-
Муҳимтарин омилҳои экологии абиоти ва мутобиқшавии организм ба онҳо
Дар ҳар муҳити зисти муайян маҷмӯъи омилҳои абиотй ба организм таъсир мерасонанд. Омилҳои абиотӣ дар ҳар се муҳити асосии зисти организмҳо (дар об, хок ва хушкй ) ё ки дар дутоаш вазифаи муҳимро иҷро мекунанд. Барои ҳамин ҳар як омили муҳимтарини абиотиро дар алоҳидагй дида мебароем. Рӯшноӣ яке аз омилҳои…
Муфассалтар » -
Муноқишаҳои ҳарби ва таъсири онҳо ба муҳити атроф
Оқибати экологии моҷароҳои калони ядроӣ Назариявӣ муайян карда шудааст, ки таркиши бомбаи термоядроии тавоноиаш 1 мегатон (тахминан 65 маротиба аз тавоноии бомбаи дар Хиросима соли 1945 партофташуда пурқувваттар аст) ба болои шаҳри аҳолиаш 1 млн. партофта шавад, ба оқибатҳои нохуш оварда мерасонад. Танҳо аз ҳисоби зарбаи мавҷӣ, шуопошиҳои гармӣ ва…
Муфассалтар » -
Системаҳои ҳифзи муҳити зист ва идоракунии истифодаи сарватҳои табии
Барои ҳифз намудани муҳити зист ва истифодаи захираҳои табий дар замони муосир бе тартиби мунтазам, гайриимкон аст. Тартиби ҳифзи муҳити зист ва идоракунии истифодаи сарватҳои табиӣ оҳиста оҳиста дар як қатор мамлакатҳо, аз он ҷумла, дар ҶТ босуръат ташаккул ёфта истодааст. Дар ҳолати кунуни як қатор воситаҳои хос ва омилҳоеро…
Муфассалтар » -
Адабиёти тоҷик дар ибтидои асри ХХ
Фаъолияти адибони пешқадами тоҷик Дар ибтидои асри ХХ фаъолияти баъзе адибони пешқадами тоҷик басо вусъат ёфт. ҳайрат, Саҳбо, Асирӣ, Айнӣ ва баъзе дигарон аз ҷумлаи он адибон буданд. Шиносоӣ бо адабиёти рус ба эҷодиёти онҳо таъсири бузург расонд. ҳайрат (1878–1902) шоири боистеъдод ва ғазалсарои забардаст буд. Аммо шаклу мазмуни кӯҳнаи…
Муфассалтар » -
Эклогияи шаҳр ва чорабиниҳои ҳифзи он
Дар замони муосир қисми зиёди аҳолии ҷаҳон дар шаҳрҳо зиндаги мекунад. Қонуниятхои муносибати одамонро бо муҳити шаҳри илме омӯзиши худ қарор додааст, ки онро экологияи шаҳр меноманд. Урбонизатсия (афзуншавии аҳолии шаҳр) Шаҳрҳои аввалин тахминан 8000 сол пеш дар соҳили дарёҳои Тигра ва Евфрат, баъдтар дар соҳилҳои дарёи Нил пайдо шудаанд.…
Муфассалтар » -
Таъсири фаъолияти хоҷагидории соҳаи кишоварзи ба табиат
Хоҷагии кишоварзӣ ҳамчун сарчашмаи захираҳби маҳсулотӣ Одамон дар рафти хоҷагидории худ захираҳои замин, об, растанӣ, ҳайвонот ва энергияро истифода бурда худро бо ғизо таъмин карда, назар ба дигар фаъолиятҳои худ ба табиат беигтар таъсир мерасонад. Солҳои 90-уми асри XX ҳар рӯз дар олам 250 ҳазор нафар одам ба дунё меомад,…
Муфассалтар » -
Таъсири фаъолияти одам ба гидросфера
Маълумоти асосӣ оиди гидросфера Гидросфера гуфта маҷмӯи тамоми обҳои сайёраи Замин, қитъавй (чуқуриҳо, хокҳо, болоизаминӣ), уқёнусй, атмосферавиро меноманд. Ҳамчун қабати обии махсуси Замин дар ин ҷо маҳз обҳои қитъавӣ ва уқёнусиро дида мебароем. Ба туфайли серҳаракатии худ об дар тамоми ҷузъҳои табиат мушоҳида мешавад. Об дар намуди буғ ва абрҳо…
Муфассалтар » -
Системаҳои экологи
Мафҳуми умумии системаҳои экологӣ Организмҳои зинда ва омилҳои абиотии муҳит бевосита ба ҳам алоқаманд буда, дар таъсири мутақобилии доимӣ қарор доранд. Ҳар як биосистемаи тамоми ҷамоаҳои биотикии дар китъаҳои додашуда якҷоя амал карда, ба омилҳои табиӣётии муҳит тавре ба ҳам таъсир мерасонанд, ки интиқоли энергия дар байни қисмҳои зинда ва…
Муфассалтар » -
Муносиб ати дохилинамуди в а байнинамуди дар популятсия, гомеостаз (доимияти) ва рузмарраи(стратегияи) экологи
Муносибати дохилинамудй Бошандагони гуногуни популятсия доимо байни ҳам таъсир мерасонанд. Қаноатманди ба истеъмоли гизо, тақсимоти киштзори ғизой, интихоби ҷой барои лонасозӣ, бақамҷуфтшавй, тарбияи насл, ҳифзи сарҳади зист ва ғ. ба таъсири ҳамдигарии доимии фардҳои дар дохили популятсия буда меорад ва ҳастии онҳоро таъмин менамояд. Ин алоқамандиҳо дар рафти пайдошави ва…
Муфассалтар » -
Шаклҳои ҳаётии организмҳо
Маҳфуми «шакли ҳаётии» организмҳо Организм ва муҳите, ки онҳо дар он ҳаёт мегузаронанд ҳама вақт ба ҳамдигар таъсир мерасонанд, ки дар натиҷа системаи хеле мувофиқ — организм ва муҳити атроф пайдо шудааст. Ин мувофиқат характери мутобиқшавӣ дошта дар намуди хусусиятҳои хоси сохтори анатомӣ, физиологй, ғизой, интихоби ҷойи зист, алоқа бо…
Муфассалтар » -
Хок қамчун муҳити ҳаётй
Ба омӯзиши илмии хок танҳо охирҳои асри XIX оғоз намудаанд, гарчанде одамон тахминан 7000 сол пеш алакай ба кишту кори замин машғул буданд. Хусусан қабати болоии хок, ки дар он ҳар гуна растаниҳо кишт карда, ҳосили зироатҳои гуногунро мегирифтанд, одамонро аз даврҳои заминдори ба худ ҷалб мекард. Хок асоси табиати…
Муфассалтар » -
Омилҳои муҳит ва қонуниятҳои умумии таъсири онҳо ба организмҳои зинда
Муҳит ва шароити ҳаётии организмҳо Он самти экология, ки муносибати намояндаи ин ё он намудро бо омилҳои муҳити атроф меомӯзад аутэкология ном дорад. Дар экология чунин мафҳумҳо ба монанди муҳит ва шароити ҳаётии омилҳои организмҳоро фарқ мекунанд. Муҳит ин қиеми табиат мебошад, ки организмҳои зиндаро иҳота карда ба онҳо таъсири…
Муфассалтар » -
Револютсияи буржуазӣ-демократии феврали 1917 ва аҳамияти он дар ҳаёти халқи тоҷик
Ҷанги якуми ҷаҳонӣ, ки оқибат ва ифодаи бӯҳрони умумии капитализм ба шумор мерафт, ин бӯҳронро тезутунд гардонда империализми ҷаҳониро суст намуд. Коргарон ва солдатҳо 27 феврали (12 марти) соли 1917 дар Петроград шӯриш бардошта, подшоҳро аз тахт сарнагун карда, Советҳои депутатҳои коргарон ва солдатҳоро ташкил доданд. «Ба коргарони рус,– навишта…
Муфассалтар » -
Револютсияи солҳои 1905-1907 ва иштироки меҳнаткашони тоҷик дар он
В.И.Ленин навишта буд: «Капитализми ҷаҳонӣ ва ҳаракати рус дар соли 1905 Осиёро тамоман бедор карданд. Садҳо миллион аҳолие, ки дар беҳаракатии асримиёнагӣ хорузор ва ваҳшӣ гаштааст, ба ҳаёти нав ва ба мубориза барои ҳуқуқҳои оддитарини инсон, барои демократия бедор шуданд»[1]. Ин суханон ба Осиёи Миёна, аз ҷумла, ба халқи тоҷик…
Муфассалтар » -
Вазъияти Аморати Бухоро дар арафаи револютсияи солҳои 1905-1907
Аморати Бухоро дар давраи аз соли 1868 то охири асри ХIХ истиқлолияти худро торафт бештар аз даст медиҳад. Дар соли 1886 дар Бухоро «Агентии сиёсии императории Россия» таъсис меёбад, ки он ба вазири корҳои хориҷӣ ва генерал-губернатори Туркистон тобеъ буд. Агентӣ дар аморати Бухоро сиёсати мустамликадории ҳокимияти подшоҳиро ба амал…
Муфассалтар » -
Вазъияти кишвари туркистон дар арафаи револютсия
Тараққиёти саноатии кишвари Туркистон. Сармояи банкҳо Дар охири асри ХIХ ва аввали асри ХХ капитализм дар Россияи подшоҳӣ ба марҳалаи олӣ, марҳалаи империалистии тараққиёти худ қадам ниҳод. Капитализми навбаромади Россия ба иқтисодиёти кишвари Туркистон низ асар кард. Гарчанде ҳукумати подшоҳӣ Осиёи Миёнаро мисли пештара ҳамчун манбаи ашёи хоми империяи Россия…
Муфассалтар » -
Ҳаракатҳои халқӣ дар Осиёи Миёна ва дар онҳо иштирок кардани тоҷикон
Дар хоки генерал-губернатории Туркистон ва ҳамчунин дар қаламрави аморати Бухоро муттасил шӯру ошӯбҳои халқӣ ба амал меомаданд. Дар ин ҳаракатҳо тоҷикон низ баробари дигар халқҳои Осиёи Миёна фаъолона иштирок доштанд. Шӯришгарон участкаҳои политсияро хароб мекарданд, ба работу ҳавлиҳои феодалҳо ҳамла меоварданд, амалдоронро мекуштанд. Хусусан дар доираи аморати Бухоро, ки ғоратгарӣ…
Муфассалтар » -
Вазъияти оммаи халқ дар кишвари Туркистон ва Аморати Бухоро
Дар натиҷаи ба Россия ҳамроҳ шудани Осиёи Миёна шаклҳои асримиёнагии хоҷагӣ беш аз пеш вайрон гардид: дар солҳои 80-ум нуфуси шаҳрҳо афзуда, нахустин корхонаҳои саноатӣ ба вуҷуд омаданд. Дар дохили феодализм муносибатҳои капиталистӣ торафт қувват мегирифт. Меҳнаткашони тоҷик, ӯзбек, туркман, қирғиз ва дигар халқҳое, ки таҳти истисмори феодалони маҳаллӣ, рӯҳониёни…
Муфассалтар » -
Аҳволи халқи тоҷик ва муборизаи он бар зидди Аморати Бухоро ва ҳукумати подшоҳӣ (нимаи дувуми асри XIX)
Ду марҳалаи сиёсати иқтисодии ҳукумати мутлақа дар Осиёи Миёна. Роҳ ёфтани муносибатҳои капиталистӣ Сиёсати дар Осиёи Миёна ҷорикардаи ҳукумати мутлақаи подшоҳиро ба ду марҳала ҷудо кардан мумкин аст: марҳалаи якум аз аввали футуҳот то солҳои 90-ум ва марҳалаи дувум аз замони барқарор гардидани давраи империалистии капитализм, яъне аз охири солҳои…
Муфассалтар » -
Аҳамияти прогресивию таърихии ба Россия ҳамроҳ шудани Осиёи Миёна
Дар вақти ҳамроҳ шудан ба Россия дар Осиёи Миёна муносибатҳои патриархалии феодалӣ ҳукмфармо буданд. Давлатҳои Осиёи Миёна аз тамоми ҷаҳони мутамаддин қариб ҷудо буданд. Аз тараққиёт бозмондани қувваҳои истеҳсолкунанда сабабгори асосии ақибмонии иқтисодӣ, сиёсӣ, маданӣ ва ҳарбии онҳо гардида буд. Россия назар ба Осиёи Миёна мамлакати пешқадам ва аз ҷиҳати…
Муфассалтар » -
Халқи тоҷик дар давраи ба Россия ҳамроҳ шудани Осиёи Миёна
Инкишофи минбаъдаи робитаҳои тиҷоратию сиёсии Россия бо давлатҳои Осиёи Миёна Чунон ки дар боло қайд карда шуд, ҳукумати подшоҳии рус саъй менамуд, ки бо роҳи иқтисодӣ ва дипломатӣ мавқеи худро дар Осиёи Миёна мустаҳкам карда, нуфузи ҳукмфармои худро дар Бухоро, Хева ва Хӯқанд пойдор гардонад. Дар охири солҳои чилум ва…
Муфассалтар » -
Маданияти моддӣ ва маънавӣ дар Аморати Бухоро
Нооромиҳои замона ва ҷангҳои феодалӣ, зулму ситами бераҳмона ва харобиҳои мамлакат тараққиёти маданиятро бозмедоштанд. Албатта, даҳои офаринандагии халқҳои Осиёи Миёна поён намеёфт, вале он дар даврае, ки ҷамъият ба вазъияти таназзули иқтисодӣ ва то ҳадди охир фишор овардану инкор кардани шахсияти инсон афтода, тамоми ҷанбаҳои зиндагиро таассуби динӣ фаро гирифта…
Муфассалтар » -
Муносибатҳои иқтисодии байни Осиёи миёна ва Россия. Тадқиқи Осиёи Оиёна аз тарафи олимони рус
Соли 1781 мутарҷим М. Бекчурин ба сифати сафири ҳукумати Россияи подшоҳӣ ба Бухоро фиристода шуд. Вазифаи асосии сафорат муайян кардани имконоти инкишофи тиҷорати Россияву Бухоро ва ба воситаи Россия кашондани молҳои Бухоро, инчунин ҳалли масъалаҳои сиёсӣ буд.[1] Дар навбати худ бухороиҳо илтимос мекарданд, ки барои озодона тиҷорат кардан дар тамоми…
Муфассалтар » -
Мубориза дар роҳи мустаҳкам кардани Аморати Бухоро
Чунон ки дар боло қайд карда шуд, норизоятии оммаи халқ тамоми аморати Бухороро фаро мегирифт. Дониёлбӣ на фақат худсариҳои феодалонро бартараф карда натавонист, балки худаш торафт бештар мутеи кушбегӣ ва қозикалон мегардид. Яке аз писарони ӯ — Шоҳмурод худро тамоман ба тариқати сӯфия бахшида, муриди шайхе шуд. Вай дар зоҳир…
Муфассалтар » -
Заминдории феодалӣ. Аҳволи оммаи халқ дар Аморати Бухоро
Усули заминдории феодалӣ дар охири асри ХVIII-нимаи аввали асри ХIХ, умуман ҳамон тавре ки дар замонҳои гузашта буд, боқӣ монд.[1] Вале бо вуҷуди ин, баъзе тафовутҳо дар истилоҳот ва сохти заминҳои хусусӣ ба миён омаданд, ки он ҳам дар ҳар маҳал гуногун буда, дар давоми ҳамин давраи мавриди баҳс низ…
Муфассалтар » -
Маданият дар давлати Темур ва Темуриён
Бинокорӣ ва меъморӣ Аз асри ХV ба замони мо миқдори зиёди ёдгориҳои мӯҳташами меъморӣ боқӣ мондааст, вале ин фақат як қисмати камест аз он чи ки дар он даврони таърих ба вуҷуд омада буд. Темур ва Темуриён сохтмони биноҳоро беш аз пеш вусъат медоданд ва феодалони сарватманд дар ин кор…
Муфассалтар »