Месяц: Июль 2017
-
Арзиш ва аксиология
Нақша: Арзиш ва аксиология. Навҳои арзиш. Манфиат ва талабот. Навъҳои талабот. Айёниятҳо: Маводи сайёри №Мафхуми арзиш дар фалсафа барои ифодаи тамоми шаклхои мавчудоти ходисахои олам, ки фаъолияти инсону муносибати вай дохиланд ба сифати «мавзуи арзиш» ё «максади муносибатхои арзиш», карор гирифта, макеи фоидаву, зарар, некию бади, ростию дуруг, зебоию безеби,…
Муфассалтар » -
Шахсият ва ҷамъият
Чамъияти инсонӣ аз одамоне иборат аст, ки дар ҷамъият зиндагӣ мекунанд ва талаботи гуногуни худро қонеъ мегардонанд. Вале ин оё чунин маъно дорад, ки дар байни ҷамъият ва шахсият алоқаи узвӣ набошад? Оё ин чунин маъно дорад, ки ҷамъият аз маҷмуи механики шахсони алоҳида иборат аст? Ҳеҷ гоҳ не. Файласуфи…
Муфассалтар » -
Роли шахс дар таърих
Инак, мо дидем, ки дар таърих роли асосиро оммаи халқ мебозидааст. Вале аз ин ё он чунин хулоса баровардан мумкин аст, ки фалсафаи иҷтимоӣ роли шахсро дар таърих, таъсири вайро ба рафти воқеаҳои таърих инкор мекарда бошад? Ҳеҷ гоҳ не. Фалсафаи иҷтимоӣ баръакс роли ҳалкунанда доштани оммаи халқро дар таърих…
Муфассалтар » -
Танқиди ақидаҳои идеалистӣ
Дар атрофии ин масъалаҳо кайҳо боз муборизаи шадиди идеологӣ давом дорад. Аксарияти таърихшиносон, философҳо ва сотсиологҳои пеш аз Маркс ва Энгелс, ки ҳодисаҳои ҷамъиятиро ба тарзи идеалистӣ мефаҳмиданд, чунин мепиндоштанд, ки таърихро оммаи халқ не, балки шахсони алоҳида – шоҳон, сарлашкарон, қонунгузороне меофаранд, ки тамоми воқеаҳои муҳими таърих ба онҳо…
Муфассалтар » -
Илм шакли шуур ва ҳодисаи ҷамъиятӣ
Илм пеш аз ҳама мафҳуми фалсафӣ мебошад, ҳамчун чизи «нақд» вуҷуд надорад. Дар шуур ва эҳсосот инъикос карда мешавад. Илм маҷмуи донишҳоест, ки дорои ҷаҳонбинии муайян буда, аз ҷиҳати мантиқӣ ва назариявӣ ба система дароварда шудаанд. Яъне системаи донишҳо дар бора иолам, дар бораи табиат, ҷамъият ва тафаккури инсон, яъне…
Муфассалтар » -
Мафҳум ва типҳои тамаддун
Мафҳуми тамаддун (аз лотинӣ – гражданӣ, ҷамъиятӣ, давлатӣ) маънои умумияти иҷтимоӣ – маданиро дорад, ки дар вақти муайяни таърихӣ ба вуҷуд меояд. Ин умумият хусусияту аломатҳои зерин дорад: маданияти анъанавӣ, зебоӣ, муҳити зист ва соҳаи иқтисодию маънавӣ. Тамаддун чунин дараҷаи тараққиёти ҷамъиятӣ мебошад, ки дар он тақсимоти ҷамъиятии меҳнат, мубодила,…
Муфассалтар » -
Мафҳуми маданият.Маданияти моддӣ ва маънавӣ
Моҳияти луғатии маданият аз арабӣ – мадина мебошад, ки маънояш шаҳрнишин шудан, ба ахлоқу одоби шаҳриён одат карданро мефаҳмонад. Аз лотинӣ бошад – култиватсияи замин, кор кардани замин, кор кардани чизе, падидае ва ғайра. Мафҳуми маданият одатан дар вақти муқоиса бо табиат истеъмол карда шуда, ҳамаи он чизҳои моддӣ ва…
Муфассалтар » -
Низоми ичтимоӣ ва сиёсии чамъият
Нақша: Низоми иҷтимоӣ ва сиёсии чамъият. Унсурҳои низоми сиёсӣ ва ичтимоии чамъият. Иттиҳодияҳои умумии ҳаётгузаронии одамон. Айёниятҳо: Маводи сайёри № Чамъият низоми том ва мураккаб аст. Он аз зерсистемаҳои гуногун: ҳаёти ичтимоӣ, сиёсӣ, фарҳангӣ ва сиёсӣ таркиб ёфтааст. Хар як зерсистема дар навбати худ метавонад як низоми том шавад. Чунки онҳо низ аз унсурҳои…
Муфассалтар » -
Чамъият низоми худинкишофёбанда
Нақша: 1.Чамъият ҳамчун низоми том. Истеҳсолоти неъматҳои моддӣ асоси ҳастии чамъият. Тарзи истеҳсолоти чпамъиятӣ ва ду тарафи он. Диалектикаи қувваҳои истеҳсолкунанда ва муносибатҳои истеҳсолӣ. Айёниятҳо: Маводи сайёри №1.Тараққиёт пешрафт ва хастии чамъият бо истехсолот вобастаги доад. Истехсолот тавассути фаъолияти одамон сурат мегирад аз ин ру маълум мегардад, ки бо баробари пайдо шудани…
Муфассалтар » -
Табиат ва чомеъа дар фаҳмиши фалсафӣ
Табиат дорои ду маънӣ аст: васеъ ва махдуд. Ба маънои васеаш табиат ин олами моддии моро ихотакарда: замин, низоми офтоб, кахкашон ва гайра мебошад. Ба маънои дуюмаш вай факат мачмуи низомхои моддии табиати зиндаю гайризинда мебошад. Он шарти зарурии пайдоиш, мавчудият ва инкишофи чомеаи башари ба хисоб меравад. Чунин кисми табиатро мухити…
Муфассалтар » -
Методхои дониш ва пешрафти технологияи чомеъа
Мо дар олами қобили пешбинӣ ва пешгӯӣ умр ба сар мебарем. Тафаккур ҳам дар соҳаи эмпирӣ ва ҳам дар соҳаи назариявӣ қувваи пешгӯӣ кардани воқеаҳоро дорост. Вале пешгӯӣ дар ҷое имконпазир аст, ки дар он ҷо тартибот, мантиқи объективии пайбурдаи субъекти пешгӯӣ муқарар бошад. Таҳлили масъалаи пешбинӣ баррасии масъалаҳои зеринро…
Муфассалтар » -
Фарзия ва роли он дар инкишофи дониши илмӣ.
Ба фикри М. Планк ягон назарияи илми дар шакли комилан тайёр пайдо нашудааст, чунонки Афина Паллада аз сари Зевс ба дунё омадааст: назария аввал дар шакли фарзия ҳам яку якбора пайдо нашуда, аз давраҳои муайяни ташаккул мегузарад. Вақтҳои аввал ин гумони пешакӣ, тахминест, ки аз мушоҳидаи ҳодисаҳои нав бармеояд. Ин ҳоло ба маънои томи сухан фарзия…
Муфассалтар » -
Роли асбобҳо дар тадқиқоти илмӣ
Олимон ҷисму воқеаҳоро дар асоси ахбори узвҳои ҳисси худ мушоҳида карда, таҷрибае пеш мегиранд, вале имконияту қудрати узвҳои ҳис бузург бошад ҳам беинтиҳо нест. Бинобар ҳамин мутафақирон аз қадимулайём асбобу воситаҳоеро беш аз пеш истифода мекарданд, ки имконияту қудрати узвҳои ҳисро давом дода ва чандин баробар зиёд мекунанд. Чунончӣ, микрофон…
Муфассалтар » -
Методхои эмпирикӣ ва назариявии дониш
Дар илм зинаҳои эмпирӣ ва назариявии тадқиқотро аз ҳам фарқ мекунанд. Ин фарқият ба якхела набудани, якум, тарзҳои (усулҳои) худи фаъолияти маърифатӣ ва дуюм, ба харакгери натиҷаҳои илми ҳосилшаванда асос меёбад. Тадқиқоти эмпирӣ муайян кардани програмаи тадқиқотӣ ташкили мушоҳида, таҷриба, тасвири (сабти) маълумоти аз мушоҳидаю таҷриба ҳосилшуда, таснифу ҷамъбасти ибтидоии…
Муфассалтар » -
Субъект ва объекти маъорифат
Субъекти маърифат на танхо инсон, инсонхои алохида, балки дар мачмуъ тамоми чамъият аст. Ба таври дигар ба вучудоварандаи дониш хикмат тамоми инсоният аст. Хамаи халкхо арзиш, акида ва маъёрхои ахлокии худро дорад, ки инъикосгари фарханги хамон хамон халк аст. Онхо субъекти донишро ташкил медихад. Масалан, бо гузашти карнхо шахсони алохида, ки…
Муфассалтар » -
Мафҳуми маърифат
Мафҳуми маърифат. Маърифат (дониш) – махсул ва натичаи фаъолияти маърифати инсон, ки аз фарогирии маънави ва тасвири идеалии олам дар тафаккур иборат аст. Махз бо ёрии олотхои забони (мафхум, мухокима (хукм) хулосабарори аломат, рамз). Дониш сабт шуда, аз насл ба насл накл мешавад, собит мемонад ва асоси фаъолияти амали мегардад. Дар таърихи фалсафаи…
Муфассалтар » -
Одам дар маҷрои таърих
Фаҳмиши мушаххасу таърихии шахс. Дар ҷараёни таърих муносибатҳои мутақобили одам ва ҷамъият хеле тағйир ёфтанд. Дар баробари ҳамин мазмуну мундариҷа ва худи шахс ҳам дигар шуд. Агар давраҳои мухталифи таърихро аз мадди назар гузаронем, хелҳои сершумори шахсиятро мебинем, ки ба шаклҳои муайяни маданияту ҷаҳонбинӣ хосанд: антиқӣ, асрҳои миёна, замони Таҷаддуд, замони…
Муфассалтар » -
Идеяҳои К.Э. Циолковский, В.И. Вернадский ва А.Л. Чижевский
Идеяҳои онҳо, ки аз ҷониби илми имрӯза тадриҷан эътироф мешаванд, ҳамин буд, ки чор тарафи моро маҷрои энергияи кайҳонӣ иҳота кардаасту он масофаи азимро тай карда, аз ситораҳо, аз сайёраҳою Офтоб ба Замин мерасад. Ба ақидаи Чижевский, энергияи офтоб офаридгари ягонаи ҳамаи зинаҳои поёнию олии шаклу сохт ва амали мавҷудоти…
Муфассалтар » -
Мафуми инсон. Пайдоиш ва ташаккули он
Яке аз ҳакимони қадим гуфтааст: барои инсон аз худи инсон дида объекти шавқовартаре нест. Д. Дидро одамро сарвати олитарин, ягона офарандаи ҳамаи комъёбиҳои маданияти рӯи замин, маркази оқилонаи коинот, ҳамон нуқтае медонист, ки ҳама чиз аз он барояд ва ҳама чиз ба вай баргардад. Пас одам чист? Ба назари аввал ин савол оддӣ…
Муфассалтар » -
Категорияҳои ҷуфт
Сабаб ва натиҷа. Дар олами моддӣ ҳодисаҳо ва зуҳуроти бесабаб вуҷуд надоранд, баръакс, ҳар як ҳодисаи хурдтарин ҳам сабаби худро дорад. Сабаб – ҳодисаест (чизест), ки натиҷаро ба вуҷуд меорад. Ҳар як падида сарчашмаҳои падидаҳои дигар аст ва ҳар як падида натиҷаи муацянеро ба амал меоварад. Сабаб ва натиҷа дар инкишофи…
Муфассалтар » -
Категорияҳои тоқ. Том ва ҷузъ
Фард, махсус, кулл. Фард, махсус ва кулл категорияҳои фалсафиеанд, ки зинаҳои маърифати олами моддӣ мебошанд. Дар олам чизҳо беҳад гуногунанд, вале инкишофашон якхела аст. Дар вуҷуди фард бисёр хусусиятҳои нотакрор ба назар мерасид. Табиат беист чизҳои фардии нотакрор меофарид. Фард мақулаест, ки хусусияти хоси нотакрори ҷисмро, ки фақат ба худаш…
Муфассалтар » -
Категорияҳои фалсафа
Қонунҳои объективиро эҳсос кардан, дидан, шунидан мумкин нест. Онҳоро фақат дарк кардан мумкин аст. «Пункти (нуқтаҳои) дарккунӣ» — и қонунҳои объективӣ, «зинаҳои дониши инсонӣ», «зинаҳои маърифат» категорияҳои фалсафӣ мебошанд, ки ба воситаи онҳо дониши ҳақиқии олами материалиро ҳосил мекунанд. Онҳо характери таърихӣ доранд. Бо пайдоиши илму дониш ва фарҳанг ташаккул…
Муфассалтар » -
Қонуни инкори инкор
Дар асоси ин қонун ҳаракату инкишофи предметҳои олам вобаста ба гузашта, ҳозира ва ояндаи онҳо ба амал меояд. Барои мисол, предмет дар вақти тараққиёташ на ҳамаи моҳияту хусусияти пештараашро гум мекунад. Вай фақат тарафҳои куҳнаву беманфиаташро партофта, тарафҳои наву мусбат илова намуда, ба предмети нави пешқадамтар мубаддал мегардад. Ин протсесс…
Муфассалтар » -
Қонуни ягонагӣ ва муборизаи зидҳо
Ин қонунро одатан мағз ва ядрои диалектика меноманд. Дар асоси ин қонун сарчашмаи ҳаракат, инкишофу тараққиёт тадқиқ карда мешавад. Сарчашмаи он бошад, боҳамзидҳо, тарафҳои боҳамзидди чизҳо ва ҳодисаҳои олами моддӣ мебошанд. Ба ду чиз тақсим шудани чизи ягона ва муборизаи онҳо. Аз ин ҷо моҳияти фалсафии ин қонун он аст,…
Муфассалтар » -
Қонун гузаштани тағйироти миқдорӣ ба сифатӣ ва баръакс
Ин қонун яке аз қонунҳои асосии диалектика буда, ҳамчун унсури муҳими илми мантиқ ба шумор меравад. Вай имконият медиҳад, ки худи раванди тараққиёт ва инкишоф, механизми мубаддалшавии тағйиротҳои миқдорӣ ва ноаёнии воқеаҳо ба сифату ҳолати нави баландтари онҳо муайян карда шаванд. Аз руи ин қонун рафти тағйиротҳои миқдорӣ ба сифатӣ,…
Муфассалтар »