Биоэтика ва Консепсияи пайдоиши ҳаёт дар Замин
Дар таҳти этикаи биологӣ татбиқи фаҳмиш ва меъёрҳои ахлоқии умумибашарӣ, ки дар онҳо проблемаҳои саховат, ғазаб, виҷдон, шараф ва ғайра дар соҳаи фаъолияти Амалию назариявӣ дар биология, инчунин рафти тадабиқи амали натиҷаҳои он дохил мегарданд, фаҳмида мешавад.
Дар соҳаи донишҳои этикӣ, ҷудо кардани биоэтикаро ба вуҷудори якқатор проблемаҳои зарурии фаҳмиши махсуси этикиро талаб кунанда, ба миён овард. Дар навбати аввал дар байни онҳо таҳдиди барҳамзадани ҳама намуди ҳаёт дар рӯи Замин мебошад, ки ҷавбгарии онро на таҳо сиёсатмадорҳо, инчунин олимон, махсусан физикҳо, кимиёчиҳо ва бюиологҳо ба дӯши худ мегиранд.
Вобаста ба комёбиҳои фанҳои биологӣ як қатор проблемаҳои хусусӣ ба вуҷуд омаданд. Масалан, мақсаднокии дастгирии ҳаёти одами касали марговардошта, гузаронидани таҷрибаҳои илмӣ дар ҳайвонҳо ва одамон, аз ҷумла чунин проблемаҳо мебошанд.
Дар рафти чунин проблемаҳо ва ба ин монанд, принсипҳои асосии биоэтика тасдиқ мегарданд, ки баъзе онҳо имрӯзҳо эътироф гардидаанд:
1. Принсипи ягонаи ҳаёт ва этика, мувофиқоии баланд ва робитаи байни онҳо. Агар ҳаёт дараҷаи баландиботартибӣ дар оламу табиат ба шумор равад, он гоҳ этика – дараҷаи баланди муқобилиятро ба дараҷаки олии бетартибӣ дар ҷамъияти ифода менамояд. Монандии наздики байни ҳаёт ва этиикаро дар илм ва амлия ҳамеша ба эътибор гирифтан лозим аст.
2. Принсипи гармонизатсияи системаи «Одам — биосферра», ҳамчун вазифаи актуалии замона – дурсутшавии муносибати байниҳамдигарии одам ва табиатро, ҷустуҷӯи роҳҳои табдилёбии биосфера ва имконияти барҳамзании нестшавии онро ба миён меорад.
3. Ба сифати категорияи олӣ донистани ҳаёт дар байни муҳимиятҳои этикӣ – ин принсипи хайрхоҳона дар ҳаёт мебошад.
Консепсияи пайдоиши ҳаёт дар Замин.
Консепсияи муосир бавуҷудоии ҳаёт дар Замин, натиҷаи эволютсияи қонунии материя ба шумор меравад.
Ҳаёт танҳо дар шароитҳои муайяни физикӣ аз кимиёӣ (ҳарорат, иштироки об, намакҳо ва ғайраҳо) имконпазир мебошад, инчунин барои ба вуҷудоии ҳаёт ҳудуди муайяни ҳарорати намӣ, фишор, сатҳи радиаксия, самти муайяни инкишофи Кайҳон ва вақт зарур аст.
Дуршавии ҷойгиршавии байни ҳамдигарии галактикаҳо ба он оварда мерасонад, ки ба мо афканишоти электромагнитии хеле суст омада мерасад. Агар галактикаҳо наздик мешуд, он гоҳ зичии радиатсия дар кайҳон чунон бузург мегардид, ки мавҷудияти ҳаёт имконопазир мегардид. Гази карбон дар ситораҳои бузург якчанд сол пеш синтез карда мешуд.
Панҷ консепсияи пайдоиши ҳаёт мавҷуд мебошад:
а) креасионизм – аз тарафи худо ба вуҷудории ҳаёт;
б) консепсияи худоҳамсилкунии бисёр картаи бавуҷудоии ҳаёт аз моддаҳои ғайриорганикӣ.
в) консепсияи ҳолати статсионарӣ, ки мувофиқи он ҳаёт ҳамеша мавҷуд буд;
г) консепсияи панспермӣ – пайдоиши ҳаёти ғайризамини;
д) консеписяи бавуҷудоии ҳаёт дар Замин бо гузашти таъриҳӣ дар натиҷаи ҷарёнҳое, ки ба қонунҳои физикию кимиёӣ итоат мекунанд.
Консепсияи аввала динӣ ба шумор меравад ва ба илм алоқамандии бевосита надорад.
Консепсияи бавуҷудоии ҳаёт дар Замин бо гузашти таърихӣ ду вариант дорад.
Мувофиқи якеи он, апйдоиши ҳаёт натиҷаи таъсисёбии «Молекулаи зиндаи» -и воҳидӣ мебошад, ки дар сохти он ҳамаи нақшаи инкишоф диҳандаи организми зинда таҷаҷасум ёфтааст.
Мув офиқи нуқтаи назари дигарр пайдоиши ҳаёт натиҷаи эволютсияи қонунии материя ба шумор меравад Мувофиқи гуфтаи А.Опарин бошад пайдоиши ҳаёт ин натиҷаи эволютсияи дурудароз дар Замин – авал кимиёӣ, баъд биологӣ мебошад. Ин консепсия дар муҳити илмӣ аз ҳама зиёд шинохта шудааст. E ҳисоб мекард, ки моддаҳои органикӣ метавонад андар уқёнус аз пайвастагиҳои хеле соддае, ки дар ҷамъбасти умумӣ ҳуҷайраҳо ба шумор мераванд, ба вуҷуд оянд.
Адабиётҳои истифодашуда
- Анвари Абурасул. Файзи Нормурод. Консепсияҳои табиатшиносии муосир Душанбе 2007с.
- Ҳ. Маҷидов. Ф.Ҳакимов. Консепсияҳои табиатшиносии муосир
Душанбе 2007с.
- Карпенков С.Х. Консепции современного естествознанаия. –
М.: 2003с.