан ба рушди илм, истеҳсолот, ҳамкории иҷтимоӣ ва дигар соҳаҳои ҷомеа, татбиқ намудани донишҳои илмӣ, дар амалияи хоҷагидорӣ ва идораи давлатӣ истифодаи нисбатан самараноки имкониятҳои илмию техникӣ ва истеҳсолии ҷумҳурӣ.

Заминаи моддию техникии китобхонаҳои оммавӣ ба таҷҳизонидан бо технологияи муосири иттилоотӣ ва навсозии куллӣ ниёз доранд. Аксарияти китобхонаҳо ба қадри кофӣ бо таҷҳизоти китобдорӣ (стелажҳо, рафҳои китоб, ҷевон, қуттиҳо барои феҳристҳо, мебел барои китобхона ва ғайра) ҷиҳозонида нашудаанд.

Хароҷоти китобхонаҳо, музей, муассисаҳои театрию консертӣ ва дигар муассисаҳои фарҳангию маърифатӣ ва барномаҳои соҳавӣ (млн.сомонӣ) Ҷадвали 4

2010 Дурнамо

Нишондиҳандаҳо	Буҷети	пешгӯии	2011	2011/	2012	2012/	2013	2013/
	тасдиқ- шуда	иҷроиш		2010 %		2011%		2012 %
Маблағи умумӣ	150,9	150,9	161,7	7	148,3	-4	141,8	-5
бо фоиз нисбати ММД	0,6	0,6	0,5		0,4		0,3
аз ҷумла, буҷет	149,4	149,4	159,7	7	145,9	-9	138,9	-5
бо фоиз нисбати ММД	0,6	0,6	0,5		0,4		0,3
аз ин
Музди меҳнат	23,9	23,9	27,5	15	33,0	20	39,6	20
Сармоягузории асосӣ Барномаҳои инвеститсияҳои	96,5	96,5	96,5		76,1		55,8
давлатӣ
Маблағҳои махсус	1,5	1,5	2,0	33	2,4	20	2,9	21

Хароҷоти китобхонаҳо, музей, муассисаҳои театрию консертӣ ва дигар муассисаҳои фарҳангию маърифатӣ ва барномаҳои соҳавӣ бо назардошти БИД ва маблағҳои махсус. (млн.сомонӣ) Ҷадвали 5

Хароҷот аз рӯи гурӯҳбандии функционалӣ	Буҷети амали 2009	Буҷети тасдиқ шуда 2010 с.	Дурнамо 2011 с.	Дурнамо 2012 с.	Дурнамо 2013 с.
Муассисаҳо ва чорабиниҳои фарҳангию маърифатӣ	48,0	52,9	63,2	69,8	83,1
Сармоягузории асосӣ	66,6	96,5	96,5	76,1	55,8
Барномаҳои инвеститсионӣ Маблағҳои махсус	1,0	1,5	2,0	2,4	2,9
Ҳамагӣ хароҷот (млн.сомонӣ)	115,6	150,9	161,7	148,3	141,8

Хароҷотҳо аз рӯи гурӯҳбандии иқтисодӣ китобхонаҳо, музей, муассисаҳои театрию консертӣ ва дигар муассисаҳои фарҳангию маърифатӣ ва барномаҳои соҳавӣ (млн.сомонӣ) Ҷадвали 6

Хароҷот аз рӯи гурӯҳбандии иқтисодӣ	Буҷети амали 2009 с.	Буҷети тасдиқ шуда 2010 с.	Дурнамо 2011 с.	Дурнамо 2012 с.	Дурнамо 2013 с.
1000. Музди меҳнат ва фонди ҳифзи иҷтимоӣ	21,9	23,9	27,5	33,0	39,6
2000. Хароҷоти мол, кор ва хизматрасонӣ	9,1	10,0	12,3	11,7	12,5
4000. Субсидия ва дигар трансфертҳои ҷорӣ	14,2	15,7	19,2	21,3	27,0
5000. Хариди сармояи асосӣ	2,8	3,3	4,2	3,8	4,0
Сармоягузории асосӣ	66,6	96,5	96,5	76,1	55,8

Барномаҳои инвеститсионИ
Маблағҳои махсус	1,0	1,5	2,0	2,4	2,9
ҲамагИ хароҷот (млн.сомонИ)	115,6	150,9	161,7	148,3	141,8

Баҳодиҳи бо талаботи аввалиндараҷаи зарури оиди сохтмони асоси ва
таъмири китобхонаҳо дар дурнамои миёнамӯҳлат Ҷадвали 7

номгуи	шумора китобхона адад	фонди китобхона млн дона	шумораи хонандагон млн нафар	маблағ (млн. сомонӣ)
Китобхонаҳои дар хонаҳои шахсИ ва дигар биноҳо ҷойгир шуда, ки ба	429	4,0	0,5	44,4
сохтмон ва таъмир ниёзманданд.

Воситаҳои ахбори умум

Ниёзмандии мардуми мо ба китоб аз қаъри асрҳо ибтидо гирифта, дар марҳилаи кунунии рушди ҷомеа боз ҳам бештар эҳсос мегардад. Дар шароити кунунИ дар радифи соҳаҳои иқтисоду маънавиёт соҳаи табъу нашр, ки базаи моддиву техникии корҳои табъу нашр мебошад, таваҷҷӯҳ ва зарурияти бештареро касб кардааст.

Барои ҳаргуна давлат бе рушду нумӯи ин соҳаи муҳими идеологИ ва сиёсИ ба ҳадафҳои асосии стратегИ расидан имконнопазир аст. Маводи чопИ, аз қабили китобҳои дарсИ, бачагона, бадеИ, илмИ, сиёсИ, рӯзномаю маҷаллаҳо ва ҳатто борҷомаву барчаспҳо (этикеткаҳо)-и гуногун дар таълиму тарбияи омма, таблиғу ташвиқ ва пешбурди симои давлат нақши муҳим мебозад. Маҳз ба туфайли маводи чопИ давлат сиёсати пешгирифтаи худро дар ҳама соҳаҳои ҳаёти ҷамъиятИ татбиқ менамояд.

Имрӯз ҷомеа ба маводи чопИ ҳамчун ғизои маънавИ ниёз доранд. Ояндаи неки ҳар кишвар ба чопи баландсифати китоб, махсусан китобҳои дарсИ барои мактабҳои таҳсилоти ҳамагонИ, дигар муассисаҳои таълимИ ва маҷаллаю рӯзномаҳо марбут аст. Чунин маводро мо метавонем танҳо дар нашриёт ва чопхонаҳое ба табъ расонем, ки бо мутахассисони соҳибтаҷриба ва техникаю таҷҳизоти ҳозиразамон таъмин бошад.

Нашри китоб чун ҷузъи таркибии соҳаи фарҳанг ва маънавиёти ҷомеа айни замон маҳз ба туфайли дастгирии молиявИ аз буҷети давлатИ фаъолият дорад. Бинобар сабабаи заиф будани қудрати харидории аҳолИ на ҳамеша китоб ва маҳсулоти дигари чопии мунташираи нашриёт ба зудИ ба фурӯш меравад. Вобаста ба паст шудани сатҳи умумии некӯаҳволии аҳолИ талаботи харидорИ ба китоб ва матбуоти даврИ то ҳол хеле паст аст.

Бо назардошти ин бо мақсади қонеъ гардонидани талаботи шаҳрвандони мамлакат ба ғизои маънавИ, яъне ба китоб дар бисёр ҳолат зарурат пеш меояд, ки китобҳои мунташираи нашриёти давлатИ ба китобхонаҳо ва миёни категорияҳои алоҳидаи аҳолИ ба таври ройгон паҳн карда шаванд, ки дар натиҷа нашриёти давлатИ аз ин кор аз нигоҳи молиявИ-иқтисодИ зарар мебинанд. Ин зарарҳоро нашриёт ва нашрияҳои

даврӣ танҳо аз тариқи субсидияи давлатӣ каму беш мепӯшонанд. Субсидияе, ки аз буҷети давлатӣ ба нашриёт ва матбуоти даврӣ ҷудо карда мешаванд, танҳо як қисми хароҷот ва зарари ин муассисаҳоро мепӯшонад.

Барномаи компютерикунонии муассисаҳои давлатии нашриявии Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2010-2013

Бо мақсади амалигардонии тадбирҳои Консепсияи сиёсати давлатии иттиллоотии Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки самтҳои афзалиятноки ташаккул ва рушди сиёсати давлатиро дар соҳаи иттилоотонӣ муайян намуда, эҷоди фазои ягонаи иттилоотию фарҳангиро ҳамчун шарти зарурии ваҳдати сиёсӣ ва маънавии ҷомеаи Тоҷикистон, ташкили идоракунии босамари давлатиро бо роҳи ҷорӣ намудани технологияҳои иттилоотию коммуникатсионӣ, пеш аз ҳама компютерикунонии соҳаҳои мухталиф пешбинӣ намудааст.

Мақсади асосии Барнома ташкили амалисозии чораҳои таъмини иттилоотию компютерии муассисаҳои нашриявӣ тавассути компютерикунонии саросарии онҳо мебошад.

Барномаи давлатии рушди пахши телевизиони рақамӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон 2010-2015

Тибқи Барномаи давлатӣ пурра ба системаи пахши телевизиони рақамӣ гузаштани Ҷумҳурии Тоҷикистон то охири соли 2015 дар назар дошта шудааст. Тамоми каналҳои рақамии пардохтшаванда маъмулан тавассути истифодаи кортҳои воридшавӣ мегардад ва ин харидорӣ ё маблағгузории доимиро талаб менамояд. Кортҳои мазкур дар ҷойҳои махсус, ки дар телевизорҳо ва ресиверҳо барои онҳо ҷудо шудаанд, гузошта мешаванд.

Гузаштан ба пахши барномаҳо дар шабакаҳо тавасути техникаи рақамӣ, ҳамчунин гузаштан аз интиқолдиҳандаи иттилоотӣ (телерадиофон) ба техникаи рақамӣ, ки ба он ҷудо кардани воситаҳои махсус «Хариди таҷҳизот, техника ва инвентари ба воситаҳои асосӣ дохилшаванда». Инчунин таъмину тармими қисми шафати пеши «Хонаи радио» ва қисман дохили Хонаи радио, ки ба он воситаҳои кофӣ дарёфт, таҳия ва пахши иттилоот, идомаи корҳо оид ба гузаштан ба таҷҳизоти рақамӣ, таъмири асосии биноҳо, таҷҳизонидан бо мебелҳои нав, таҷҳизоти муосири иттилоотӣ, зидди сӯхтор, васоити огаҳнамоӣ.

Хароҷоти телевизион ва радио, рӯзномаю маҷаллаҳо ва барномаҳои соҳавӣ (млн.сомонӣ) Ҷадвали 8

		2010				Дурнамо
Нишондиҳандаҳо	Буҷети	Пешгӯи	2011	2011/	2012	2012/	2013	2013/
	тасдиқ- шуда	иҷроиш		2010 %		2011%		2012 %
Маблағи умумӣ	47,4	47,4	55,6	17	60,7	9	68,4	12
бо фоиз нисбати ММД	0,2	0,2	0,2		0,2		0,2
аз ҷумла буҷет	43,5	43,5	50,7	16	54,9	8	61,5	12
бо фоиз нисбати ММД	0,2	0,2	0,2		0,2		0,2
аз ин
Музди меҳнат	9,2	9,2	10,6	15	12,7	20	15,2	20
Сармоягузории асосӣ Барномаҳои инвестицияҳои давлатӣ	1,0	1,0	1,0		1,1		1,2
Маблағҳои махсус	3,9	3,9	4,9	25	5,8	19	6,9	19

Хароҷотҳо аз рӯи гурӯҳбандии функционалӣ телевизион ва радио, рӯзномаю маҷаллаҳо ва барномаҳои соҳавӣ бо назардошти БИД ва маблағҳои махсус. (млн.сомонӣ) Ҷадвали 9

Хароҷот аз рӯи гурӯҳбандии функционалӣ	Буҷети амали 2009	Буҷети тасдиқ шуда 2010 с.	Дурнамо 2011 с.	Дурнамо 2012 с.	Дурнамо 2013 с.
Воситаҳои ахбори умум	37,9	42,5	49,7	53,8	60,3
Сармоягузории асосӣ Барномаҳои инвеститсионӣ	1,1	1,0	1,0	1,1	1,2
Маблағҳои махсус	3,0	3,9	4,9	5,8	6,9
Ҳамагӣ хароҷот (млн.сомонӣ)	42	47,4	55,6	60,7	68,4

Хароҷотҳо аз рӯи гурӯҳбандии иқтисодии телевизион ва радио, рӯзномаю

маҷаллаҳо ва барномаҳои соҳавӣ.

(млн.сомонӣ) Ҷадвали 10

Хароҷот аз рӯи гурӯҳбандии иқтисодӣ	Буҷети амали 2009 с.	Буҷети тасдиқ шуда 2010 с.	Дурнамо 2011 с.	Дурнамо 2012 с.	Дурнамо 2013 с.
1000. Музди меҳнат ва фонди \и(|)зи иҷтимой	8,6	9,2	10,6	12,7	15,2
2000. Хароҷоти мол, кор ва хизматрасонй	20,2	22,3	25,3	27,2	29,1
4000. Субсидия ва дигар трансфертҳои ҷорй	7,0	8,5	10,0	10,9	12,8
5000. Хариди сармояи асосй	2,1	2,5	3,8	3,0	3,2
Сармоягузории асосй	1,1	1,0	1,0	1,1	1,2
Маблағҳои махсус	3,0	3,9	4,9	5,8	6,9
Ҳамагй хароҷот (млн.сомонй)	42,0	47,4	55,6	60,7	68,4

Фаъолияти дигар дар соҳаи фарҳанг ва варзиш

Бо мақсади дар сатҳи баланди касбӣ гузаронидани чорабиниҳои фарҳангии сатҳи ҷумҳуриявию байналхалқӣ ва рушди соҳа аз тарафи Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон якчанд барномаҳои соҳавӣ қабул карда шудаанд. Мусоидат намудан ба ривоҷу равнақи минбаъдаи ҳаёти фарҳангии ҷомеа, ба шароити иқтисоди бозоргонӣ ва ҷомеаи шаҳрвандӣ мутобиқ гардонидани фаъолияти муассисаҳои фарҳангии мамлакат, таъмини самарабахш ва ҳамаҷонибаи эҳтиёҷоти фарҳангӣ, таҳкими заминаи моддию техникии муассисҳои фарҳангию фароғатӣ, беҳдошти ҳолати иҷтимоии мақоми кормандони соҳа «Барномаи рушди фарҳанги Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2008 — 2015 аз 3 марти соли 2007 №85» қабул карда шуд. Мақсади асосии Барнома вобаста ба тағйироти куллии ҳаёти иҷтимоию иқтисодӣ ва фарҳангии ҷомеа бо мақсади бартараф намудани норасоиҳо, такмил додани механизмҳои фаъолияти муассисаҳои фарҳанги таъмини стратегияи рушди фарҳанг бояд чораҳои зерин амалӣ гарданд:

• такмили минбаъдаи заминаи ташкилию ҳуқуқӣ, иқтисодию молиявӣ ва илмию методии сиёсати давлат дар соҳаи фарҳанг;
• гузариши батадриҷ ба низоми худтаъминкунии иҷтимоию фарҳангӣ тавассути танзиму дастгирии ташаббусҳо баҳри ташаккули муҳити сифатан нави фарҳангӣ дар ҷомеъа;
• фароҳам овардани шароити мусоид барои эҳёи мероси фарҳангии ниёгон, вусъати нерӯи эҷодии асили миллат, ташаккули рағбатҳои фарҳангию эҷодии ҷавонон;
• тарбияи мутахассисони соҳа бо дарназардошти талаботи ҷомеа;
• баланд бардоштани мақомоти иҷтимоии муассисаҳои фарҳангӣ; Вазифаҳои Барнома
• татбиқи самарабахши сиёсати фарҳангии давлат дар ҷомеа;
• такмили системаи фаъолияти муассисаҳои фарҳангу санъат бо дарназардошти талаботи фарҳангии аҳолӣ;
• таъмини ҳамкории самарабахши мутақобилаи мақомоти иҷроияи маҳалии ҳокимияти давлатӣ ва муассисаҳои фарҳангу санъат;
• тарбияи тафаккури замонавии фарҳангии сокинони деҳот;
• ҳифз ва рушди самтҳои анъанавӣ ва муосири фарҳангӣ;
• таҳкими базаи моддӣ-техникии муассисаҳои фарҳангу санъат;

«Барномаи рушди ҳунарҳои бадеии халқӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон

барои солҳои 2009-2015» аз 31.10.08, № 513 барои баланд бардоштани мақоми иҷтимоии муассисаҳои фарҳанг ҷалби шаҳрвандони ҷумҳурӣ ба фаъолияти самараноки фарҳангӣ қабл аз ҳама тадбирҳои зерин андешида шаванд:

Пешбинӣ намудани ҳаҷми зарурии маблағгузорӣ барои ташаккули инфраструктураи нави ҳунарҳои бадеии халқӣ, дастгирии мутахассисон, устодони ҳунарҳои бадеии халқӣ ва таъмини рушди минбаъдаи ҳунарҳои бадеии халқӣ.

Мақсади асосии Барнома

• мусоидат ба бунёди инфраструктураи ҳунарҳои бадеии халқӣ;
• бунёди шабакаи муассисаҳои таълимӣ оид ба ҳунарҳои бадеии халқӣ;
• такомули шаклҳои тарбияи мутахассисон оид ба ҳунарҳои бадеии халқӣ ;
• таҳкими базаи таълимию методӣ, моддию техникии муассисаҳои таълимӣ;
• такомули шаклҳои ҳавасмандгардонии моллӣ ва маънавии ҳунармандон.

Ташаккули инфраструктураи нави ҳунарҳои бадеии халқӣ амалӣ гардидани иқдомҳои зеринро пешбинӣ менамояд:

• муайян намудани самтҳои афзалиятноки рушди ҳунарҳои бадеии халқӣ, баланд бардоштани сатҳи касбии ҳунармандон;
• таҳияи низоми сезинагии таҳсилот ва тарбияи кадрҳои ҳунарҳои бадеии халқӣ, бунёди шабакаи шакли пӯшидаи мактабҳои миёнаи махсус бо ҷалби ҳамаи минтақаҳои ҷумҳурӣ
• вуруди равияи нав — «мактаби ҳунарӣ (устод-шогирд)» ба низоми таҳсилоти давлатӣ.

Яке аз тадбирҳои муҳим дар соҳаи мазкур ин қабул ва татбиқи барномаҳои соҳавӣ, аз ҷумла, «Барномаи ҷавонони Тоҷикистон, Барномаи давлатии ватанпарастии ҷавонон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Барномаи рушди саломатии ҷавонон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон» мебошад, ки дар заминаи онҳо дар як муддати кӯтоҳ сиёсати давлатии ҷавонон сифатан ба сатҳи нав гузашта, мавқеи он дар ҷомеа устувор гардид.

«Барномаи Ҷавонони Тоҷикистон барои солҳои 2010-2012» аз 2 июли соли 2009 № 372 хусусиятҳои асосии Барнома дар он аст, ки самтҳои муҳим бо дарназардошти талабот ва зарурати вусъати фаъолияти соҳа тарҳрезӣ гардидаанд. Дар ин замина метавон масъалаи мустақилияти иқтисодии ҷавонон ва рушди соҳибкорӣ, баланд бардоштани маърифати ҳуқуқӣ, дастгирии ташаббуси иттиҳодияҳои ҷамъияти ҷавононро номбар кард. Илова бар ин дар доираи нақшаи чорабиниҳои барномаҳои мазкур анҷом додани тадбирҳои зерин пешбинӣ гардидаанд:

• ташаккули фарҳанги маънавию сиёсӣ ва марифати ҳуқуқии ҷавонон,
• ташаккули саломатии ҷавонон ва инкишофи намудҳои оммавии варзиш ва туризм,
• ташаббуси ҷавонон ва иттиҳодияҳои ҷамъиятии ҷавонон,
• шуғл, мустақилияти иқтисодии ҷавонон ва рушди соҳибкорӣ дар байни онҳо,

-таҳсил, такмили ихтисос, тайёр намудани кадрҳо ва дастгирии ҷавонони лаёқатманд,

• ҳамкориҳои байналмилалии ҷавонон
• таъмини меъёрии ҳуқуқӣ, илмӣ ва иттилоотии сиёсатӣ ҷавонон.

Инчунин «Барномаи рушди кори бойгонӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2009-2018» аз 2 июли соли 2009 №373.

Мақсадҳои асосии Барнома иборатанд аз:

• ҳамчун яке аз унсурҳо ва нишонаҳои муҳимтарини давлатдории тоҷик ва қисми таркибии осори таърихию фарҳангӣ, иттилотӣ ва зеҳнии халқи тоҷик, нигоҳ доштан ва ғанӣ гардонидани Хазинаи бойгонии миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон,
• такмили заминаҳои қонунгузорию меъёрӣ, андешидани маҷмӯи чорабиниҳои ташкилии пешгирикунандаи хатари амнияти иттилоотии Тоҷикистон дар соҳаи бойгонӣ,
• амалӣ намудани маҷмӯи тадбирҳое, ки бе иҷозат дастрас намудан ва истифода бурдани иттилооти бойгонии дорои сирри давлатӣ, шахсӣ ва ҳаёти оилавӣ, сирри тиҷоратӣ ва дигар сирри аз тарафи давлат ҳифзшавандаро истисно менамоянд.

Вазифаҳои аввалиндараҷа иборатанд аз:

• анҷом додани маҷмӯи корҳо оид ба беҳбуди ҳолати физикии ҳуҷҷатҳо, дар навбати аввал ҳуҷҷатҳои ниҳоят арзишнок, нусхабардории эҳтиётӣ ва тармими онҳо,
• такмил додани кори баҳисобгирии давлатии Хазинаи бойгонии миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон, аз ҷумла дар асоси ҷорӣ намудани технологияҳои иттилоотӣ ва ташкил намудани системаи автоматикунонидашудаи мутамаркази баҳисобгирии давлатии фондҳои бойгонӣ ва ҳуҷҷатҳои нодир,

— минбаъд васеъ намудани дастрасӣ ба фондҳо ва ҳуҷҷатҳои бойгонӣ, инкишоф додани дастгоҳи илмию иттилоотии бойгониҳо.

Хароҷоти чорабиниҳои фарҳангӣ, варзишӣ, идораи муассисаҳои фарҳанг, бойгонӣ ва барномаҳои рушди соҳаи фарҳанг, рушди ҳунарҳои бадеии халқӣ, ва дигар барномаҳои соҳавӣ (млн. сомонӣ)

	2010				Дурнамо
Нишондиҳандаҳо	Буҷети	пешгӯии	2011	2011/	2012	2012/	2013	2013/
	тасдиқ	иҷроиш		2010 %		2011%		2012 %
	-шуда
Маблағи умумӣ	15,4	15,4	16,1	4	16,8	4	17,3	3
бо фоиз нисбати ММД	0,06	0,06	0,05		0,04		0,04
аз ҷумла
буҷет	13,9	13,9	13,7	-2	14,8	8	17,1	16
бо фоиз нисбати ММД	0,06	0,06	0,04		0,04		0,04
аз ин
Музди меҳнат	2,4	2,4	1,4	-5	1,7	20	2,0	18
Сармоягузории асосӣ	4,0	4,0	2,5		2,8		3,0
Барномаҳои инвестицияҳои
давлатӣ	1,4	1,4	2,3	67	1,8	78	0
Маблағҳои махсус	0,1	0,1	0,1		0,2		0,2

Хароҷотҳо аз рӯи гурӯҳбандии функционалӣ чорабиниҳои фарҳангӣ,
варзишӣ, идораи муассисаҳои фарҳанг, бойгонӣ, барномаҳои рушди
соҳаи фарҳанг, рушди ҳунарҳои бадеии халқӣ ва дигар барономаҳои

соҳавӣ бо назардошти БИД ва маблағҳои махсус. (млн. сомонӣ ) Ҷадвали 12

Ҷадвали 11

Хароҷот аз рӯи гурӯҳбандии Функционалӣ	Буҷети амали 2009	Буҷети тасдиқ шуда 2010 с.	Дурнамо 2011 с.	Дурнамо 2012 с.	Дурнамо 2013 с.
Фаъолияти дигар дар соҳаи фарҳанг ва варзиш чорабиниҳо оид ба тарибияи ҷисмонӣ ва варзиш	9,0	9,9	11,2	12,0	14,1
Сармоягузории асосӣ	8,3	4,0	2,5	2,8	3,0
Барномаҳои инвеститсионӣ		1,4	2,3	1,8	0
Маблағҳои махсус	1,0	0,1	0,1	0,2	0,2
Ҳамагӣ хароҷот (млн.сомонӣ)	18,3	15,4	16,1	16,8	17,3

Хароҷотҳо аз рӯи гурӯҳбандии иқтисодӣ чорабиниҳои фарҳангӣ, варзишӣ,
идораи муассисаҳои фарҳанг, бойгонӣ, барномаҳои рушди соҳаи фарҳанг,
рушди ҳунарҳои бадеии халқӣ ва дигар баронмаҳои соҳавӣ

(млн. сомони ) Ҷадвали13

Хароҷот аз рӯи гурӯҳбандии Иқтисодӣ	Буҷети амали 2009 с.	Буҷети тасдиқ шуда 2010 с.	Дурнамо 2011 с.	Дурнамо 2012 с.	Дурнамо 2013 с.
1000. Музди меҳнат ва фонди ҳифзи иҷтимоӣ	2,2	2,4	1,4	1,7	2,0
2000. Хароҷоти мол, кор ва хизматрасонӣ	6,6	7,2	9,3	9,9	11,6

4000. Субсидия ва дигар трансфертҳои ҷорӣ

(млн.сомони)