Месяц: Февраль 2020
-
Бегонашавӣ ва меҳнати бегонашуда
Омӯзиши вазъияти воқеии иқтисодию иҷтимоии синфи коргар дар миёнаҳои асри 19 ба зарурати коркарди назари наву ғайрианъанавӣ ба ҷомеаи инсонӣ ва таърихи он овард. Категорияе марказие, ки бо ёрии он Маркс кӯшиш намуд моҳияти муносибатҳои капиталистӣ ва мақоми инсонро дар он муайян намояд, ин категорияи бегонашавӣ буд. Онро истифода намуда,…
Муфассалтар » -
Муносибати антропологӣ: шахсият дар маркази таваҷҷуҳи маориф
Тараққиёти иқтисод, илм ва саноати ҷамъиятӣ дар назди маориф ва педагогика талаботе гузошт, ки онҳо ҳамзамон бо универсалияту гуногунҷонибагиашон фарқ мекунанд: инсони бомаърифати мутахассиси як соҳаи муайяни донишҳо буда, дар айни ҳол донад, ки дар дигар соҳаҳо чи кор шуда истодааст, то ин ки ба онҳо хуб сарфаҳм рафта тавонад.…
Муфассалтар » -
Маориф дар асри 20
Инкишофи босуръату вусъатноки ҷомеаи сармоядорӣ, рақобати кишварҳои мутараққӣ барои дигаргунсозии ҷаҳон, бо ду ҷанги ҷаҳонӣ, ташаннуҷи масъалаҳои иҷтимоӣ ва тағйир додани афзалиятҳои иҷтимоӣ дар олам мӯҷиб гаштанд. Идеологикунонии ҳаёти ҷамъиятӣ, рӯҳияи душманона дар давраи «ҷанги сард» манфиатҳои сиёсикунонидашударо асоси мӯҳтавоии таълиму тарбия карданд, ки ин манфиатҳо равандҳои интиқолоти тағйирии рамзҳои…
Муфассалтар » -
Маорифи классикӣ ва масоили он
Аммо бо инкишофи ҷамъияту табақабандии он ба сарсатмандону камбизоатҳо томияти маромпешакунии фардӣ-иҷтимоии азхудкунии таҷрибаи калонсолон аз ҷониби ҷавонон хароб шудан мегифт. Барои ҷавонписари аз оилаи ашроф, ки ҳамеша бо ҳама чизи барои беҳдошти зиндагонӣ зарур таъмин аст, чунин мушкилот вуҷуд надошт. Вай ба азхудкунии донишҳо ва сайқали қобилиятҳо, ки арзишу…
Муфассалтар » -
Эътиқод ва ҳақиқат
Ҳақиқат — ин категорияи арзишӣ-назариявӣ мебошад. Дар ҷиҳати гносеологӣ вай идеали донишро ифода намуда, стратегияи фаъолияти маърифатиро муайян менамояд. Назарияи ҳақиқат бояд ҳалли ду вазифаи асосии гносеологияро дастрас намояд: 1) мо чиро дониста метавонем; 2) мо чигуна дониста метавонем. Ҳақиқат ҳамчун категорияи фарҳанг ба ҳамаи ҷанбаҳои ҳаёти ҷамъият дахл дорад.…
Муфассалтар » -
Эътикод ва фахмиш дар доираи иртибот
Дар илмҳои иҷтимоӣ-гуманитарӣ ду тарзи назариясозӣ ташаккул ёфтааст: якумаш ихлосманидашро нисбати усулҳои илмҳои табиатшиносӣ намоиш дода, онҳоро воситаҳои куллии маърифатӣ, таъминкунандаи хусусияти маънидодкунандаи донишҳои иҷтимоӣ-гуманитарӣ меҳисобанд; дуюмаш, бинобар тахфиф нашудани ҷамъият ба табиат, аз ҳамдигар фарқ доштани воситаҳои маърифатии илмҳои табиатшиносӣ ва иҷтимоӣ-гуманитарро қайд менамояд. Парадигмаи стсиентӣ (стсиентизм — ин…
Муфассалтар » -
Мафхуми «эътикод», «эътимодбахшӣ», «шубха» дар маърифат
Яке аз қисмҳои муҳими фалсафа назарияи маърифат (гносеология) мебошад, ки принсипҳои куллии маърифат, сарчашмаҳо ва шартҳои эътимодбахшӣ ва ҳақиқӣ будани донишро меомӯзад. Чиро дар назар дорем, вақте мегӯем, ки чизеро медонем? Агар мо дар сари ин савол андеша кунем, пас маълум менамоем, ки: ҳамаи он чӣ, ки ба сифати дониш…
Муфассалтар » -
Забон, «бозихои забони», манзараи забонии олам
Дар бораи «чӣ будан»-и сухану калима ҳанӯз дар замони атиқа масъалагузорӣ шуда буд. Аз замони Демокрит (асри V-IV то мелодӣ), ки калима-номро аз ашёҳо ҷудо карда буд, баҳс дар атрофи ин масъала ривоҷ гирифт: худи номи ашё чист? Афлотун дар муколамаи «Кратил» барои наслҳои ояндаи файласуфон вазифа-саволро ифода намуд: калима…
Муфассалтар » -
Шархдихи, фахмиш, тафсир дар илмхои ичтимои ва гуманитари
1. ШАРҲДИҲИИ ИЛМӢ ВА НАВЪҲОИ ОН Аз нимаи асри ХХ ин суол васеъ муҳокима карда мешавад: оё усулҳои табиатшиносӣ ягона методҳои илмӣ мебошанду бинобар ин, метавонанд бе қайду шарт барои пажӯҳиши масъалаҳои инсон ва ҷамъият тадбиқ шаванд? Ҳалли ин масъала мантиқшиносон, методологҳо, файласуфони илмро дар давоми зиёда аз ним аср…
Муфассалтар » -
Табиати арзишҳо, нақши онҳо дар маърифати иҷтимоӣ-гуманитарӣ
11.1. МАФҲУМИ «АРЗИШ» Барои фаҳмиши масъалаи мазкур ба намунаҳои маънидодкунии мафҳумҳои дар фалсафа устуворгаштаи «арзиш» ва «аксиология» муроҷиат менамоем, то ки зуҳуротҳои бо ин мафҳумҳо дар парадигмаи муайян ифодашавандаро тассаввур намуда, омӯзиши масъалаҳои фалсафаи илмро идома диҳем. Дар яке аз луғатҳои фалсафӣ (ниг.: Философский энциклопедический словарь. – М., 1989.) мафҳуми…
Муфассалтар » -
Хусусияти маърифати иҷтимоӣ-гуманитарӣ
10.1. МОНАНДӢ ВА ФАРҚИЯТИ «ИЛМ ДАР БОРАИ ТАБИАТ» ВА «ИЛМ ДАР БОРАИ ҶАМЪИЯТ»: ФАҲМИШИ МУОСИРИ МАСЪАЛА. ХУСУСИЯТИ ОБЪЕКТИ МАЪРИФАТИ ИҶТИМОӢ-ГУМАНИТАРӢ Илмҳо дар бораи табиатро табиатшиносӣ меноманд. Дар ин илмҳо табиат ҳамчун макони ҳукмронии қонунҳо ва қонуниятҳо, ки кашфи онҳо мақсади фанҳои табиатшиносиро ташкил медиҳад, тасаввур мегардад. Илмҳо дар бораи ҷамъият…
Муфассалтар » -
Фанҳои илмии иҷтимоӣ-гуманитарӣ
9.1. ПРЕДМЕТИ ИЛМҳОИ ИҶТИМОӢ-ГУМАНИТАРӢ. ФАЛСАФА — ШАКЛИ ҶАМЪБАСТИИ ДОНИШҳОИ ИҶТИМОӢ-ГУМАНИТАРӢ ҳамаи илмҳо ҷанбаҳои ҳам иҷтимоӣ ва ҳам гуманитарӣ доранд, зеро ҳар кадом илм маҳсули фаъолияти инсон ё гурӯҳи олимон, ҷамоаи илмӣ ва ғайра мебошад. Бинобар ин, илмҳо бо тарзҳои гуногун бо ҷамъият алоқамандӣ дошта, сабабиятҳои иҷтимоӣ-фарҳангӣ доранд. Ғайр аз ин,…
Муфассалтар » -
Илм хамчун ниходи ичтимои
8.1. ИНКИШОФИ ТАЪРИХИИ ШАКЛҳОИ НИҳОДИШАВИИ ФАЪОЛИЯТИ ИЛМӢ Эпистемалогияи муосир се ҷанбаи ҳастии илмро ҷудо мекунад: а) ҳамчун низоми махсуси донишҳо; ҳамчун фаъолияти маърифатӣ бо «технология»-ҳо ва усулҳои худ; в) ҳамчун ниҳоди (институти) иҷтимоӣ. Мафҳуми ниҳоди иҷтимоӣ, ки дар сотсиология васеъ истифода мегардад, ташкили муайяни фаъолияти ҷамъиятӣ ва муносибатҳои иҷтимоиро ифода…
Муфассалтар » -
Хусусиятҳои давраи муосири инкишофи илм
7.1. НАҚШИ СИНЕРГЕТИКА ДАР ИНКИШОФИ ТАСАВВУРОТҳОИ МУОСИР ДОИР БА НИЗОМҳОИ ТАЪРИХАН ИНКИШОФЁБАНДА ВА СТРАТЕГИЯҳОИ НАВИ ТАДҚИҚОТИ ИЛМӢ Тасаввурот роҷеъ ба он, ки ҳамаи ашёву падидаҳои олам намудҳои мухталифи низомҳои гуногунтаркиб мебошанд, асоси принсипи фалсафии низомнокӣ аст, ки ин принсип ғояҳои низомнокӣ, томият ва умумияти алоқаву муносибатҳо, хусусиятҳои таносуби байни ҷузъу…
Муфассалтар » -
Анъанаҳои илмӣ ва инқилобҳои илмӣ
Навъҳои ақлонияти илмӣ 6.1. АНЪАНАҳОИ ТАЪСИРИ МУТАҚОБИЛА ВА ПАЙДОИШИ ДОНИШҳОИ НАВ Бо кадом роҳ пайдо шудани донишҳои нав дар илм дар таърихи илм яке масъалаҳои асоситарини фалсафаи илм шуморида мешавад. Ба ин хотир, аксар олимон ақида доранд, ки навоварӣ дар илм берун аз анъанаҳои илмӣ имконнопазир аст. Анъана – ин…
Муфассалтар » -
Рушди илм ҳамчун раванди тавлидёбии дониши нав
5.1. РУШДИ ДОНИШҳОИ ИЛМӢ, МОДЕЛҳОИ ОН Масъалаи рушди дониши илмӣ – масъалаи марказии фалсафаи илм мебошад. Механизми рушд ва инкишофи дониши илмӣ кадом аст? Методологҳои муосир барои ҷавоб ёфтан ба ин саволҳо якчанд навъи моделҳоро пешниҳод менамоянд. Дар фалсафаи илми муосири ғарбӣ масъалаи рушди донишро, алалхусус, фаъолона, ҷонибдорони постпозитивизм, ки…
Муфассалтар » -
Сохтори маърифати илмӣ
4.1. ДАРАҶАҳОИ ТАҶРИБАВӢ ВА НАЗАРИЯВИИ МАЪРИФАТИ ИЛМӢ Маърифати илмӣ ду дараҷаи ба ҳам алоқаманд, вале тафовутдошта — таҷрибавӣ ва назариявиро дар бар мегирад. Дар сатҳи таҷрибавӣ мушоҳидаи зинда (маърифати ҳиссӣ) бартарӣ дорад. Шаклҳои зеҳнӣ бошад, (мафҳумҳо, муҳокимаҳо ва ғ.) нуфузи тобеъшаванда доранд. Объекти таҳқиқшаванда бештар аз ҷиҳати муносибатҳо ва зуҳуроти…
Муфассалтар » -
Илм дар фарҳанги тамаддуни муосир
3.1. ГУНОГУНИИ ШАКЛҳОИ ИЛМ ВА ТАВСИФИ ОНҳО Мураккабӣ ва гуногунрангии раванду ҳодисаҳои воқеият гуногунии шаклҳои дониши илмӣ, фалсафӣ, динӣ, ахлоқӣ, эстетикӣ, муқаррарӣ, бозӣ, шахсӣ ва ҳамчунин гурeҳи калони донишҳои қарибиилмӣ (паранаука), аз ҷумлаи махфию пeшидагӣ (эзотерика), тилисмгарӣ (оккултизм) сеҳру ҷодугарӣ (магия) ва монанди инҳоро ба вуҷуд меоварад. Шаклҳои дониш бо…
Муфассалтар » -
Пайдоиши илми фалсафа ва давраҳои таҳаввули таърихии он
2.1 ТОИЛМИЯТ ВА ИЛМ: ДУ СТРАТЕГИЯИ БА ВУҶУД ОМАДАНИ ДОНИШ Пайдоиши илми аврупоии асри ХVII-ро чӣ тавр маънидод кард, ки дар он замона илми хитоиён ва арабҳо (риёзиёт, нуҷум, тиб, оптика, физика ва uайра) завол ёфтанд, анъанаҳои хирадгароиро ҳамчун моҳияти илми муосир қабул карда натавонистанд? Он далелро, ки хусусияти тамаддуни…
Муфассалтар » -
Предмет ва назариёти асосии фалсафаи илми муосир
1.1. СЕ ҶАНБАИ ҳАСТИИ ИЛМ Илм дар ҳастии таҷрибавии худ дар бисёр масъалаҳо ҳамчун объекти пурихтилоф зуҳур мекунад. Ин гуфтаҳо ба ҳастии таърихии илм бо назардошти ҳолати имрeзаи он алоқаманд аст. Яке аз масъалаҳои зиддиятнок ин масъалаи мантиқан номувофиқ будани шаклҳои гуногуни «илм» аст: 1) давраи тоилмии шарқи бостонӣ (бобулӣ-шумерӣ,…
Муфассалтар » -
Рушди иқтисодӣ – натиҷаи фаъолияти иқтисоди миллӣ
1. Мафҳум, шаклҳо ва нишондиҳандаҳои рушди иқтисодӣ. 2. Сарчашмаҳо ва омилҳои рушди иқтисодӣ. 3. Тамсилаҳои (моделҳои) мувозинати рушди иқтисодӣ. Моделҳои Е. Домарва Р. Харрод. 4. Танзими давлатии рушди иқтисодӣ. 5. Рушди иқтисодӣ ва экология. 1. Мафҳум, шаклҳо ва нишондиҳандаҳои рушди иқтисодӣ Рушди иқтисодӣ яке аз масъалаҳои марказии назарияи муосири иқтисодӣ…
Муфассалтар » -
Системаи пулӣ – қарзӣ
Бозори сармояи қарзӣ ва қоғазҳои қимматнок 1. Таркиби массаи пул ва андозаи он. 2. Тақозо ва арзаи пул. Бозори пул. Модели IS-LM. 3. Моҳият, вазифа ва шаклҳои қарз. 4. Бонкҳо, намудҳо ва вазифаҳои онҳо. 5. Фоизи қарз ва омилҳои муайянкунандаи дараҷаи қарз. 6. Бозори захираҳои қарзӣ ва инкишофи он. 7.…
Муфассалтар » -
Танзими давлатии иқтисоди миллӣ ва вазифаҳои он
1. Вазифаҳои иқтисодии давлат. 2. Самтҳои асосии танзими давлатии иқтисодиёт. Вазифаҳои иқтисодии давлат Давлат на танҳо як ҷузъи асосии низоми сиёсӣ, балки ҳамчун субъекти зарурии иқтисодии ҷомеа низ ба ҳисоб меравад. Хусусияти фарқкунандаи давлат ҳамчун субъекти иқтисодӣ аз он иборат аст, ки барои фаъолияти худ ягон ҷавобгарии иқтисодиро бар дӯш…
Муфассалтар » -
Системаи асъорӣ – молиявии байналхалқӣ
1. Мафҳуми асъор, бозори асъор ва принсипҳои ташкили он. 2. Қурби асъор ва таҳавулоти системаи он. Баланси пардохт. 3. Шаклҳои байналхалқии ҳисоббаробаркунии асъори миллӣ. 1. Мафҳуми асъор, бозори асъор ва принсипҳои ташкили он. Муносибатҳои байналхалқии асъорӣ, яке аз шаклҳои асосии муносибатҳои байналхалқии иқтисодӣ ба ҳисоб мераванд. Муносибатҳои асъорӣ гуфта, чунин…
Муфассалтар » -
Таваррум ва шаклҳои таваррум
Моҳият, сабабҳо ва шаклҳои таваррум Таваррум гуфта, номувофиқ будани тақозою арзаи пул ва дигар таносубҳои иқтисодиро меноманд, ки дар афзоиши нархҳо намудор мешавад. Дар амалияи ҷамъиятӣ дар зери мафҳуми таваррум паст шудани қобилияти харидории пул, афзоиши умумии нархҳо ё ин ки ҷараёни зиёд шудани миқдори пули нақдро дар муомилот низ…
Муфассалтар » -
Мақсад ва воситаҳои сиёсати макроиқтисодӣ
макроиқтисод ҳамчун қисми назарияи иқтисодӣ. Мувозинати иқтисодии фаъолияти иқтисоди миллӣ. Таносубҳои иқтисодӣ. Тавсифи нишондиҳандаҳои макроиктисодӣ. Усулҳои ҳисоби маҷмӯи маҳсулоти миллӣ (МММ). Сарвати миллӣ ва таркиби он. макроиқтисод ҳамчун қисми назарияи иқтисодӣ. Мафҳуми «иқтисоди миллӣ» яке аз фаҳмишҳои марказии назарияи макроиқтисод ба ҳисоб меравад. Ин мафҳумро бори аввал олими амрикоӣ Василий…
Муфассалтар » -
Иқтисоди ҷаҳон ва муносибатҳои байналҳалки иктисоди
1. Марҳилаҳои ташаккул ва хусусиятҳои асосии хоҷагии ҷаҳонӣ. 2. Савдои ҷаҳони: намудҳо ва таркиби он. Баланси пардохт. 3. Бозори ҷаҳони ва проблемаҳои ҳамроҳшавии ҶТ ба он. 4. Муҳоҷирати байналхалқии қувваи коргарӣ ва содироти сармоя. 5. Ҳамгироии байналхалқии иқтисодӣ ва шаклҳои зуҳуроти он. 1. Марҳилаҳои ташаккул ва хусусиятҳои асосии хоҷагии ҷаҳонӣ.…
Муфассалтар » -
Маҷмӯи даромадҳои аҳолӣ ва сиёсати иҷтимоии давлат
1. Даромади аҳолӣ ва сарчашмаҳои он. Даромади номиналӣ ва ҳақиқӣ. 2. Сатҳи зиндагии аҳолӣ ва омилҳои ба он таъсиркунанда. 3. Камбизоатӣ: сабабҳо ва шаклҳои он. 4. Тақсими даромадҳои аҳоли. Каҷхатаи Лоренс 5. Системаи ҳифзи иҷтимоии аҳоли ва сиёсати иҷтимоии ҳукумати ҶТ. 1. Даромади аҳолӣ ва сарчашмаҳои он. Даромади номиналӣ ва…
Муфассалтар » -
Инкишофи даврагии иқтисодиёт ва буҳронҳои иқтисодӣ
1. Даврагӣ шакли умумии ҷараёни инкишофи иқтисодиёт. Моҳият ва нишондиҳандаҳои асосии номувозинатии макроиқтисодӣ. 2. Даври саноати ва марҳилаҳои он. 3. Сабабҳо, намудҳо ва оқибатҳои буҳрони иқтисодӣ. 1. Даврагӣ шакли умумии ҷараёни инкишофи иқтисодиёт. Моҳият ва нишондиҳандаҳои асосии номувозинатии макроиқтисодӣ. Таҷрибаи ҷаҳонӣ ва назарияи иқтисодӣ исбот намудаанд, ки инкишофи иқтисодии ҳама…
Муфассалтар » -
Бекори: моҳият, намудҳо, сабабҳо ва оқибатҳои иҷтимоӣ – иқтисодии он
Моҳияти бекорӣ. Намудҳо ва нишондиҳандаҳои он. Сабабҳои бекорӣ. Сатҳи бекории табиӣ ва шуғли пурраи аҳолӣ. 3. Оқибатҳои иҷтимоӣ – иқтисодии бекорӣ. Таъмини бехатарии иқтисодии меҳнаткашон ва таъмини шуғли пурраи аҳолӣ. Мафҳуми нав: Бекорӣ. Бекории фриктсионӣ, таркибӣ, даврӣ, ниҳонӣ ва институтсионӣ. Сохти бекорӣ. Меъёри табиӣ бекорӣ. Қонуни Оукен. Шуғли аҳолӣ. Шуғли…
Муфассалтар »