Сатхи хамкорихи фарханги. Робитахои фарханги

Хамкорихи фарханги наъи муносидат ва алкаи бевосита,ки хаддиакал байни ду фарханг баркарор мешавад ва таъсире,ки дар муносибатхои фархангхо падидор мешавад. Ахамияти катъи он дар раванди тагироту холату вазъияхо,сифат, шаклхои нави фаъолшави равандхои фарханги, аломат нишонахо тарзи зиагии марум бо таъсири омилхои беруни маълум мешавад. Чунин натичахо тадричан ба воя мерасад гохо бо тарики ноаён зохир мегарданд. Ба тарики сода доду гирифти молхо, информатсия, алокахои лахзави ва хатто алокахои устувори дар муносибат бо хоричихо ва амсоли инхо ба структураи амики фарханги дахолат намекунад., ба таври зиндагии намояндагони ин ё он фарханг наметонанд ба таъсири мутакобилаи фархангхо дохил шавад, аммо хамчун шаклимавчудият ё алокаи фархангхо байни хам баромад мекунанд. Сатхои гуногуни таъсири мутакобилаи фархангхо вучуд дорад.Таъсири мутакобилаи сатхи этники барои муносибатхои байни этносхои махдуд хос аст. Ба сатхи мили таъсири мутакобила дар дарачаи муаян сиёсат ва сохтори давлати              мекунанд.

Дарачаи хамкорихои тамадуни худ дар сурати додугирифти масъалахои маънави ва дастовардхои илми зохир мегардад. Дар тачрибаи рузмараи амали муносибатхои давлатхо ва халкхои чахон баъзан равандхо.

Дар алокахои байнифарханги хамзамон хам миллат-хам худ ва хам калон,ки намудхои маъмури- давлатии ба шумоовари доранд иштирок мекунанд.Бо хамин намояндагони халкхои бузург ва аз чихати теъдод бисёр дар хаёти фархангии халкхои гуногун хангоми хамкорихо таъсири калон мерасонанд.

Рабитахои фарханги ва накши миллатхои худро нодида нагирифт

Ахамияти мухим дар масъалаи хамкорихои фарханги аз тартибу сохти он ва равияхои он амали мешавад. Яке аз кадимтарин ва пахншудатарин намуди робитахои фарханги он мубодилаи техналогияхои хоричи, мутахасисони касби, ва намуди устувори хамкорихои мунгосибатхои байни давлати,сиёси ва алокахи хукуки ба шумор мераванд. Бо таъсири хамкорихои фарханги мумкин дар забон тагирот ба вучуд биёяд, дар унсурхои дин ва ананаву сунатхо дигаргунихо ба вучуд биёяд. Бояд кайд намуд,ки дарачаи хамкорихои фарханги алокахородар сатхи давлат касбию итиходияви чамъият ва амсоли инхоро кавитар намуда ба зиндагии тарафхо гуногунранги мебахшад. Тачрибаи муносибатхои байнихалки хамчун навъи тачрибаи махсуси таърихию сиёсати муносибатхои  фарханги байни давлатхи гуногун як шудааст,ки дар раванди он мумкин аст ташкилотхои гуногуни байнидавлати ба монанди (ООН ва ЮНЭСКО)

Муносибатхои байналхалки на факат дар сурати сатхи хамкорихои фарханги сурат мегирад, балки онхо дар як силсила тартиб доран,кивоситахои онхо амали мешаванд. Багарз ё (механизихо) амалкунанда дар чахорчубаи муносибатхои байналхалки, дар амалёти муносибатхо ба таври васеъ инчунин                     институтхои ичтимои ва механизмхои дохили фархангхо истифода мешаванд.                 Мухими сатхи хамкорихои фаханги мумкин аст сиёсати модрнизатсия(навкунии) мили ва фарханги,ки дар сатхи дар сатхи давлати амали мешавад.

               Назарияхо ва коидохои асосии муносибатхои байнифарханги

Тамоми муносибатхои байнифархангхо бо худ ифдакунандаи раванди мубодилаи иттиолоти байни одамонанд,ки хар яки онхо молик ба тачрибаи хаётии худ мебошанд. Додан ва гирифтани итилоот гузашта лахзахои ба                 даровардаи дорад,ки мумки аст аз даст равад ё ба халал дучор шаванд, зеро ба як шакл даровардани раванди дарккуни информатсия (итилоот), ки характери гуногун дорад, номумкин аст. Бинобар ин бисёрвркеъ мешавад, гирандаи паём (яъне итилоот) роххо ва ишорахое,ки дар паём омадааст бо таври дигар дарк мекунад, бар хилофи фирисонандаи мактуб, ки у инро ба маъни дигар фиристондааст.

Халал ёфтани (интизори) умеди касеро барбод додан ва хамдигарфахмии аъзоёни тарафайн мерасонад, хисси нобовари, ноороми ва норозигиро ба вусуд меоварад.

Дар вазъияти алока вар обитаи байнишахсии мукарари хавфи хамдигарфахми ва дарачаи зухури он аз мансубияти аъзоёни робита дар як фарханг нест мешавад. Дар мавриди робитахои байнифарханги эхтимоли хамдигарнофахми меафзояд,зеро мансубияти алокачиён ба фархангхои чудогона гохо метавонад умеди тарафи дигарро барбод дихад.

Робитахо фаханги

Ин хлат эхсоси манфиро фар муносибат шарики фаханги дигар ва тамоми фаханг бедор мкунад,ки он шарик ин фахангро намояндаги кардааст ва тамми раванди робитаро ва бомувакият дучор намояд. Зеро мо маънидод ё таъбири аломатхои гирифтаамонро бар тачрибаи зиндаги асоснок менамоям. Бинобар кирдору рафтори бегона, асос бар тачриба ва фаханг дорад нодуруст шарх, тафсир ва маънидод шудааст.

Дар ин сурат дар мо хисси изтироб нобовари дар хусуси муаян накардани амалхои минбаъдаи раванди равобит бавучуд меоянд.

Чихатхои асосии навовари

Дар мавриди муносибати нахусти бо намояндагони фаханги бегона хар як одам доир ба он дарачаи ками итилоотро дорад, тасаввуроти амик доир иба нормахои ахлокии фаханги дигар надорад, барои хамин ба намояндагони он аз будаш зиёд ё камтар бахо медиханд. Дар хамин вазъият хамчун коида ду навъи вазъияти номуаяни бавучуд меояд.

1.одам рафтор ва кирдори шарики фархагии дигаро муайн карда наметавонад;

2. эхсоси намаълум- хлати психологии,ки дар одам бекарориро эхсос мекунад, ки матлаби уро дарк накардаанд, ба у ба таври мандат бахо медиханд ба у зарар мерасонанд.

Тадкикоти олимони гарб рочеъ ба ноусувории бовари имконият дод,ки онхо маъалаи зайлро мукарар намоянд. Агар нобовари аз хадди маъмули зиёд бошад одамон аз робита ё алокаи эич мегурезанд ва дар навбати авал кушиш мекунанд,ки ба хамсухбати худ таассурот гузоранд ва дар бораи амали равобити дигар фикр намекунанд. Вале агар эхсоси нохуш ва ноороми давом кунад, одамон дар бораи раванди муносибат ё алока дигар фикр намекунанд, ба хамсухбати худ дикат намедиханд,омилхои мукарарии робитахоро гумм мекунанд. Дар ин холат одамон, чун коида нодуруст амалу рафтори одамонро кабул мекунанд. Хамин тарик робитаи самарабахш ьояд чихати ба хоси номуаяни бошад.

Стратратегияи кохиши нобовари

Халли илми проблемаи ахлоки нобовари бо ёрии назарияи кохиши нобовари кабул гардид. Асосгузори назарияи номбурда К. Бергер чунин мешуморад,к ибо ёрии усулхои махсус муносибатхои муштараки шарикон дар масъалаи муносибатхои байнифарханги мумкин аст такмил дода шавад ва ба самти мусбат майл кунанд. Ин усулхо умеди хар як шахси вокеиро аз фарханги нав кави мегарданд. Асоси ин кансепсия дар он аст,ки шахсиятхо аник мехоханд дас кунанд,ки аз робита бо шахси дигар интизор бошанд, мукофот ё чазо, муносибати хуб ё баракс ва инчунин аввалу интихои робитахоро аник муаян кунанд. Пастшавии нобовари дар ин холат иборат аст,ки пешгуи намудани алока мебошад.

Як силсила тахкикотхо мавчудан,ки дарачаю сатхи алокахоро дар холати норавшани нишон медиханд.Онхо тамоми омилхои пастшавии нобовариро ба эътибор мгиранд.

Робитахои фаханги

Давом ёфтани аоака ба паст шудани нобовари мусоидат менамояд. Камшудани микдори саволхо ва пурсишхо,ки дар авали раванди робита ба хамдигар медиханд, инро нишон медихад.Инчунин маълум аст,ки хар кадар одам дар бораи худ маълумот дихад, яъне симои маънавии худро, хамон кадар сатхи нобовари кам мешавад.Одатан се навъи стратегияи нобовари мавчуданд.

1. Гайрифвъол – назорати дигарон бе халал расондан ба раванди алока ё робита.
2. Фаъол — дар ин холат кас ба одам касс ба абъекти манфиатхои худ савол медихад ва хамин тарик доир ба абъекти манфиатхои худ иттилоот мегирад.
3. Интерактиви – алокаи бевосита ба хамкори шарик,ки дар ин холат саволхо дода мешавад ва кушиш боз бавучуд меояд.Ин холат шарти мукарарии стратегияи алока ва бехатари мебошад.

Нчунин як катор фактхои дигар мавчуданд,ки норавшвни ва нрбовриро дар мавриди алока ба намояндагони фарханги дигар кам мекунанд,ки онхо ба таври хайл мебошанд.

— интизории мукарари хангоми алока бо намояндоги фарханги дигар.

-Аоакахои зиёд ва муносибатхои шахси бо намояндоги фарханги дигар.

— шабохат дар байни гурухои алока гирифта.

— Ба дарачаи баланд донистани забони гуруххо алока гирифт.

— махорати худ мушохида намудан.

— Дониши амик оид ба фарханги бегона.

— Пуртокати аз хад зиёд ва навовари.

Дар натичаи истифодаи омилхои стратеги алокахои байнифарханги ба таври мусбат хал мешаванд.

             Назарияхои алокаи байнифарханги

Нигохе ё назаре бо нахарияи норавшане ё нобовари возех менамояд,кич и таври интизори шахси конкрет аз вохури бо намояндаи фарханги бегона тагир меёбад.

Ин назарияаз хама мухимтарин назарияхои мавчуда ба шумор меравад, вале он нахамаи тарафхои робитахои байнифархангиро фаро гирифта метафонад.Ба гайри вай дар фархангиантрогени як гурух назарияхо мавчуданд,ки тарафхои гуногуни хамкорихои байнифархангиро равшан мекунанд.

Муносибати махсуси илми ба масъалахои хамкорихои байнифарханги рочеъ ба назаряи адапдатсии (                 ) дар тадкикоти олимони амрикои Я Ким гузошта шудааст.

Ин назария чараёни адаптатсяи инсонро ба фарханги бегона бахогузори менамояд, ки дар мудати кутох марзхои онро гузашта дар ончо мудати тулони мемонад. Холати авалаи ин назария тасдик менамояд,ки адабтатсия(        ) раванди мураккаб мебошад,ки инсон тадричан ва бо суръат дар мухити нав одат мекунад.

Ин раванд  «ду кадам ба пеш ва як кдам ба акиб» ном дарад. Мархилаи акибрави баста шудани раванди адаптатсия бо бухрони байнифарханги алока дорад. Барои адаптатсия бо мувафакият ночор чанд навъи шарт лозим аст. Онхо ба чанд навъи робита – ба монанди самимият дар алока, рухияи мусбат донистани забони хоричи максадхои мусбат ва амсоли инхо марбутанд.

                      Робитахои фарханги

Назрия ба дини робитахои фарханги ахамияти мутобикгардони идоракуни ном гирифтааст. Тарафдори ин назария тасдик менамояд,ки барои хамин хамдигарфахми комилу пурра хануз ба даст надаромада мебошад. Аз сабаби на хама пахлухои робита максадхои муаян доранд, ноилшави ва хамдигафахми дар ин мархала хануз мухим нест, Мухим нолшави ба мутобикгардони мебошад,ки хангоми хамкори барои аъзоёни хамаи тарафхо фахмо бошад.

Инчунин назарияи дираре мавчуд аст,ки онро дар робитахои байнифарханги назарияи риторики (тасдик барои савол) меноманд. Вай имкон медихад,ки на ыакат фаркияти фарди тахлил карда шавад, балки хусусияти гуруххои калон низ мавриди тахлил карор дорад. Кисмхое аз ин назария тахлилиадаптатсияи бошуурона итилооти мувафаки вазъиятхои мушаххаси робита мебошад. Тарафдорони назарияи конструктиви (босамар) робитахои байнифарханги чунинмешуморанд,ки тамоми одамонро системае (низом) доранд,к ибо ёрии он сухан сухан ва фаъолияти дигарон аник ва бесамар муаян гардад.

Аз баски фарханг ба накши фардии инкишофи инсон таъсир мерасонанд, дар намояндагони фахангхои гуногун назарияхои мухталиф инсониятхои гуногуни идрок мушохида мешавад. Дар раванди фарогири фарханг назар кардан ба чахон дар намояндагони фархангхои гуногун аз хам фарк мекунад. Хамин тарик, маърифати инсон ба шакли муаян медарояд,ки мумкин аст вай сода ё мураккаб боша два дар навбати худ ба муносибатхои робита ё алокаи у низ таъсир мерасрнад.Инчунин, ба наздики назария низоъ низ кор карда шуд,ки он монеахоро, фахангхоро тавзех дихад. Ин назария чунин мешуморад,ки низоъ рафтори мукарарри,гмуди амали ичтимои ва коидаи хар як фарханг мебошад.Бинобар хамин хар як фарханг моделхое гуногуни низоъ мавчуд аст. Фархангхое мавчудаст,ки намояндагонаш ба сабабхои огози низоъ тавачухи махсус медиханд,ки дар вайрон намудани коидахо хасос мебошанд ва дар халли ин низоъхо аз руи хисси пешакиву гувохии дил муносибат мекунанд. Ин фархангхои калективи мебошад. Фарханги фарди чунинмешуморад,ки низоъ бо усули бевосита хал карда шавад.

          Коидахои робитахои байнифарханги

Назаре ба масъалахои робитахои байнифарханги имкон медихад, мукарар намоем,ки раванди робита аз вокеан мавчудияти фаркиятхои фарханги дар муаян намудани фаркиятхои фарханги огоз менамояд. Дарки мавчудияти тафовути фаркиятхо имкон медихад,ки одам ба хулосае меояд,ки  хар як одам коидахои ичтимои худро доро мебошад, намудхои гуногуни тафаккур ва ахлок дорад,ки аз дигар одамон фарк мекунад. Раванди робита аз он вобаста аст,ки одам ичи гуна ин фархангро кабул мекунад. Баъзе одамон аз душворихои робита тарсида худро аз халли масъала дур мекашанд.

Барои муваффак шудан ба натичахои робита мо баяд фаркияти одамонро аз хамдигар хамчун конунияти хатми ногузир дарк намоем, зеро робита, алока ё рафтуомадбо нусхаи аник ба гумон аст,ки каноатманди ба вучуд биорад, вале фаркияти атрофиён имкон медихад,ки мо ба нокисхо, камбудихо ё арзишхои худ бод иди нав, бо чашми дигар нигарем.

Муносибати мо бо хамсухбат ба он масъала таъсир мерасонад,ки итилоот чи тавр шарх дода шавад. Масалан агар хамкоратонгуяд «Магар мо наметавонем дар болои ин проект (накша) ко рогоз кунем?» мо ин масъаларо хамчун хохиши мукаррари огоз ё ба итмом расонидани корро мефахмем. Вале агар хамин суханонро сардор гуяд, ин суханон лахну оханги талаб фахмида мешаванд ва даъвати ризогиро мефахмонад. Мундаричаи иттилоот низ ба муносибати алокахо таъсир мерасонад. Рухияи мо дар муносибат бо ха корон бо таври дустона омода шудааст,к доимо маро таъриф намояд, вале муносибати гаридустрна аксар бо           дорем,ки моро доимо танкид мекунанд. Бахои мо ва хамсухбат ба арзиши итилоот низ таъсир мекунад,ки мо аз у мегирем. Хра кадар сатхи бовари дар байни одамон кавитар бошад, хамон кадар арзиши итилоот,ки дар натичаи муносибатхо ба амал меояд, баландтар мешавад.

Хамкорихои байнифарханги имкон дорад тавасути нерухои ичтимои амали гардад. Бисёри одамон сергапу пургу ва гурухи дигари одамон хунук ва бе эхсосан. Баъзехо кушиш менамоянд,ки дигаронро ба тобеияти худ дароранд. Бешубха робитахои байнифаханги.

          Асохои методологии робитахои байнифаханги

Таърихи баркароршавии «Асохои робитахои байнифаханги» хамчун фанни таълими моро ба хулоса меорад,ки он аз огоз дар асоси омузиши фанхои гуманитарии ва усулхои онхо ташакул ёфт. Асосгузори робитахои фаханги намояндагони сохахаои гуногуни илму фан забоншиноси антропология, равоншиноси, сохсхои этналогия, фолкулоришиноси ва амсоли инхо будаанд. Дар раванди кори якчояи назария ва усулхои(методхои) ин гурухи фанхо омезиш ёфтанд ва ба робитахои фарханги як навъ сифати омузиши доданд. Дар натича тадричан се навъ муносибати методологи (таълими) ва омузиши робитахои байнифаханги ба вучуд омад. Функсионали (вобастаги ба хусуситхи чизе), эзохи ё баёни ва танкиди.

Ин муносибатхо асос ба тасавуроти гуногун оид ба табиати инсони, характер муносибатхои инсонхо, табиати дониши инсонхо доранд. Муносибатхои фунсионали дар солхои 1980 ба вучуд омад,ки асос бар методхои сотциалогия ва равоншиноси доранд. Мутобики ин муносибати фарханги тамоми хакхоро бо ёрии усулхои гуногун муаян кардан имкон дорад. Тамоми тагиротхоро дар фарханг мумкин аст,ки муаян кунанд.  Фарханг хулку ахлоки одамонро ва муносибати одамонро муаян мекунад ва барои хамин метавон онхо пешгуи намуд.Максади асоси аз он иборат аст,ки таъсири фаихангро ба робита ва алокахо нишон додан даркор. Киёси фаркиятхои фарханги, ки ба тарафхои гуногуни робитахои фарханги таъсир мерасонанд, имкон медихад,ки мувафакият ё робитаро пешгуи мекунанд. Натичаи муносибатхои функсиоали ба масъала назарияи мувофикгардони робитахоро ба фучуд овард вас обит менамояд,ки дар хангоми робита ба одамонсифатхои робитахоро тагир медиханд ва онро ба маделхо ё намудхои шарикони робита мувофик мегардонанд. Дар ин хлоа тагироти дар ислуби робитахо тезтар ба вучуд меояд (агар вазъият муташанич набошад). Зеро шарикон фаркияти зиёдро дар байни худ ва хамсухбатон намебинанд.

Муносибати эзохи ё баёни. Максади ин навъи муносибат асос бар он дорад,ки доир ба масъала маълумот пайдо кард, вале масъалахоро набояд пешгуи кард.

Муносибати танкиди, Тарафдорони ин робита ба масъала аз лихози констекти таърихи робитахо муносибат мекунанд. Аз ин нуктаи назар фарханг хамчун майдони мубориза фахмида мешавад,ки дар он шарху эзохи зиёдтари фарханги чаъм мешавад ва куваи бартаридоштае аст,ки  фаркиятхои фархангиро муаян намоед. Максади омузиши муносибатхои фарханги муаян намудани муносибати одамон ва ба воситаи он тагир додани зиндагии одамон мебошанд. Тибки акидаи тарафдорони муносибати танкиди, омузиши ва байни гуввахои бартаридошта дар вазъиятхои фарханги одамонро ба истодагари кардан ва самаранок намудани муносибатро ба одамон в фархангхои                меомузад.

Методхои асоси муносибати танкиди тахлили матн (?) ба шумор меравад. Фаркияти асоси дар он аст,ки ин асос ба тахлил ваш архи алокахои фарханги мушаххас доранд. Аз хамин чо, усули бештари босамари омузиши ва таълимии методи танкиди машк мебошад. Ба он рефлексияи тарчумаихоли, назорати              , бозихо далел мешаванд.

                        Методи интерактиви

Методи мушохида бо максади муайяне, бо мунтазам зухуроте, хусусиятхои миллии- психологи одам бе дахолат ба раванди зиндаги.

Арзишхои муаянкуни

Арзишхои муаянкуни мачмуи фаъолиятхои одамон ё одамони алохида ва муносибатхои ичтмои- психологи, маълумот ва арзишхои ба ин монанд мавриди санчиш карор мегиранд.

Фахмише «арзишхои муаянкуни» нисбат ба одамони алохида ё гурухи одамон кор фармуда мешавад вале нисбат ба чомеа кор фармуда намешавад. Дар раванди тахлили чомеа мафхумхои «арзишхои фарханг» «арзишхои маънавии фарханг» «арзишхои хаёти» ба кор бурда мешавад.Фахмиши «арзишхои муаянкуни» барои нахуст аз чониби сатциалогхои амрикои У. Томас ва Ф. Знанецкеш хамчун категорияхои тахлил ба кор бурда шудааст. Ин мафхум хангоми омузиши дехконони полекхо,ки чои зиндагиашонро дар ШМА интихоб ва муаян карда буданд, истифода шудааст. Аз он замон масъалаи «арзиши муаянкуни» дар як ктор илмхо – эстетика, этика,сатциалогия, психалогия,филасофия истифода бурда мешафад.