-
Хучатнигори дар забони тоҷикӣ
Ҳуҷҷатнигорӣ. Таърихи ҳуҷҷатнигорӣ дар забони тоҷикӣ. Меъёрҳои ҳуҷҷат. Вижагиҳои асосӣ дар нигоштани ҳуҷчат. Номгӯйи ҳуҷҷатҳо. Навъҳои ҳуҷҷат. Намуна аз ҳуҷҷатҳо Ҳуҷҷат калимаи арабӣ буда, дар луғатномаҳо ба чанд маънӣ омада, яке аз маъниҳояш далел, бурҳон ва асос мебошад. Дар ҳуҷҷатнигорӣ ҳамин маънияш дар назар дошта мешавад, ки бо санад муродиф…
Муфассалтар » -
109 элементи химияви
109 элементи химиявӣ Номи унсурҳои кимиёвӣ Аз кадом забон гирифта шудааст Маънои калима Дар системаи даврӣ ҷойи ин унсури кимиёвӣ Актиний(актинос) юнонӣ нур 89 Алюминий(алюмен) лотинӣ замч 13 Америтсий аз номи қитъаи Америка 95 Аргон (аргос) юнонӣ нофаъол 18 Арсен марги муш 33 Астат(астатос) юнонӣ ноустувор 85 Барий (барис) юнонӣ…
Муфассалтар » -
Истилохоти химияви
Аммиак — спирти навшодир Антабоқ — гомолог Астат — ноустувор Аналитик- таҳлилкунанда Аналитический контроль- назорати таҳлилгарона Ангстрем- воҳиди дарозӣ Антенна- мавҷгир Антиядерный- зиддиҳаставӣ Аппарат- асбоб, дастгоҳ Асбест–сангпахта, филизпунба (пахтасанг) Атмосфера- ҳаво, фазо Атом- атом, зарраи хурдтарини элементи кимиёвӣ База- махзан Баланс- мувозинат, баробарӣ Балансировка- мувозинат Балласт- бор Баллон- зарфи моеъдор…
Муфассалтар » -
Услубхои забони адабии хозираи точик
Услуб. Услубҳои забони адабии ҳозираи тоҷик Услуб калимаи арабӣ буда, маънои он роҳу равиш ва тарзу тариқ аст. Дар забоншиносӣ услуб дар маънои тарзу равиши сухангӯйӣ меояд. Дар адабиётшиносӣ ба ҷойи услуб вожаи сабк истифода мешавад, ки низ дар маънои роҳу равиши сухангӯйӣ корбурд мешавад. Вале, ин роҳу равиши сухангӯйӣ…
Муфассалтар » -
Калимаву иборахои мачози ва мавкеи онхо дар забони точики
Забони тоҷикӣ аз ҳайси ғанои маъно, яъне бисёрмаъноии вожаҳо яке аз бузургтарин ва нирӯмандтарин забонҳои дунё маҳсуб мешавад. Бисёрмаъноӣ дар забон бештар тавассути маҷоз, ки буруновари маъноҳои ғайриаслӣ мебошад, роҳандозӣ мешавад. Маҷоз дар луғат ба маънои ғайриаслӣ ва ғайриҳақиқӣ аст. Аз ин ҷиҳат, маънои маҷозии калима маънои ғайриаслӣ ё ғайриҳақиқии…
Муфассалтар » -
Калимахои малеҳ ва қабеҳ
Калимаҳои малеҳ ва қабеҳ Вобаста ба арзишгузошти ахлоқӣ ва маънавӣ калимаҳоро дар забони тоҷикӣ ба ду гурӯҳи бузург: малеҳ ва қабеҳ ҷудо мекунанд. Калимаҳои малеҳ дорои бори мусбатанд, яъне арзиши мусбат доранд. Калимаҳои қабеҳ бошанд, дорои бори манфиянд, яъне арзиши манфӣ доранд. Бо истилоҳоти байналмилалӣ калимаҳои малеҳро эвфемизмҳо ва калимаҳои…
Муфассалтар » -
Истилох ва истилохшиноси дар забон
Истилоҳ (от) вожаи арабӣ аст. Решаи он феъли салаҳа/ салуҳа мебошад, ки аз он вожаҳои гуногун ҳамчун: ислоҳ, солеҳ, сулҳ, салоҳ, салоҳият, масолеҳ, мусталаҳ (от), муслеҳ, маслиҳат ва монанди инҳо ба вуҷуд омадаанд. Вожаи истилоҳ низ бо вожаҳои зикршуда ҳамреша аст ва аз он байн бо вожаи мусталаҳ ё гунаи…
Муфассалтар » -
Калимахои нав дар забони точики
Калимаҳои матрук ва маҳдудистеъмол. Калимаҳои нав дар забони тоҷикӣ Калимаҳои кӯҳнашуда (архаизмҳо). Забон доимо дар инкишофу такомул аст. Вожаҳое, ки дар як замон ва дар як марҳала мавриди истифода қарор доштанд, бо мурури замон ва бо сабабҳои гуногун зарфияти корбурдашон тангтар ва маҳдудтар мешаванд ва, ҳатто, дар ҷойи онҳо вожаҳои…
Муфассалтар » -
Гурӯҳҳои маъноӣ ва баёнии вожаҳо: ҳаммаъноҳо, ҳамгунҳо, сермаъноҳо, зидмаъноҳо
Дар ҳар забон яке аз воситаҳои асосии камолоту инкишоф ин ҷиҳати маъниофариниву маънигузинӣ ва гунаофариниву гунагузинии вожаҳои он мебошад. Дар касби ин ҷодаи маъно ва гуна// шакл вожаҳо бо равишҳои мухталиф ва гунаҳои вижаи худ роҳ мепаймоянд. Ҷое як вожа аз ҷиҳати маъно як ё наздик бо вожаи дигар мегардад.…
Муфассалтар » -
Таркиби лугавии забони тоҷикӣ
Вожаҳои бунёдӣ (аслӣ) ва вомгирифта (иқтибосӣ) Дар забони тоҷикӣ вожаҳо аз нигоҳи баромад ба ду гурӯҳи ҷудогона тақсим мешаванд: вожаҳои аслӣ ва вожаҳои вомгирифта. Вожаҳои аслӣ, чунонки дар боло шарҳ дода шуд, вожаҳои бунӣ, яъне аз нигоҳи баромад ва пайдоиш тоҷикӣ мебошанд. Вожаҳои вомгирифта иқтибосиянд, яъне аз дигар забонҳо ба…
Муфассалтар » -
Дар бораи иду чашнхое, ки дар моххои порсиён аст. “Наврӯз”
Чанде аз мунаҷҷимон мегӯянд, ки чун Сулаймон бинни Довуд ангуштарии хешро гум кард, салтанат аз дасти ӯ берун рафт. Вале, пас аз чил рӯз бори дигар ангуштарии худро биёфт ва подшоҳиву фармондеҳӣ бар ӯ баргашт ва мурғон бар даври ӯ гирд омаданд. Эрониён гуфтанд: “Наврӯз омад!” Яъне, рӯзе тоза биёмад.…
Муфассалтар » -
Манбаъ ва роххои инкишофи забон
Забони тоҷикӣ яке аз қадимтарин забонҳои на танҳо оилаи ҳиндуаврупоӣ, кулли забонҳои дунё ба шумор меравад. Таърихи он ба “Авасто” ва, ҳатто, бештару пештар аз замони ин бостонитарин сарчашмаи хаттии эрониён мекашад. Дар дарозои сарнавишти худ забони тоҷикӣ ба оҳистагӣ марҳилаҳои рушду инкишоф ва таҳаввулоту пешрафтҳои хешро сипарӣ намуда, ба…
Муфассалтар » -
Аломатхои китобатии дохили ҷумла
Аломати нохунак. Аломати мазкур дар чунин мавридҳо гузошта мешавад: а) Ҳангоми навишти нутқи айнан нақлшуда. Як мавриди корбурди аломати нохунак, аллакай, дар боло нишондод шудааст. Чунонки аз муколамаи қаҳрамонҳои маснавии Низомӣ дида мешавад, гуфтугӯйи айнани онҳо дар дохили аломати нохунак гирифта шудааст. Аз ин ҷиҳат, муколама ва гуфтугӯйи миёни чанд…
Муфассалтар » -
Аломатхои китобат ва ахаммияти онхо дар навиштан
Аломатҳои китобат дар навиштор аҳаммияти бас бузург доранд. Бе риояти аломатҳои китобат дар хатти кириллиасоси тоҷикии мо, аввалан, тартибу низоми ҷумлаҳо хуб ба роҳ монда намешаванд, сониян, фикрҳо дар хат пароканда сабт мегарданд. Аз ин ҷиҳат, дақиқӣ ва мушаххасии фикр ва мавзӯи мавриди навиштор қароргирифта аз байн меравад. Аломатҳои китобат,…
Муфассалтар » -
Имлои хиссахои ёвари нутк
Ба ҳиссаҳои ёвари нутқ пешоянду пасояндҳо, пайвандакҳо, ҳиссача ва нидо дохил мешаванд. Имлои пешояндҳо. Баъзе пешояндҳо бандаки изофӣ мегиранд ва аз тариқи ин бандак бо вожаи пасини худ алоқа пайдо мекунанд. Намунаҳо: пеши (хона), паси (дар), лаби (ҷӯй), сари (кӯча), сӯйи/ суви (хона), монанди (гул), ранги (вай). Пешояндҳои арабӣ ҳам,…
Муфассалтар » -
Имлои зарф
Имлои зарф Зарфҳое, ки якҷо навишта мешаванд, якҷошавии онҳо ба воситаи пешвандҳо, пасвандҳо, миёнвандҳо ва баҳамойии чанд реша, ки гунаҳои сохтаву мураккабро ба вуҷуд меоваранд, сурат мегирад. 1. Тасассути пешвандҳо. Тавассути пешвандҳои бо -, ба -, бар -, бе -, дар -, но — зарфҳо гунаи сохтаро мегиранд. Намунаҳо: бодиққат…
Муфассалтар » -
Имлои феъл ва шаклхои феъли
Феълҳои сода замони ҳозира ва гузаштаи наздик месозанд: рав, гӯй, хон, соз, рафт, гуфт, хонд, сохт … Якҷо навиштани феълҳо 1. Тавассути пешвандҳо гунаи сохта гирифтани феълҳо. Ин навъи феълҳо тавассути пешвандҳои феълсози ме (ҳаме) -, ни -, би -, бар -, дар -, на (ма) -, ме -, боз…
Муфассалтар » -
Имлои сифат, шумора ва чонишин
Имлои сифат. Баъзе аз сифатҳои шаклан сода ду ё чанд тарзи навишт доранд, ки ҳарчанд ҳама шакли онҳо дар забони адабии имрӯз корбурд нашаванд, дар адабиёти клосикӣ истифода шудаанд ва ё баъзан дар лаҳҷаҳо ба кор гирифта мешаванд. Намунаҳо: сиёҳ- сияҳ, сапед- сафед/ испед- исфед, арғувон- арғавон, равшан- рӯшан Сифатҳое,…
Муфассалтар » -
Имлои исм
Имлои исм Вобаста ба сохтмони исм метавон тарзҳои навишти онро муайян намуд. Аз рӯйи табақабандии морфологии имрӯз исмҳо дар забони тоҷикӣ ба чаҳор қисм ҷудо карда шудаанд: сода, сохта, мураккаб ва таркибӣ. Исмҳои сода аз як реша иборатанд. Аммо, ин сохти исмҳо бархе бо ду гуна ва, ҳатто, се гуна…
Муфассалтар » -
Имлои харфхои мушаддад
Имлои ҳарфҳои мушаддад. Тақсими вожа ба ҳиҷо Мушаддад маънии ташдидгирии овоз ё шиддатнок талаффуз шудани онро дорад. Мушаддад, ташдид ва шиддат— ҳар се вожаи арабӣ буда, аз решаи феълии шадда дар маънои такрор шудан пайдо шудаанд. Бад- ин маънӣ, ҳар се вожа, дар умум, дар маънои такрор шудан корбурд мешаванд.…
Муфассалтар » -
Ходисахои савт
Савт овозро гӯянд.Дар ҳар забон ҳодисаҳои гуногуни савтӣ- овозӣ ба вуҷуд меоянд, чун талаботи табиии ҳар забон рӯ ба ин дигаргуниҳои савтӣ дорад. Инсоният ҳамеша хостгор ва дар пайи осониву суҳулат аст ва забон низ моли инсон ва дар ихтиёри инсон аст. Аз ҳамин ҷиҳат, инсонҳо вожаҳои забони худро, он…
Муфассалтар » -
Талаффуз ва имло
Талаффуз ва имло. Имлои ҳарфҳои и,й, ӣ, ӯ,ъ Соли 1996 бо қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон имлои нави забони тоҷикӣ ба тасвиб расид. Имлои нав аз ҷониби комиссияи босалоҳият- гурӯҳи кории иборат аз олимони дастандаркори забону адабиёти тоҷик тарҳрезӣ шуд ва ба Ҳукумати ҶТ пешниҳод гардид. Бо дигар кардани имлои забони…
Муфассалтар » -
Тағйирот дар алифбои забони точики
Аз таърихи алифбо ва хат. Тағйирот дар алифбои забони тоҷикӣ. Хатти мехӣ. Халқи тоҷик ҳанӯз аз даврони бисёр қадим, оғоз аз асрҳои VII пеш аз милод, дар дарозои таърих дорои хатҳои махсуси худ буд. Аз аввалин хатҳои тоҷикон хатти мехӣ буд, ки ба ҷиҳати ба мех шабоҳат доштанаш олимон чунин…
Муфассалтар » -
Андешахои бузургон оид ба макоми забон, сухан ва забони модари
Бузургони хирад ва шеъру адаби тоҷик, чи клоссикон ва чи муосир дар мавзӯи забон, эҳтироми забон, арҷгузорӣ бар он ва поянда нигоҳ доштани он суханҳои шоиста ва арзанда бисёр гуфтаанд. Ба вижа, дар осори шоирони клоссик ин мавзӯъ бештар ба назар мерасад. Масалан, Саъдии Шерозӣ беҳтарин шеърро дар ин мавзӯъ…
Муфассалтар » -
Забон яке аз рукнхои ташаккули миллат
Мавқеи забони тоҷикӣ дар доираи забонҳои ҳиндуаврупоӣ Аввалунсури миллат, асоси бақою пойдории ҳар халқу маҳфуздорандаи таърихи вай забон аст. Маҳз забони азимушшаъни форси тоҷикӣ ва як маънавияти олӣ то ба имрӯз моро зинда нигоҳ доштааст. Бинобар забони модарӣ аз муқаддасоти аввалию азалӣ буда, мисли шири модару шарафу нангу номус, дину…
Муфассалтар » -
Бозори омилхои истехсолот
Бозори меҳнат ва музди меҳнат Мафҳуми бозори омилҳои истеҳсолот ва намудҳои он Талаботу пешниҳод ба омилҳои ҷудогонаи истеҳсолот Бозори меҳнат ва музди меҳнат 1. Бозори омилҳои истеҳсолот бозорест, ки дар он хариду фурӯши омилҳои истеҳсолот ба ивази нархи муайян сурат мегирад. Мувофиқи назарияи маржиналистӣ омилҳои истеҳсолот ба 4 гурӯҳ ҷудо…
Муфассалтар » -
Андухти сармояи инсони
Мафҳум ва сохтори сармояи инсонӣ Самтҳои асосии сохтори сармояи инсонӣ 1. Инсон қувваи асосии истеҳсолкунандаи ҷомеа ба ҳисоб меравад. Ба ин ақидаи Марксистӣ ҳамаи иқтисодшиносон аз ҷумла монетаристон, неоклассикон. Маҳз инсон омилҳои асосии истеҳсолот замин, сармояро ба кор медарорад. Қобилияти соҳибкории он системаҳои технологияи тараққикардаи истеҳсолотро ташкил намуда ашёҳои барои…
Муфассалтар » -
Арзиш ва харочоти истехсолот
1 Маънидоди хароҷоти истеҳсолот? 2 Равиши таърихии маънидоди арзиш? 3 Намудҳои хароҷоти доимӣ, тағйирёбанда, умумӣ ва ниҳоӣ Дар шароити муносибати иқтисоди бозорӣ мақсади асосии корхона ва яке аз вазифаҳои аввалин дараҷаи он ҳадди аксар сохтани фоида мебошад. Барои расидан ба ин ҳадаф роҳбарияти корхона аз чунин усулҳо истифода мебарад, ки…
Муфассалтар » -
Назарияи истеҳсолот
Нақши истеҳсолот дар низоми иқтисодӣ Омилҳои истеҳсолот Гурӯҳбандии оптималӣ ва самаранок истифодабарии омилҳои истеҳсолот Истеҳсолот – ин ҷараёни истифодабарии омилҳои истеҳсолот бо мақсади истеҳсоли молҳои зарурӣ ва иҷроиши хизматрасонӣ мебошад. Натиҷаи фаъолияти истеҳсолӣ, яъне таъсири инсон ба омилҳои истеҳсолот, неъматҳои моддӣ ва маънавиро ба вуҷуд меорад. Истеҳсоли неъматҳои моддӣ бештар…
Муфассалтар » -
Иқтисоди хурд ва методологияи он
Иқтисоди хурд ҳамчун фанПредмети иқтисоди хурдМасъалаҳои асосии иқтисодиётМодели гирдгардишМетодологияи омӯзиши иқтисоди хурд 1. Асоси ҳар як фанро обект, мазмун ва усулҳои омӯзиши он муайян месозад. Иқтисоди хурд низ ҳамчун фан хусусиятҳои дар боло зикргардидаро дорост. Иқтисоди хурд пеш аз ҳама фаъолияти иқтисодии инсониятро дар асоси мууайян намудани қонуниятҳои муҳими умумӣ…
Муфассалтар »