Созмони умумиҷаҳонии савдо: нақш ва вазифаҳои он

1. Таърихи ташкилёбӣ ва сохтори СУС.
2. Самтҳои асосии фаъолияти СУС.
3. Таҳлили таъмини узвияти Тоҷикистон ба СУС.
4. Афзалиятҳои низоми тиҷоратии СУС.
5. Таърихи ташкилёбӣ ва сохтори СУС.

СУС (аз калимаи англисӣ Worid Tgade Ogdanization- WTO гирифта шуда)- ташкилоти байнал. Иқтисодие мебошад, ки фаъолияташ равона шудааст дар самти батанзимдарории савдои байналхалқӣ дар асоси қонуну қоидаҳо ва принсипҳои пешниҳодшуда.

Ташкилоти мазкур 1 январи соли 1955 созмон дода шуд. Созмони мазкур давомдиҳандаи бевоситаи фаъолияти Созишномаи кулл оиди савдо ва тарифҳо (СКСТ ё ГАТТ) мебошад.

Созишномаи кулл оиди савдо ва тарифҳо бошад 30 октябри соли 1947 дар шаҳри Женеваи Швейтсария аз ҷониби 23 мамлакат имзо гардида буд. Дар соли 1994 шумораи аъзоёни он ба 118 давлат расида буд. Ин созмон се вазифаро иҷро мекард:

• тартиб додани қоидаҳои савдои ҷаҳонӣ;
• таъсир расонидан ба сиёсати савдоии давлатӣ;
• ташкили формуҳо барои гуфтушуниди савдои озод ва танзими масъалаҳои баҳсноки он.

То соли 1994 тавассути СКСТ 8 маротиба гуфтушунидҳо тиҷоратӣ ба мақсади ташкили озоди хариду фурӯши молу хизматҳо ва аз байн бардоштани ҳар гунна масъалаҳо дар раванди савдо гузаронида шуд.

Дар аввалин гуфтушунидҳо асосан масъалаҳои паст кардани сатҳи тарифҳо баррасӣ шуданд, вале баъдтар гуфтушунидҳо дигар масъалаҳоро, аз қабили сиёсати зиддидемпингӣ ва ғайра тарифҳо дар бар гирифт.

Гуфтушуниди охирин солҳои (1986-1994) бо номи «Раунди Уругвай» ба бунёди СУС оварда расонд.

Асосҳои ҳуқуқии СУС иборат аст аз:

— Созишномаи кулл оид ба савдои молҳо;

— Созишномаи кулл оид ба савдои хадамот;

— Созишномаи кулл оид ба роҳҳои савдои ҳуқуқии моликияти зеҳнӣ.

Аъзоёни СУС ба 3 гурӯҳ ҷудо карда шуданд:

1. Аъзоёни пайваста (давлатҳои соҳибихтиёр).
2. Аъзоёни мушоҳидагӣ.
3. Аъзоёни ҳамроҳ кардашуда.

Дар СУС зиёда аз 150 кишвар аъзо буда қариб 30 кишвари дигар ҳамчун нозир дар ҷаласаҳои сарони кишварҳои аъзои СУС иштирок мекунанд. Аз он ҷумла Тоҷикистон (аз соли ) инчунин зиёда аз 60 намояндагони ташкилотҳои иқтисодии байналхалқӣ, ассотсиатсияҳои тоҷирон иштирок мекунанд.

Созмони умумиҷаҳониисавдо (СУС) соли 1995таъсис ёфт. Созмони мазкур давомдиҳандаибевоситаифаъолиятиСозишномаикуллоидисавдоватарифҳо (CKCT) мебошад. Ин низом оиди танзими савдои ҷаҳонӣтавассутимеханизмҳоитаъсиррасонандаиамалияктарафаихуд 50 сол фаъолият кард ва қобилиятихудробасифати acосоҳои ҳуқуқии бисёрҷонибаимубодилаимолҳоисботнаСолҳоибаъдиҶангиДуввумиҶаҳонӣсуръатибаинкишофисавдоиҷаҳонӣбештарбаназармерасид. Суръати афзоиши молҳоисодиротӣбаҳисобимиёнадаряксолpo ташкил намуд.

Ёдовар мсшавем, ки таъсисёбии Созишномаи кулл савдо ва тарифҳо 30 октябри соли 1947 дар ш. Женеваи Швейсария аз ҷониби 23 мамлакат имзо гардид. Миқдори аъзоёни он соли 1994 ба 118 давлат расид. Ин созмон ce вазифаро ба ӯхдадошт:

-тартиб додани қоидаҳоисавдоиҷаҳонӣ;

-таъсир расонидан ба сиёсати савдои давлатӣ;

-ташкили форумҳобароигуфтушунидисавдоиозодӣ танзимимасъалаҳоибаҳснокион;

To соли 1994 тавассути саъю кӯшиши CKCT — 8 маротиба гуфтушунидҳо (раундҳо)-итиҷоратӣ бо мақсади ташкили озоди хариду фурӯши молу хадамот ва аз байн бардоштани ҳар гуна монеа ва махдудиятҳо гузаронида шуданд:

1947 — Женева (Швейсария); 1949 — Аннеси (Фаронса);

1951 — Торки (Британияи Кабир); 1956-Женева;

1960 — 1961 — Женева (Диллон — раунд);

1964 — 1967 — Женева (Кеннеди — раунд);

1973 — 1979 — Женева (Токио — раунд);

1986 — 1994 — Женева (Уругвай — раунд).

Низоми мазкур дар раванди силсилаи гуфтушунидҳои тиҷоратии гузаронидашуда дар чорчӯбаи фаъолияти CKCTхеле тараққӣ кард. Дар аввалин гуфтушунидҳо асосан масъалаҳои паст кардани сатҳитарифҳобаррасӣ шуданд, хеле баъдтар гуфтушунидҳо дигар тадбирҳоро, аз қабили сиёсати зиддидемпингӣ ва гайритарифиро дар бар гирифт.Гуфтушуниди охирин (солҳои 1986-1994) бо номи «Раунди Уругвай» ба бунёди СУС оварда расонид ва минбаъд он ба амалии CKCT таъсири мусбат бахшид, онро ба фаъолияти судманди савдои хадамот ва хусусиятҳои хоси ҳуқуқи моликияти зеҳнӣ дастрас намуд. Ҳамин тариқ, механизми CKCT ҳаматарафа ташаккул ёфт ва ба мархилаи рушди муосири савдо мутобиқ гардонида шуд.

Ба ғайр аз ин, низоми CKCT воқеан минбаъд хамчун ташкилоти байналмилалӣ, расман чунин мақомотросоҳиб намуд; аммо СУС бошад, мақомотиҳуқуқии муассисаи махсусгардонидашудаи низоми CMM-po ба даст овард.

Асосҳоиҳуқуқии СУС иборатанд аз: Созишномаи кулл оид ба савдои молҳо (CKCM) дар тахрири соли 1994 (СКСМ-1994), Созишномаи кулл оид ба савдои хадамот СКСХ ва Созишнома оид ба роҳҳои савдои ҳуқуқи моликияти зеҳнӣ (CPCХ,M3). // 20-саҳ.-277 //

Мамолики аъзои СУС, ки алҳол зиёда аз 140 кишвари ҷаҳонро дар бар мегиранд, ин масоилро бо роҳи назорати иҷроисозишномаҳоибисёрҷониба, гузаронидагуфтушунидҳоитиҷоратӣ, танзимисавдотибқимеханизмҳои, муайяннамудаиСУСваинчунинёрииҳаматарафамамоликирӯбаинкишофвабаамалбароварданисиёсатииқтисодиётимиллиидавлатҳороҳаллуфаслменамояд.Қарорҳоазтарафи кулли мамлакатҳоииштирокчӣ маъмуланбоусулимувофиқа (консенсус), ки ҳавасмадкуниииловагӣбароиустуворгардониданирозигӣдарқатори давлатҳоиСУСқабулкардамешаванд. Қарорҳодар caтҳи олии СУС — Конфронси Вазирони давлатҳо, киҳаддиақал дардусолякмаротиба баргузор мегардад, ба тавсиб мсрасанд. Конфронси нахустини он дар давлати Сингапур моҳидскабрисоли 1996 шуда гузашт, ки он сиёсати асоси пешгирифтаи мамлакатҳоииштирокчиродоирбаозоди тиҷораттасдиқнамуд. Басохториташкилиидоракунииамалкунандаи СУС боз ce гурӯҳҳоинавикорӣ, кибештарбамасъалаҳоимубрамитаносубисавдовусармоягузорӣ, таъсирнокиисавдовасиёсатирақобатнокваинчуниншаффофиятдарсоҳаҳоихаридидавлатӣ, иловагардид. Конфронсидуввум, соли 1998 дар ш. Женева баргузор гардид, ки он ба 50 — солагии СКСТ/СУС бахшида шуда буд; ба ғайр аз ин дар он давлатҳоиаъзоиСУСоидбамасоилисавдоиэлектронииҷаҳонӣгуфтушуниднамуданд. ДаритоатиКонфронсиВазирон — Шӯроикулл, кибештариҷроикорҳоиҷориробазиммадорад, якчандбордаряк сол тавассути маркази маъмуриаш дар ш. Женева ҷамъмешаванд. ДарҳайатибонуфузинамояндагониСУС, маъмуланазсафиронвасаронинамояндагонимамлакатҳоииштирокчӣиборатмебошанд. ҲайатиШӯроикуллинчуниндумақомотимахсусдоирбатаҳлилисавдоваҳаллу фасли баҳсумуноқишаҳородарбаргирифтааст. Бағайразин, Шӯроикуллбаҳайатихудякчандкумитаҳорооидбасавдо ва рушд; оиди мамнӯиятвамонеаҳоивобастабатавозунисавдо; оидбабуҷет, молиявамасъалаҳоимаъмуриродарбармсгирад. Шӯроикуллфунксияи намояндагии ce Шӯрои дигари дар сохтори СУС амалкунанда: оид ба савдои молҳо,оид ба савдои хадамот ва оид ба савдои бахшҳоиҳуқуқи |моликияти зеҳниро ба зиммаи хеш вогузор намудааст.

Шӯрооид ба савдои молҳо фаъолияти кумитаҳоимахсусгардонидашударо роҳбарӣ мснамояд, назорат ва ҳимояи принсипҳоиСУС ва иҷроисозишномаҳои CKCT соли 1994-po дар соҳаитиҷоратимолҳо дар амал татбиқ мегардонад.

Шӯро оид ба савдои хадамот назорат ва иҷроиппишномаҳои CKCT ба амал мебарорад. Ҳайати он аз Кумита оид ба тиҷорати хадамоти молиявӣ ва Гурӯҳикорӣ оид ба хадамоти касбӣ иборат мебошад.

Шӯро оид ба савдои бахшҳоиҳуқуқи моликияти зеҳнӣ ба ғайр аз татбиқи амалии назорат ва иҷроисозишномаҳоимувофиқашуда (ТРИПС), инчунин ба масъалаҳои рафъи ниҳои ба вуқӯъ пайваста, вобаста ба савдои байналмилалии молҳои худсохт ва ғ. capy кор дорад.

Кумитаҳои бешумори махсусгардонидашуда ва Гурӯҳҳои корӣ бо созишномаҳоиалоҳидаи низоми СУС ва ҳаллу фасли масъалаҳоисоҳаҳои зерин capy кор дошта, аз қабили ҳифзи муҳити зист, проблемаҳои мамолики рӯ ба инкишоф, тартибу низом, ё қоидаҳои воридшавӣ ба СУС ва созишномахои тиҷоратииминтақавӣ иборат аст. // 25-wto.org//

Котиботи СУС, ки дар ш. Женева ҷойгир аст ва дорои қариб 500 нафар ходимони касбӣ мебошад; онро Муншии кул роҳбарӣ менамояд. Котиботи СУС дар муқоиса нисбат ба чунин мақомотиташкилотҳои байналмилалии дигар, каpopҳopo қабул наменамояд, чунки ин функсия ба зиммаи худ мамлакатҳои аъзо вогузошта шудааст. Вазифаҳои раиси Котибот иборат аст аз: таъмини дастгирии техникии Шӯроҳо ва кумитаҳои гуногун, инчунин Конфронси Вазирон, мусоидати техникӣ ба мамолики рӯ ба инкишоф, гузаронидани таҳлили савдои ҷаҳонӣ ва шарҳи муфассали вазъи СУС барои ҷомеа ва воситаҳои ахбори умум. Котибот инчунин як қатор шаклҳои дастгирии ҳуқуқиро дар раванди рафъи низоъҳо ва машварат бо ҳукуматҳои мамлакатҳоихоҳиши ба СУС аъзошуданро доранд, таъмин менамояд (ниг. ба ҷадв. 1.3).

Мамлакатҳои аъзои Созмони умумиҷаҳонии савдо (СУС) (12.12.соли 2012)

Сарчашмаwww.wto.org

СУСбоқарордодиУругвайаз 1 январисоли 1995 бафаъолиятшуруъкард.Марказимаъмурииондарш.Женеваишвеймариябаҳисобмеравад. Баон 150 мамлакатаъзомебошад .29 мамлакатбошадсоҳибимақомотинозирианд. БуҷетисолонаиСозмонтақрибанба 90 млн. долл. ИМАбаробараст. Мақомотироҳбарикунандаион – Директоригенералӣмебошад. ВазифаҳоиасосииСозмониумуҷаҳониисавдо: СавдоизодибайналмиллалӣТаъмииадолатвапешгӯиисавдоибайнлмиллалӣ .Мусодатирушдииқтисодӣваафзоишибаландисатҳизиндагонииаҳолӣ.

2. Самтҳои асосии фаъолияти СУС.

СУС дар асоси оиномаи СММ ташкил шуда характери императивиро дошта дар соҳаи савдо созмон дода шуда, дар сатҳи универсалӣ қарор дошта ба гуҳи ташкилотҳои махсусгардонидашудаи СММ дохил карда мешавад.

Қоида ва принсипҳои асосии СУС дар созишномаҳои бисёрҷонибаи савдо, ки паҳлуҳои гуногуни савдои молҳо ва хадамот, назари ҳуқуқии моликияти зеҳнӣ, рафъи низоъҳо ва механизмҳои тавсифи сиёсати савдо ва ғайраро фаро мегирад, инъикос ёфтааст.

Дар доираи савдои молҳо дар СУС якчанд созишномаҳо дар бахшҳои кишоварзӣ, нассоҷӣ ва мавзӯъҳое ба мисоли савдои давлатӣ, стандартҳои маводҳои гуногун, субсидияҳо ва фаъолияти зидди демпингӣ вуҷуд дорад.

Мувофиқи тартибу низом ва қоидаҳои СУС зиёда аз 95% -и ҳаҷми савдои ҷаҳонӣ маҳс тавассути ҳамин ташкилот ба роҳ монда шудааст.

Дар низоми савдои байналмилалӣ ба сифати асосии ташкилию ҳуқуқии СУС вазифаҳои зеринро иҷро менамояд.

1. Ташкил ва гузаронидани гуфтушунидҳо доир ба масъалаҳои ба қоидаҳои савдои байналхалқӣ дахлдор (аз байн бурдан ё кам кардани монеъаҳои тиҷоратӣ).
2. Розигӣ ва пешкаш намудани масъалаҳои асоснокшуда доир ба маҳдудиятҳои савдо дар алоқамандӣ бо масъалаҳои зерин: бехатарии маводи ғизоӣ, амнияти миллӣ, ҳифзи саломатӣ, паст кардани афзоиши касалихои сироятӣ, нигоҳдории нархҳои ҷаҳонӣ ва ғайра.
3. Бо ёриву мадади бахшҳои танзими баҳсу муҳокимаҳо, низоъҳо риоя намудани ҷоидаҳои савдои байналхалқӣ аз тарафи бархе аз мамлакатҳои аъзои СУС дар чорчӯбаи СУС.
4. Ҳар як аъзои нав қабулгардида ба СУС вазифадор аст ҳамаи созишнома ва қоидаҳои савдоии байналмилалӣ қабулгардидаро риоя кунад.

Савдо дар чорчӯбаи СУС.

1. Ҳимояи истеҳсолоти дохилӣ тавассути маҳдудиятҳои тарифӣ (тарифҳои гумрукӣ). Гарчанде, ки дар доираи савдои СУС ин маҳдудиятҳо аз байн бардошта шудааст вале ба ин нигоҳ накарда бо розигии кишварҳои аъзо
2. Алоқамандии тарифҳо ҳангоми ҷорӣ намудани монеъаҳои тарифӣ бояд андозаи муайянеро дар савдои байналмилалӣ дошта бошад.
3. Ташкили шароити баробари савдо.
4. Меъёри фаъолияти беҳдошти мусоиди миллӣ. Ин моҳият онро мефаҳмонад, ки воридшавандагон ҳамон реҷаи савдоро истифода менамоянд, ки истеҳсолкунандагон дар дохил онро истифода намудаанд.

3. Таҳлили таъмини узвияти Тоҷикистон ба СУС

Ҷумҳурии Тоҷикистон баъди соҳибистиқлол гаштанаш кӯшиши зиёдеро барои ҳамроҳшавӣ ба Созмонҳои иқтисодии байналмилалӣ ва гурӯҳҳои минтақавӣ менамояд. Зеро ҷараёнҳои ҷаҳонгароӣ имконияти рушди устуворро дар самтҳои иқтисодию иҷтимоӣ медиҳад.

Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, инчунин Вазорати рушди иқтисод ва савдои ҶТ ба масъалаи воридшавиии ҷумҳури ба СУС аҳамияти аввалиндараҷа медиҳанд.

Моҳи майи соли 2001 Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон дархости расмии худро оиди дохилшавӣ ба унвони СУС ирсол намуда буд ва он аз тарафи Шӯрои кули созмон мавриди баррасқарор гирифта буд. Моҳи июли ҳамон сол қарори махсус аз ҷониби комиссия ирсолнамдаи Шӯрои кули созмон дар бораи нозиршавии Тоҷикистон дар ҳайати СУС қабул гардид.

Бояд қайд кард, ки барои дохилшавӣ ба СУС ҳар як мамалакат бояд як қатор шарту шароитҳои заруриро зина ба зина ҳаллу фасл намояд:

1) мамлакатҳо барои дохилшавиашон ба ин созмон бояд дархост пешниҳод намоянд ва дар ҷаласаи Шӯрои кулл онро ҳаматарафа дида мебароянд. Аз рӯи ҷамъбасти қарори Шӯрои кулл дар мамлакат гурӯҳҳои корӣ ташкил меёбанд ва ба онҳо мақомоти машваратӣ дода мешавад.

2) Баъди пурра омодашавии кишвар барои аъзошавӣ ба СУС ба мамлакатҳои аъзои СУС меморандум дар бораи савдо ва реҷаи сиёсиву савдои мамлакатҳо тартиб дода мешаванд.

3) Меморандуми пешниҳодкардашуда қисм ба қисм дар ҷаласаи гурӯҳҳои кории мамлакатҳо мавриди баррасӣ қарор мегирад.

4) Баъди дида баромадани меморандум аз тарафи гурӯҳҳои кории мамлакатҳои ба СУС дохилшаванда гуфтушунидҳо дув а ё бисёрҷониба ба кишварҳои аъзои СУС нисбати шартҳои тарифҳои худдии пешниҳодшуда ва ӯҳдадориҳо барои ба бозори молу хадамот ва молиякияти зеҳнӣ роҳ пайдо намудан, шурӯъ меёбад.

5) Баъди гирифтани розигии ҳамаи мамлакатҳои аъзои СУС рӯйхати гузашт масъалаи дохилшавӣ ба созмони мазкур барои дида баромадан ба Шӯрои кулл ё худ Конфронси вазирон пешбарӣ карда мешавад.

Қабул ба аъзогии СУС аз рӯи меъёри овоздиҳӣ 3/2 ҳиссаи аксарияти овозҳо қарорҳо қабул мешаванд.

Афзалиятҳои дохилшавии ҶТ ба СУС.

1.Қабули «қоидаҳои бозӣ»- и ягона барои ҳамаи созмонҳои ҷаҳонӣ дар фаъолияти соҳибкорӣ (ба амал овардани шароити мусоиди сармоягузорӣ, рушти босуботи иқтисодӣ ва ҳ.).

2. Ташкили шароити муфид барои дастрасгардонии молу хадамоти мамлакат дар бозори ҷаҳонӣ ва дар баробари ин чунин сиёсат метавонад ба фаъолияти иқтисодии корхонаҳо ва даромади буҷет таъсири мусбат расонад.

2. Ҷумҳурӣ барои ҳаллу фасли механизмҳои савдои роҳ пайдо мекунад ва барои таҳияи қоидаҳои нави савдои байналмилалӣ имконият пайдо менамояд.

4. Ҳамагуна имконияту шароитҳои судманд барои ҳамкорӣ бо мамлакатҳо доир ба масъалаҳои иқтисодӣ пурзӯр мегардад.

5. Нақши мақомотҳои марказии ҳокимиятҳои иҷроия дар муносибатҳои байни ҳамдигарӣ бо минтақаҳо доир ба масъалаҳои иқтисодӣ пурзӯр мегардад.

6. Тоҷикистон метавонад барои бо дигар ташкилотҳои иқтисодии байналмилалӣ ва гурӯҳҳои ҳамгирои гуфтушунидҳоро гузаронад.

Ҷиҳатҳои манфии дохилшавии Тоҷикистон ба СУС.

1. Истифодаи озодонаи воситаҳои танзими давлатии савдо то андозае маҳдуд мебошад.

2. Имконияти ҳимояи бозори дохилии молу хадамот аз рақибони хориҷӣ то андозае маҳдуд мебошад.

3. Аъзогӣ ба СУС ба заифии мустаҳкимияти иштирокчиёни он оварда мерасонад.

4. Иштирок дар СУС – ин озодии комили воридшавӣ ба бозор ва савдои озод мебошад.

5. Манфияти тиҷоратии СУС аз масъалаҳои сиҳатмандӣ ва амнияти инсон ҳам болотар меистад. Зеро боиси афзоиши бекорӣ ва тафовути зиёд дар байни ҷомеъа мегардад.

6. Давлатҳои хурд дар низоми СУС заифанд ё худ истодагарӣ карда наметавонанд.

7. СУС ташкилоти ғайридемократист.

8. Кам- сустинкишофёфта маҷбуранд, ки аъзогии худро таъмин намоянд.