Таъсисёби «Асосхои робитахои фарханги»
Таъсисёби ва инкишофи АРФ дар ШМА ва Европа.Таъсисёбии ин фан хамчун фанни таълими амалан аз сабаби манфиатхои сиёсатмадорон ва бизнеменхои америкои ба вучуд омад. Баъди ба охир расидани чанги дуюми чахони таъсири сиёсатмадорон иктисодмандону намояндагони фарханги амрикои дар нукрти гуногуни чахон васеъ гардид. Сохибмансабони хукумати ва бизнесменхо,ки акнун дар хоричи мамлакат фаъолият мебурданд,баъдан хангоми кор бо намояндагони фархангхои дигар ба проблемахои зиёд дучор мешуданд ва дар хали ин праблемахо нотавонии худро эхсос мекарданд. Дар бисёр холатхо нотавони дар халли праблемахо ба низоъхо ва мунокишахо оварда мерасонд. Хатто ба таври амик донистани забонхо дар хоричи кишвар онхоро аз проблемахои душвор рахонида наметавонист. Тадртчан ба хулосае омаданд,ки на танхо забон,балки фарханги халкхои дигар, расму русум,анана ва нормахои ахлокии онхоро омухтан лозим аст.
Дар хамин давра барномахои имдод барои мамолики ру ба таракки дар ШМА тахрези шуда буданд. Дар асоси ин барнома экспертхо ва фаолии зиёди Корпуси Сулх дар мамлакатхои гуногун ширкат меварзиданд. Дар бисёр холатхо аз сабаби нафахмидани масоили мухими фарханги яъне хусусиятхоиравони мардум,урфу одат, нормахои ахлоки ва амсоли ин низоъхо ба вучуд омада фаъодияти онхо ба шикаст мувофик мегардад. Персономи идоракуни ва намояндагони катории ин барномахо эхсос намуданд,ки барои халли масъалахои амалибо намояндагони фархангхои дигар тамоман омода нестанд. гардид,ки тайёрие,ки дар огози омадан ба ин кишвархо дида буданд ,кофи нест. Нокомихои зиёди фаъолони Корпуси сулх ба хулосае овард,ки дар ин масъала таёрии чидди бинанд, алокахои фарханги равона намоянд,на ин ки итилооти мукаррарии хусусиятхои фархангии ин ё он мамлакат тавачух кунанд.
Вобаста ба ин холат хукумати ШМА соли 1946 кароре кабул намуд,ки ин карор дар бораи «Хизмат дар хоричи кишвар» буд ва дар асоси ин карор «Интитути хизмат дар хорича»таъсис намуд,кионро забоншинос Эдвард Холл рохбари мекард.Барои кор дар институт сохахои гуногун:антропологхо, психологхо,забоншиносхо ва амсоли инхо чалб гардиданд.Бо вучуди ин тамоми кушишхои онхо дар хусуси дарки ахлоку зехнияти наояндагони фархангзои дигар асос бар интуиция ( ) ,на ин ки ба донишхо ё тачриба. Бинобар ин, дар огози кор натичаи фаъолияти онхо баланд набуд.Вале хулосаи асосие,ки мутахасисони институт бароварда буданд, аз он иборат буд,ки хар як фарханг дар асоси арзишхои ахлоки он халк ба низом медарояд, бинобар ин фахмишу баходихи ба он бояд аз нуктаи назари ин фахмишхо дода шавад.
Дар раванди фаъолияти худ ходимони институт муаян намуданд,ки кормандони хукумати тааччух ба масоили назарии фарханг ва дарки он надоранд, факат кушиш мекарданд,ки маслихатхои мушаххас, дастур оид ба масъалахои муносибат дар мамолики хорича бигиранд.
Аз сабаби рохбарияти Иститут Эдвард Холл ба кор намояндагони забон ва фархангхои гуногунро даъват намуда буд,ин холат ба у имкон дод,ки дар амал тафовути фархангии онхоро мушозида наояд.Масалан, у мушохида намудааст,ки итолиёвихо вакте ки сухбат мекунанд, аксаран ру ба ру меистанд, грекхо аз имову ишора истифода мебаранд. Мушохидахои худро Холл дар машваратхо ба намояндагони фархангхои гуногун тадричан ба барномаи таълимии институт шомил гардид. То имруз аксари дастурхои таълими амрикои оид ба робитахои фарханги тавачухи худро дар дарачаи амали асосан ба муносибатхои фархангхои дигар равона намудаанд. Хамин тарик, соли тавалуда робитахои фарханги хамчун фанни академики соли 1954 дониста мешавад. Дар ин сол китоби Эдвард Холл «Култура как камуникация» ба табъ расида буд,ки бори аввал дар ин китоб истилохи «робитаи байнифаханги»-ро истифода намудааст. Баътар идеяхои асосии робитахои фарханги дар китоби дигари Эдвард Холл «забони гунгхо» 1959 инкишоф дода шудаанд.Идеяхои худро рочеъ ба робитахои инкишоф дода, Холл ба хулосае омад,ки фаханг бояд омухта шавад. Холл пешниход намуд,ки праблемахои робитахои фаханги на факат асоси тадкикоти илми гарданд, балки асоси дастуритаълимии мустакил.
Раванди таъсисёбии робитахои фарханги хамчун фанни таълими аз соли 1960 огоз гардид. Хамчун фанни таълими тадрис мешуд.Ин холат комилан мундаричаи курси таълимии робитахои фархангиро дигар намуд. Солхои 1870 характери амалии ин курси таълими бо масъалахои назарияви такмил ёфт. Акнун ин фан хам чамбахои амали хам назарияви дониш.
Дар минтакаи Аврупои робитахои фарханги хамчун фанни таълими дертар ба рох монда шуд,ки як катор сабабхо дошт.Ташкилёбииитиходияхои Аврупои марзхоро барои рафтуомад, сармоя ва мол кушода монд. Марказхои Аврупои ва шахрхои калон тадричан симоит худро мекарданд, зеро дар робита бо ворид гардонидани намояндагони фархангхоигуногун дар фаъолияти зиндаги тагиротхои чашмрас ба вучуд омад. Тачрибаи зиндаги проблемаи муносибатхои фархагхои гуногунро ба миён гузошт. Дар асоси ин холат тадричан таваччухи олимон зиндаги проблемаи муносибатхои фархагизиёд гардид. Дар асоси тачрибахои ШМА дар як катор донишгохои Аврупои Гарби дар солхои 70-80 шуъбахои робитахои фаханги лушода шудаанд. Соли 1989 донишгохи Мюнхен ихтисоси нав «Робитахои фарханги» кушода шуд. Дар асоси тачрибаи таълими амрикои дар Аврупо барномахои таълимии «Рабитахои фарханги» мураттаб гардиданд,ки бунёди онро маводи фалсафи, этнологи ва забоншиноси ташкил медод.
Таъсиси«Рабитахои фарханги» дар Россия
Дар илми ватани ва системаи маорифи Россия инциашор «ташаббускорон»-и таълими «Рабитахои фарханги» муаллимони забонхои хоричи буданд ва эътироф намуданд,ки барои шинохту маърифати намояндагони фархангхои дигар донистани факат бо хоричиён нишн дод,ки факат дониши чукури забони хоричи кофи нест,ки хамдигарфахми ва низоъхо бо намояндагони фархангхои дигар ба вучуд наояд. Бо назардошти масъала таълими забони хоричи бисёр мактабхои оли бо фанни «Кишваршиноси»,ки донишчуёнро бо таърих, расму русум, анъанаи забони омухташудаги шинос менамуд. Тавреки тачриба нишон дод, факат шиносои назарии аутори ин ё он фарханг хануз кофи нест, ки низоъхо дар муносибат бо намояндагони фархангхои дигар бе шинохту дарки тачрибахои амали номумкин аст. Дар як катор макотиби олии Россия дар накшаи таълими фанни «Рабитахои байнифарханги» дохил карда шуд, то ки донишчуён ба шинохти муносибатхои байнифарханги омода гарданд. Барои ин факат дониш оид ба шинохти табиати байнифарханги кофи нест, балки маърифати амали ,то ки ба таври озодона намояндаи фарханги дигар шинохта шавад.
Дар мархалаи хозира «Робитахои фарханги» хамчун фани таълии дар макотиби олии Россия тадрис мегардад. Ташабускори ва лидер дар ин раванд факултети забонхои хоричи МГУ ба шумор меравад, ки дар ончо «Рабитахои байнифарханги» мудати чанд сол таълим дода мешавад ва курсхои лексиёни ва барномахо аз руи равияхои гуногун тадрис мешавад. Ташабуси факултети номбурда дар макотиби дигари олии Маскава Донишгохи дустии халкхо, Донишгохи давлатии забоншиноси, Донишгохи давлатии гуманитари дастгири ёфт. Тачрибаи таълимии «Рабитахои фарханги» нишон дод, ки гузаронидани лекияхо ва хамзамон дарсхои амали натичаи назаррас медихад. Махсус тачрибавие,ки донишчуён инконияти хис намудадани плаблемахоро дар холатхои вакти доранд, натичахои матлуб доранд. Дар ин навъи дасхо донишчуён имконият пайдо мекунанд,ки муносибати худ ва тарафи мукобилро тахлил намояд. Дапсхои тачрибави муохисаро такозо доранд ва тавачухи донишчуро нисбат ба фан таълими ба сатхи балантар мебароранд ва сатхи психологиро бо ёрии донишчуён ва муалимон аз байн мебаранд.
Аз тамоми илмхо рочеъ ба фарханг вусъати зидди назари ва метадологи ва тачрибаи амали. «Асоси робитахои фарханги» махсусан фолклоршинос ва этнология ҷам овард. Барои хамин ду равиши тахкики Робитахои фарханги ба фуҷуд омад.
Яке аз онхо асос бар фолклоршиноси нихода буд, ки вазифахои он муаян намудани муносибат ва ахлоки харрузаи оламон бо максади муайян намудани сабабхои амики фолклорхои гуногуни фарханги.
Равияи дуюми характери анропологи дониш, ки абекти омузиши он анвои гуногуни фаъолиятхои фарханги забрнхои гуногуни чомеа, нормахои ахлоки ва аришхои он. Таснифоти иҷтимои чомеа (оила,мактаб, истехсолот ва амсоли инхо) ба хар як гурух конун ва нормахои ахлоки ворд мекунад. Донишчуёни онхо имконият медиханд,ки ихтилофи байнифаханги нисбатан тез ва нишонрас бараси карда шавад, фаъолияти кори дар калективи гуногунмиллат ба таври мусбат ба рох монда шавад.
Робитахои фарханги ичтимои ва фархангхои хурд
Дар фаханги антропологи, дар байни фархангхо фархангхои калон ва хурд мавчуданд.
Дар вазъият таърихи замони муосир далел бар шаходати он аст,ки дар саёраи мо худуди хеле калоне мавчудаст,ки инсоният дар низоми ичтимои бо ананаи фархангии худ мутахид шудаанд. Масалан, фарханги амрикои, лотини, фарханги африкои, фарханги аврупои, фарханги осиёи ва гайра. Кисмате аз ин навъи фархангхо аз руи нишонахо китави шудаанд ва аз руи микёсу андоза номхои фархангхои калон сахиб шудаанд. Он табиист, ки дар охили фархангхои бузург фархангхои хурд зохир гардидаанд. Табиис,ки дар байни фархангхои бузург тафовут пайдо мешавад,ки назарие аст, аммо боз байни ин фархангхо умумият неу хаст, ва аз ин ру чунин фахмида мешавад,ки ахолии махалахо намоядаи як маданияту фарханг шуморида мешавад. Байни фархангхои бузург фархангхои калон вучуд дорад,ки онро дар муносибати байни хамдигар мушохида кардан мумкин аст. Дар ин маврид иртиботи байни фархангхо но вобаста аз вазъияти холати иштирокчиёни он.
Дар ин байн ихтиёри ё гайриихтиёри одамон ба ин ё он гурухои ичтимои шомил мешавад,ки дорои вижагихои фарханги худ мебошанд. Аз нуктаи назари таркиб фархангхои хурд дар байни фархангхои бузург дохил мешаванд. Хар як фарханги хурд хамзамон монандию фркияти ачдодии хеш дорад,ки шинохти якхелаи чахонро дар байни намояндагони он таъмин мекунад. Фарханги модари- ачдоди аз фархангхои хурди этники мансубияти дини, мавкеи геогрпафи, вазъияти иктисоди, оилави ва макоми ичтимои аъзоёни он чудо мешавад. Ба тарзи дигар фарханги фархангхои гуногуни гурухои ичтимои ва кабатхои дохилии як чамъияти фахмида мешавад.Баро хамин алока байни кишвархои фарханги дар дохили чамъият ба таври вертикали мегузарад.
Робитаи этники- ин алока байни шахсхое,ки намояндагони халкхои гуногун мебошанд.
Пеш аз хама чаъият аз теъдоди гурухои гуногуни этники мебошад. Пеш аз хама чамъият аз микдор ва гурухои гуногуни этники иборат аст,ки маданияти хурдии худро ба вучуд меоранд ва таксим мешаванд. Гурухои этники мероси фарханги худро аз насл ба насл идома дод ба ин тарик фарханги худро дар байни фарханги бартари дошта ва хукмфамо хифз менамоянд.Зиндагии якчоя дар доираи як чомеа табиис,ки робита, мунрсибат ва гурухои этникиро кави мегадонд ва ба мубодилаи дасовадхои фарханги мерасонад.
Робита байни синфхои чомеа гурухо асос бар тафрика байни гурухои ичтимои ин ё он чоме дорад. Дар чахон чомеаи серанги ичтимои вучуд надорад.
Тамоми фархангхои одамон аз баромади ичтимои, маълумот, каспу ко рва холати ичтимои ва амсоли инхосарчашма мегирад. Дар тамоми мамлакатхои дунё масофа байни бойхо ва камбагалхо бузург аст. Ин фаркият пеш аз хама дар мухолифати байни расму русум ва ананахо зохир мешавад. Новобаста аз он ки хамаи одамон мансуб ба як фарханганд, ингуна фархагхо дар робита байни онхо иникос мешавад.
Робита байни намоядагони гуногуни гурухои демографи (афзоиши ахолии) гурухи дини ба монанди католикхо ва протестанхо дар шимоли Ирок байни чинсхои гуногун – байни занон ва мардон байни намояндагони сину соли гуногун.
Муносибат байни одамон дар ин холат аз муносибати онхо ба ин ё он гурухо муаян мешавад.
Муносибати байни одамон дар ин холат аз муносибати онхо дар ин ё он гурухо муаян мешавад.
Алока байни сокинони шахри ва кишлоки бар тафовути шахру деха, бар тарзи зиндаги, сатхи умумии маълумотноки асос дорад,ки ба таври мустакил ба раванди алока байни ин гурухои тасир мерасонад. Алокаи минтакави байни сокинони гуногуни вилоятхо,ки муносибати онхо дар холатхои хархела метавонад аз хам фарк кунад. Мисол, сокинони яке аз штатхои амрикои хангоми мубошират бо сокинони штатхои дигар ба душворихо мувочех мегарданд. Сокинони Англияи навро аз хад зиёд ширин табасум кардани бошандагони штатхои чануби гуё тела медиха ва онхо онро солим хисоб намекунанд.Вале бошандагони штатхои чануби муносибати срду хушкро хамчун сифати дагалонаи онхо хисоб мекунанд.