Созмонҳои талабагӣ  дар мактабҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон.

Созмонҳои талабагӣ дар  мактабҳои Тоxикистон зодаи истиқлолияти Xумҳурии Тоxикистон мебошад. Давлати мо, xомеаи демократӣ, ҳуқуқбунёд ва дунявӣ буда  дар он арзи вуxуд доштани   созмонҳои талабагии  зерин тақозои замон аст: «Ахтарон», «Ворисони Сомониён»ва «Сомониён».

Талабҳои асоси нисбати фаъолияти созмон  дар Низомномаи Созмони талабагӣ дар мактабҳои Xумҳурии Тоxикистон, ки бо қарори мушовараи Вазорати маорифи xумҳурӣ зери рақами  215 аз 26 феврали соли 1999 тасдиқ карда шудааст, ба таври возеҳ инъикос ёфтааст.

Ба маврид аст, таъкид намоем, ки Созмонҳои талабагии ҳамаи типи мактабҳо фаъолияти худро дар асоси нишондодҳои Конститутсияи (Сарқонуни) Xумҳурии Тоxикистон, қонуни Xумҳурии Тоxикистон «Дар бораи маориф» Конвенсияи байналхалқии оиди ҳуқуқи кeдакон, Консепсияи корҳои тарбиявӣ, Низомномаи созмонҳои талабагии мактабҳои Xумҳурии Тоxикистон, Консепсияи миллии тарбия ва дигар санадҳои меъёрӣ ба роҳ мемонанд. Созмонҳои талабагӣ дар  мактаб дар асоси Низомномаи зикршуда, оинома ва барномаи фаъолияти худро ба низом медарорад.

Бояд тазаккур дод, ки Созмони талабагӣ ихтиёрӣ, мустақил ва xамъияти буда, бо мақомоти маорифи Тоxикистон, Созмонҳои  xавонон ва дигар муассисаҳое, ки мақсаду маром ва  фаъолияташон аз ташаккули шахсияти мактаббачагон иборат аст ҳамкори мекунад.

Созмони талабагии мактабҳои Xумҳурии Тоxикистон  ба номи Исмоили Сомонӣ гузошта шудааст, ки он ба созмонҳои вилоятӣ, шаҳрӣ ва ноҳиявӣ роҳбарӣ мекунад.

Дар Низомнома мақсад ва вазифаҳои созмон ба таври зерин таъкид шудааст:

— ҳимояи ҳуқуқу манфиатҳои аъзоёни созмон

— фароҳам овардани шароит барои  худшиносӣ, худидоракунӣ, хештаншиносӣ, ваҳдат, ошкорбаёнӣ,  ҳимояи манфиати насли  наврас, эҳтироми рамзҳои xумҳурӣ — Парчам,  Нишон ва Суруди миллӣ, арзишҳои умумибашарӣ,  ташаккул додани қобилияти маърифатӣ ва  эxодии мактаббачагон дар соҳаи таълим.

— ёрӣ расондан ба аъзоёни Созмонҳо ва ба  кори он  xалб намудани дигарон.

— бо  меҳнати ҳалол ба худ ва  xамъият фоида расондан.

— муҳити зистро ҳимоя намудан

— аз таърихи ҳаракати кeдакони дигар  халқу миллатҳо огоҳи доштан

— Дар мактаббачагон тарбия намудани ҳисси ватандeстӣ, инсондeсти (гуманзим),  ваҳдату ягонагии миллату якпорчагии кишвар,  меҳнатдeстӣ,  дeстиву рафоқат, xонибдори аз сиёсати роҳбари давлат.

Яке xe, Xомӣ, дуxeй макун,

Ба майдони ваҳдат дугeй макун.

2. Сохтори созмон.

Аз xиҳати сохтор Созмони талабагии мактабҳо дар се зина фаъолият мекунад:

1. «Ахтарон» — зинаи ибтидоии созмон буда, хонандагони синфҳои ибтидоиро (1-4) муттаҳид мекунад. Шиори асосии онҳо «Мо кeдакони фаъол, хушахлоқ, ростқавл ва хушбахт мебошем!»
2. «Ворисони Сомониён» зинаи дуюм буда, хонандагони синфҳои 5-9-ро дар бар мегирад, ки шиорашон «Барои хизмат ба халқу Ватан доимо тайёрем!»
3. «Сомониён» зинаи сеюм буда, хонандагони синфҳои 10-11-ро муттаҳид мекунад. Шиори онҳо «Мо ба меҳнат ва  ҳимояи Ватан доим тайёрем».

Сараввал созмон дар аввали соли таҳсил дар маxлиси умумимактабӣ таъсис дода мешавад. Аз ҳисоби аъзоёни созмон раис, муовин ва котиб интихоб карда мешавад. Раёсати Созмонро  аъзоёни он интихоб мекунанд. Ба Созмон бо таври ихтиёрӣ дар асоси изҳори даҳонӣ ва ё арзаи шахсӣ  ба аъзогӣ қабул карда мешавад. Ба қайдгирии аъзоён дар Созмонҳои ибтидоии мактабҳо (гуруҳҳо, клубҳо аз рeи шавқу ҳавас)  сурат мегирад. Аъзоёни Созмон бояд талабҳои Низомнома ва оинномаро риоя  карда, ҳар моҳ ҳаққӣ аъзоги супорад. Созмон дар ҳолате қарор қабул карда метавонад, ки дар маxлис аз нисф зиёд аъзоён иштирок дошта бошанд ва  маxлисҳои Созмон моҳе як  маротиба даъват карда мешавад.

Нақшаи кори бошад барои як сол  тартиб дода мешавад.

«Ахтарон» зинаи ибтидоии Созмони талабагӣ буда, бояд на кам аз се  нафарро дар сафи худ муттаҳид намояд.

Мақсади асосии «Ахтарон»:

Тайёр намудани аъзоёни худ ба сафи «Ворисони Сомониён» мебошад. Ахтарон рамз, нишони сарисинагӣ ва  шиори худро дорад, ки он бо ранги зард, офтоб ва шуълаҳои  фарахбахши он тасвир ёфтаааст, ранги бунафши дохили давра бошад осудагӣ ва бардавомии ҳаёти мардуми Тоxикистон, тоx ва парчам бошад шуҳрат ва ифтихори тоxикистониён, таърихи давлатдории тоxикон ва ояндаи минбаъдаи давлатдории онро  ифода мекунад.

«Ахтарон» бо ёрии «Ворисони Сомониён»  фаъолият менамоянд.

Созмони «Ворисони Сомониён» (хонандагони синфҳои 5-9)  давомдиҳандагони кори «Ахтарон» мебошанд.

Самтҳои фаъолияти  созмони «Ворисони Сомониён» гуногун паҳлу буда, дар  мактабҳо комиссияи худидоракуни ташкил менамояд, ки он ба кори тарuиботӣ, таълимӣ ҳатмӣ, корҳои беруназсинфӣ, берун аз мактаб,  маърифатӣ-равшаннамоӣ, санитарӣ, варзиши, туризм, хоxагидорӣ, ташкили шeрои духтарон, кор бо  волидон ва маҳфилҳо машuул буда самарабахш  гузаштани онҳоро таъмин менамояд. [ар  як комиссия тибқи нақша фаъолияташро ба роҳ  мемонад.

Созмони «Ворисони Сомониён» рамзу нишони  худро дорад. Рамзу нишони он дар Xумҳурӣ дар шакли ягона тасвир ёфтааст. Нишони сарисинагии «Вориси Сомониён» дар шакли давра бо рушноии нурҳои ҳаётбахши офтоб ва ситораи бисёргуша тасвир ёфтааст, ки ин рамзи баробарҳуқуқии ҳамаи  кeдакон қатъи назар аз миллату дину мазҳабашон мебошад. Рангҳои дохили ситора – сурх, сафед ва сабз буда нишони  парчами Xумҳурии Тоxикистонро ифода мекунад ва дар байн  расми Исмоили Сомонӣ xой дода шудааст, ки ин рамзи адлу инсоф, ақлу хирад, шуxоат ва баробарҳуқуқии шаҳрвандони Тоxикистон мебошад.

Шарт ва қоидаҳои қабул ба «Ворисони Сомониён» тибқи талаби оинномаи он (ба таври ихтиёри дар асоси аризаи шахси аз сини 10-11-солагӣ қабул карда мешавад) муайян карда шудааст.

Аъзоёни созмони «Сомониён» дар кори баланд бардоштани таълиму тарбия, ҳифзи моликияти xамъиятӣ, нигоҳ доштани расму  оинҳои  миллӣ ва умумибашарӣ мадад мерасонанд ва дар сурати мавxуд  будани  созмонҳои xавонони вилоятӣ, шаҳрӣ ва ноҳиявӣ  бо онҳо робита барқарор намуда  ҳакорӣ менамоянд.

Маром ва ҳадафи созмони «Сомониён» аз ҳимояи ва амали сохтани ҳуқуқу манфиатҳои аъзоёни худ фароҳам овардани шароит барои инкишофи озодонаи онҳо  худшиносӣ, ваҳдат, ошкор намудани қобилияти эxодӣ, uани гардондани маданияти маънавӣ, ахлоқӣ ва сиёсии xавонон,  эҳтироми арзишҳои умумибашарӣ, мусоидат намудан ба бунёди давлати демократӣ, ҳуқуқбунёд ва дунявӣ, меҳнатдeстӣ, ҳимояи  муҳити зист, дeстии халқу миллатҳои  маскани xумҳурӣ бо давлатҳои дигар   иборат мебошад.

Аъзои созмони «Сомониён» пас аз хатми мактаб ҳуқуқ дорад, узвияти худро дар  созмонҳои  ташкилотҳои дигар идома диҳад ва дар қайд бошад.

Идоракунӣ ва ба нақшагирии кори созмони талабагӣ.

Органи роҳбарикунандаи Созмон дар xумҳурӣ шeрои созмон мебошад. Аз xумла конференсияи xумҳуриявии Созмони талабагӣ рeзҳои 25-26 феврали соли 2000 дар шаҳри Душанбе бо иштироки вакилон аз вилоятҳо, шаҳру ноҳияҳо баргузор шуда буд, қарор қабул кард, ки 26 феврали соли 2000-ум рeзи ташкилёбии созмонҳои талабагӣ эълон карда шуда ба созмон номи Исмоили Сомони дода шавад.

Ба маврид аст, таъкид намоем, ки дар баромади вакилон (26-феврали 2000) якдилона қайд шуд, ки пас аз қабул шудани Низомномаи Созмонҳои талабагии мактабҳои Xумҳурии Тоxикистон, дар ҳамаи мактабҳои  маълумоти умумӣ созмонҳои талабагӣ бояд ба фаъолият шурeъ кунанд. Шиносоӣ бо рафти таъсиси созмонҳо ва ташкили кори онҳо нишон медиҳад, ки дар вилоятҳо, шаҳру ноҳияҳо корҳои назаррас анxом дода шудааст. Аз xумла дар мактабҳои таҳсилоти умумии шаҳри Душанбе Созмонҳои талабаги фаъолият доранд.

Чи тавре  дар боло зикр кардем, конференсияи созмони талабагиро мақомоти доими роҳбарикунандаи он, Шeрои созмон даъват менамояд, ки дар он тамоми  масъалаҳои мубрами ҳаёти Созмонро баррасӣ менамояд. Аъзоёни Шeро аз намояндагони вилоятҳо, шаҳру ноҳияҳо  интихоб мешаванд. Шeро аз ҳайати худ раиси Созмонро интихоб мекунад. Раис аз байни аъзоён муовин ва котибро таъин мекунад.

Шeрои Созмонҳои талабагии xумҳурӣ ҳар сол чор маротиба даъват карда мешавад, ва нақшаи корию  буxаи Созмонро барои тасдиқ ба конференсия пешниҳод менамоянд ва ба он ҳисобот медиҳанд.

Органи олии Созмони талабагии мактаб маxлиси умумии аъзоён мебошад. Вай оиннома ва барномаи созмонро тартиб дода кабул мекунад. Дар xаласаи умумӣ бо пешниҳоди аъзоёни созмон раиси созмони талабагӣ интихоб карда мешавад.

Тибқи нақшаи созмони талабагии мактаб комиссияҳо ва созмонҳои «Ахтарон», «Ворисони  Сомониён» ва «Сомониён», нақшаи кории худро мураттаб сохта, дар маxлиси умумии  созмон тасдиқ мекунад. Нақшаи кори Созмон дар якxоягии раис, талабагони фаъол, омeзгорони ботаxриба директори мактаб ё яке аз муовинони e кумак мерасонанд.

Нақшаи кори созмони талабагии мактаб тахминан аз чунин фаслҳо иборат мебошад:

1.Таҳлили корҳои Созмон дар соли гузашта

2.Вазифаи Созмон дар  соли хониши нав.

3. Корҳои ташкилӣ
4. Чорабиниҳои оммавӣ
5. Қисмҳои нақшаи кории комиссияҳои Созмон

Нақшаи кори солонаи Созмон масъалаҳои мубрами таълиму тарбияи хонандагонро, аз xумла, нақшаҳои кории комиссияҳои таълимӣ, тарuиботӣ, корҳои берун аз синф ва берун аз мактаб, варзиш ва саёҳат, меҳнат ва касбогоҳӣ, ҳамкори бо волидайн ва дигарҳоро дар бар мегирад.

Дар радифи ин дар нақшаи Созмони талабагии мактаб гузаронидани xаласаю xамъомадҳо бахшида ба идҳо ва рeзҳои таърихӣ мақоми махсус дорад.