Месяц: Февраль 2020
-
Мафҳуми «Шарқу Ғарб» дар фарҳангшиносии муосир
Имрӯз дар даврони ҷаҳонишавӣ (глобализатсия) масъалаи «гуфтугӯ миёни тамаддунҳову фарҳангҳо ба ҷои ҷанг миёни тамаддунҳо матраҳ мешавад» (Сайидмуҳаммади Хотамӣ). Ба-дин иртибот, басо ҷои хушист, ки дар ин даврони ҷаҳонишавӣ аз тарафи Созмони Милали Муттаҳид эълон шудани ҷашни «Наврӯз» ҳамчун фарҳанги маънавии байналмилалӣ баёнгари интиқолу судури арзишҳои волои фарҳанги Шарқ ба…
Муфассалтар » -
Омори бозори мехнат ва музди мехнат
1. Мундарича ва вазифахои омори бозори мехнат Омори бозори мехнат, омори ахолии иктисоди фаъол, шугл ва бекорй, омори вакти кори ва омори низоъхои мехнатиро дар бар мегирад. Иттилоот оид ба бозори мехнат, фишанги мухим хангоми тахияи сиёсати иктисодй ва ичтимоии давлат мебошад. Нишондихандахои дарачаи шугл ва бекорй, музди мехнати миёна…
Муфассалтар » -
Омори ахолии
1.Омори ахолй ва масъалахои асосии он Омори ахолй шохаи кадимтарини илми омор буда, ахолй, таркиб, равандхои ба динамикам он алокамандро дар шароити мушаххаси тараккиёти чамъият аз чихатхои микдорй меомузад. Предмета омузиши ин сохаи омор ахолй ва конунияти инкишофи он мебошад. Кулли одамон, ки дар худуди муайян (кисми давлат, давлат, гурухи…
Муфассалтар » -
Сарчашмаҳои назариявии омори байналхалқӣ
Мавзӯъ ва усулҳои омори байналхалкӣ (ОБ) ва алоқамандии он бо дигар илмҳо.Тартиби нишондиҳандаҳо ва гуруҳҳои муҳими ОБ.Фаъолияти омории ташкилотҳои байналхалқӣ. 1.Мавзӯъ ва усулҳои омори байналхалкӣ (ОБ) ва алоқамандии он бо дигар илмҳо. Илми омор бо худ маҷмӯи фанҳои бо якдигар алоқамандро таш кил медиҳад, ки онҳо тарафҳои миқдории равандҳо ва…
Муфассалтар » -
Эволютсия дар геология
Таъсисёбии сайёраи Замин; сохт ва эволютсияи он Ба маҷмӯи илмҳои табиатшиносии макроолам дар навбати аввал илм дар бораи Замин дохил мегардад. Замин Офтоб сайёраи сеюм буда, даври гардиши он дар атрофии тираш ба 24 соат ва даври гардиши он аз эллиптикӣ дар атрофи Офтоб ба 365 шабона рӯз баробар аст.…
Муфассалтар » -
Биоэтика ва Консепсияи пайдоиши ҳаёт дар Замин
Дар таҳти этикаи биологӣ татбиқи фаҳмиш ва меъёрҳои ахлоқии умумибашарӣ, ки дар онҳо проблемаҳои саховат, ғазаб, виҷдон, шараф ва ғайра дар соҳаи фаъолияти Амалию назариявӣ дар биология, инчунин рафти тадабиқи амали натиҷаҳои он дохил мегарданд, фаҳмида мешавад. Дар соҳаи донишҳои этикӣ, ҷудо кардани биоэтикаро ба вуҷудори якқатор проблемаҳои зарурии фаҳмиши…
Муфассалтар » -
Принсипҳои асосии эволютсияи биологӣ
Таълимот дар бораи эволютсияи биологӣ – илм дар бораи сабабҳои, қувваи пешбаранда, тағйироти қонуниятҳо ва инкишофи организмҳои зинда мебошад. Таълимоти эволютсионӣ, ки асосгузори он Ч.Дарвин Буда, асоси назариявии биологияи ҳозиразамон ба шумор меравад, натиҷаҳои ба даст овардаи фанҳои биологии хусусиро ҷамъбаст менамояд. Принсипҳои асосии назарияи эволютсионии Дарвин ба шумор мераванд:…
Муфассалтар » -
Консепсияи муосир экологӣ
Тавсифҳои энергетики экоситемаҳо. Вобастаги ба инкишофи илму техника, инчунин таъсири фаъолонаи одам ба муҳит иҳотакунанда, проблемаҳои бавуҷудомадаи экология аҳмияти калон пайдо намуд. Ин ҷараёни ифлосшавии атмосфера, заҳрнокшавии дарёу кӯлҳо, боронҳои кислотагӣ, зиёдшавии партовҳои истеҳсолот, махсусан истифодабарии моддаҳои радиоактивӣ ва ғайраҳо мебошад. Дар замони ҳозира экология ба равияи байнифаннӣ табдил ёфтааст,…
Муфассалтар » -
Консепсияи совияҳои таркибҳои биологӣ
Совияҳои ташакулёбӣ системаҳо зинда. Биология ҳамчун таълимот оид ба ҳаёт дар замонҳои қадим пайдо шуда, таърихан чун илми тасвири шаклҳо ва намудҳои гуногуно лами наботот ва ҳайвонот инкишоф ёфтааст. Дар биология усулҳои таҳлил ва таснифи маълумотҳои сершумори таҷрибавӣ оид ба табиати зинда мавқеи муҳимтарин дорад. Таснифоти (классификатсия) аввалини растаниҳоро табиатшиноси…
Муфассалтар » -
Сохти модда ва Системаи кимиёвӣ – ҷараёнхои кимиёвӣ
Намудҳои реаксияҳои кимиёӣ. Сохти модда. Системаи кимиёвӣ – ҷараёнҳои кимиёвӣ. Эволютсияи системаи кимиёвӣ. Реаксияи таҷзияшавӣ реаксияест, ки дар натиҷаи он аз ду ё якчанд модда як моддаи нав ҳосил мешаванд: 2Нg O = 2Hg + O2 2K cℓO3 = 2K cℓ +3O2 Реаксияи пайвастшавӣ реаксияест, ки дар натиҷаи он аз…
Муфассалтар » -
Нуқтаи назари системаи омӯзиши хосияти моддаҳо
Фаҳмишҳои асосӣ ва қонунҳои кимёӣ. Робитаи кимиёӣ ва сахти молекулаҳо. Яке аз фанҳое, ки таркиб, сохт, хосият, инчунин табдилёбии моддаҳоро бе тағйирёбии таркиби ядрои атом меомӯзад, кимиё ба шумор меравад. Кимиё ҳанӯз 3- 4 ҳазор сол пеш аз мелод ба вуҷуд омадаст. Дар он вақт одамон ба табдилёбиҳои моддаҳои гуногун…
Муфассалтар » -
Назарияи таъсисёбии ситораҳо ва сайёраҳо
Мегаолам ё кайҳонро илми ҳозира ҳамчун системаи ҷисмҳои осмонии таъсири мутақобилкунанда ва инкишофёбанда дида мебарояд. Вай аз сайёраҳо ва системаи сайёраҳои дар атрофи ситораҳо бавуҷудоянда, ситораҳо ва системаи ситораҳо – галактикаҳо, системаи галактикаҳо – метагалатикаҳо иборат аст. ситораҳо дар алоҳидагӣ мавҷуд набуда, системаҳоро ташкил мекунанд. Системаи ситорагии оддитарин, ки системаҳои…
Муфассалтар » -
Тасаввуротхо дар бораи фазо ва вакт
Хосиятҳои фазо ва вақт Ҳангоми ба вуҷуд овардани назарияи худ ба Эйнштейн лозим омад, ки тасаввуротҳои пешинаи механикаи классикиро дар бораи фазо ва вақт аз нав дида барояд. Бинобар ин назарияи нисбии махсуси ба вуҷуд овардаи Эйнштейн (соли 1905) натиҷаи ҷамъбасткунӣ ва якҷоякунии механикаҳои классики Галилей — Нютон ва электродинамикаи…
Муфассалтар » -
Консепсияи фазо ва вақт дар манзараи илмии ҳозиразамони олам
Дар манзараи механики олам фаҳмиши фазо ва вақт яке аз хосиятҳои материяи ҳаракаткунанда дида баромада мешавад. Дар механика танҳо просессҳои баргарданда дида баромада мешавад, вақт дар он ҳамчун параметр дохил мешавад. Камбудии дигари манзараи механикии олам дар он аст, ки фазо ва вақт ҳамчун шакли мавҷудияти материя дар алоҳидагӣ омӯхта…
Муфассалтар » -
Консепсияи детерминизм, қонунҳои динамикӣ ва статисткӣ
Қонунҳое, ки мо дар механикаи классики вохурдаем, характери универсали доранд, яъне онҳо ба ҳамаи объектҳо таалуқ доранд. Масалан, қонуни ҷозибаи умумиолам ба ҳамаи ҷисмҳои калону хурд тадбиқшаванда мебошад. Хусусиятҳои хоси ингуна қонунҳо аз он иборат аст, ки пешгӯиҳои дар асоси онҳо ҳосил карда шуда, тавсифи дуруст ва якқимата доранд. Ин…
Муфассалтар » -
Хусусиятҳои принсипиалии манзараи табиӣ – илмии олам
Тасаввуротҳои мо дар бораи хосиятҳои табиати Моро иҳотакунанда дар асоси донишҳое аб вуҷуд меоянд, ки дар ҳар як давраи таърихӣ илмҳои гуонгуне, ки ҷараён ва ҳодисаҳои табиатро меомӯзанд, медиҳанд. Барои он ки ҳарактери фундаменталӣ доштани донишҳои асосӣ ва аҳамиятинок дар бораи табиат қайд карда шавад, олимон фаҳмиши манзараи илмӣ- табии…
Муфассалтар » -
Низом ва бенизомӣ дар табиат. Бесарусомонӣ (хаос)
Низом ва бенизомӣ категорияҳои фалсафӣ мебошанд, ва дар табиат ба ҳамдигар алоқаи зич доранд, беҳамдигар мавҷуд буда наметавонанд. Хаос аз калимаи юнонӣ chos –бетартибии дараҷаи олӣ, бесарусомонӣ мебошад. Аз нуқтаи назари илмӣ низом ва бенизомӣ ба ҳолатҳои мувозинатӣ ва ғайримувозинатӣ вобаста мебошанд. Дар ҳолатҳои мувозинатӣ дар система ҳамеша бонизомӣ ва…
Муфассалтар » -
Таърихи фанхои табиатшиносӣ
Усулҳои илмии дарккунии ҳодисаҳои табиат Дар байни илмҳои табиатшиносӣ аз ҳама пештар астрономия инкишоф ёфтааст. Ин бо он вобаста мебошад, ки одамон дар аввал ба Офтоб, моҳтоб, ситораҳо мароқ зоҳир намуда, ба онҳо зарурияти сайругашт кардан дар баҳру хушки, корҳои чӯпонию кор кардан дар Замин пайдо мегардад. Дар баробари астрономия…
Муфассалтар » -
Маданиятҳои илмӣ-табии ва гуманитарӣ
Маданият аз калимаи лотини «Cultura» гирифташудааст ва маънои парваридан, тарбия, маълумот, инкишоф, эҳтиром ва ғайраҳоро дорад. Инчунин фаҳмиши «Маданият» барои тавсифи инкишофи материалӣ ва маънавии давраи муайяни таърихӣ, фарматсияи xамъиятию иrтисодии халrиятҳою миллатҳои муайян истифода бурда мешавад. Маданияти илмӣ-табии ба донистани илмҳои дақиқу табиатшиносӣ-физика, астрофизика, кимиё, математика, биология, геология ва…
Муфассалтар » -
Фарханги аврупоии асри XX
Суннатҳои гуманизмСиентизм (сциентизм) ва технократизмФаромодернизмҶаҳонишавӣ ва фарҳанги асри XX 1.Суннатҳои гуманизм Дар фарҳанги муосири аврупоӣ ғояҳо ва усулҳое, ки инсоният дар қарнҳои гузашта, ба вижа дар поёни қарни XX кашф кардааст, хело хуб ба ҳам омезиш ёфта ба таври мӯъҷаз ироа шудааст. Муҳим он аст, ки аз ин «ғарбели замон»…
Муфассалтар » -
Фарҳанги ориёи-эронӣ
1. Фарҳанги бостонии тоҷикон ҷузъи таркибии фарҳанги ориёӣ-эронӣ. 2. Забон ва адаби форсии дарӣ дар аҳди Сомониён. 1. Фарҳанги бостонии тоҷикон ҷузъи таркибии фарҳанги ориёӣ-эронӣ Сарзамине, ки имрӯз мо дар он зиидагӣ мекунему номи Тоҷикистонро дорад, дар гузаштаи бисёр дур ҷузъе аз як паҳнои таърихӣ-ҷуғрофиёне будаст, ки гаҳвораи тамаддуни ориёӣ…
Муфассалтар » -
Фарҳанги Шарқу Ғарб
Шарқу Ғарб ҳамчун мафҳуми фарҳангшиносӣТафовутҳои фарҳангҳои ғарбӣ ва шарқӣ 1.Шарқу Ғарб ҳамчун мафҳуми фарҳангшиносӣ Имрӯз дар даврони ҷаҳонишавӣ масъалаи «гуфтугӯ миёни тамаддунҳову фарҳангҳо ба ҷои ҷанг миёни тамаддунҳо матраҳ мешавад» (Сайидмуҳаммади Хотамӣ). Ба-дин иртибот, басо ҷои хушист, ки дар ин даврони ҷаҳонишавӣ аз тарафи Созмони Милали Муттаҳид эълон шудани ҷашни…
Муфассалтар » -
Фарханг ва табиат
1. Фарҳанг ҳамчун табиати сонӣ. 2. Ҷанбаҳои ҳамкорӣ ва таъсири мутақобилаи фарҳанг ва табиат. 1.Фарҳанг ҳамчун табиати сонӣ Бидуни мушаххас сохтани таносуби байни табиату фарҳанг тавсифи падидаи фарҳанг номукаммал аст. Зеро таҳқиқоти фарҳангшиносон нишон медиҳад, ки фарҳанг падидаи ғайрибиологӣ буда, онро ба табиат шомил кардан ғайри имкон аст, аммо дар…
Муфассалтар » -
Қонунҳои фарҳангӣ ва шароити амалкарди онҳо
1 Қонунҳои фарҳангӣ. 2.Шароити амалкарди фарҳанг. 1. Қонунҳои фарҳангӣ Ҳангоми омӯзиши фарҳанг бояд пайдоиши қонунманди хусусиятҳои танҳо ба фарҳанг хосро дар назар дошт. Ва ин хусусиятҳои қонунманд қарори зайланд: 1. Фарҳанг қобилияти нуфузи ҳамаҷониба дошта, тамоми ҷанбаҳои ҳаёти инсонро фаро мегирад ва хислати ҷамъоварандагӣ (интегратсионӣ) дошта, шаклҳои мухталифи фарҳангро дар…
Муфассалтар » -
Сохтори фарханг
1.Шаклҳои фарҳанг. 2.Типҳои фарҳанг. 3.Навъҳои фарҳанг. Барои дарки бештари моҳияти фарҳанг таҷзияву баррасии сохтори он кӯмаки бештаре хоҳад кард. Аз ин рӯ, омӯзиши шаклҳои фарҳанг навъҳову типҳои он яке аз вазифаҳои асосии илми фарҳангшиносист. 1. Шаклҳои фарҳанг Аз нигоҳи шакл фарҳанг ба ду қисм тақсим мешавад: моддӣ ва маънавӣ. Дар…
Муфассалтар » -
Категория (макула)-хои фархаигшиносӣ
Тасвири фарҳангии олам. Меъёр ва арзишҳои фарҳанг.Аломат ва рамзҳои фарҳанг.Мафҳумҳо, кодҳо ва универсалҳои фарҳангӣ. 1. Тасвири фарҳангии олам. Гарчанде ба таъбири Саъдии бузург «Банӣ одам аъзои якдигаранд.К-аз офариниш зи як гавҳаранд», аммо дар раванди таърихи инкишофи башар, ҳар як фард дорои хусусияти хос ва ҳар халқ дорои фарҳанги вижае мебошад.…
Муфассалтар » -
Мохият ва вазифахои фарханг
Мафҳуми асосии фарҳанг.Вазифаи фарҳанг. 1.Мафҳуми асосии фарҳанг Фарҳанг калимаи форсии тоҷикӣ буда аз ду ҷузъ: пешванди «фар» ба маънои «пеш, боло ва бар» омада, «ҳанг» аз решаи авастоии «танг (thang)» ба маънои «кашидан» ва «вазн» таркиб ёфтааст. Аз назари луғавӣ калимаи мураккаби «фарҳанг»ба маънии «болокашидан», «баркашидан» ва «берункашидан» аст. Аммо…
Муфассалтар » -
Фархангшиноси хамчун илм
1.Консепсияи фарҳангшиносӣ, мавзӯъ ва вазифаи он. 2.Сохтори донишҳои фарҳангшиносӣ. 3.Усул ва равишҳои таҳқиқи фарҳангшиносӣ. 1.Консепсияи фарҳангшиносӣ, мавзӯъ ва вазифаи он Бо вуҷуди бардоштҳои мухталифе аз мафҳуми фарҳанг ва назарҳои зидду нақисе, ки дар бораи фарҳангшиносӣ ва вазифаи он мавҷуд аст, ҳама муҳаққиқон ба ин нуқта назари воҳид доранд; «Фарҳангшиносӣ- илм…
Муфассалтар » -
Фархангшиноси дар низоми донишҳои башарӣ (гуманитарӣ)
Фарҳангшиносӣ ва башарисозии таҳсилот.Ба вуҷуд омадани фарҳангшиносӣ ҳамчун соҳаи мустақили дониш. Фарҳангшиносӣ ва башарисозии таҳсилот Фазои фарҳангӣ бо маллокҳои гуногун санҷида мешавад. Зеро анвои гуногуни хислатҳои эҷодӣ ва ҳаёти маънавӣ, ашёъ, образҳо, андешаву афкор ва шахсиятҳо дар муносибатҳои мураккаб ва ғайримунтазира қарор мегиранд. Ва дар ин уқёнуси муносиботи мутақобила инсон…
Муфассалтар » -
Дар бораи: Мирзо Турсунзода
Ба хотири шоири бузург, ки роҳи моро дар адабиёт бо нури илҳом ва эъҷози сухан мунаввар кардааст, сари таъзим фуруд меорам. Ч. Айтматов Мирзо Турсунзода соли 1911 дар оилаи устои сангтарош, чармгару чармдӯз -Турсун таваллуд ёфтааст. Таваллуди Мирзо барои усто Турсун беҳад хурсандӣ овард. Ӯ писари ягонаи падар буд. Маҳаллаи…
Муфассалтар »