Консепсияи биологии табиат

Дар ҳамадаврузамон яке аз масъалаҳоимуҳимтарин, ҷолибидиққат, баҳсноквахамзамонмураккабтаринитабиатшиносӣпроблемаипайдоишиҳаётватабиатизинда ба шумормерафт. Биология ҳамчунтаълимотоид ба ҳаётватабиатизинда дар замонҳоиқадимпайдошуда, таъриханчунилмитасвириищаклунамудҳоигуногуниоламинабототваҳайвонотинкишофёфтааст.

Биологияҳамчунтаълимотоидба ҳаётдарзамонҳоиқадимпайдошуда, таъриханчунилмитасвиришаклҳованамудҳоигуногунооламинабототваҳайвонотинкишофёфтааст.Дарбиологияусулҳоитаҳлилватаснифимаълумотҳоисершуморитаҷрибавӣоид ба табиатизиндамавқеимуҳимтариндорад. Таснифоти (классификатсия) аввалинирастаниҳоротабиатшиносишведӣКарлЛиннейватаснифотиҳайвонотроолимифронсавӣЖоржБюффонпешниҳоднамудаанд. ДарзаминаитадқиқотҳоиК.Линней, Ж. Бюффонватабиатштносидигар, олимонимконпайдокарданд,китаркибҳоизиндароаввалдарсавияиҳуҷайрагӣвабаъддарсавияимолекулавӣтадқиқнамоянд.

•Тасаввурот доир ба савияҳои таркиби ташаккулӣ системаҳои зинда пайдо шуданд. Соли 1665 биологи англис Роберт Гук бо ёрии микроскоп ҳуҷайраро кашф намуд ва то нимаи асри ХIХ ҳуҷайра ба монанди атоми моддаҳои ғайриорганикӣ ҳамчун воҳиди ниҳоии (хурд) материяи зинда шинохта мешуд. Тахмин мекарданд, ки ҳамаи системаҳои зинда аз ҳамин ҳуҷайраҳо аз рӯи принсипи мувофиқи танзимшавӣ сохта шудаанд. Ин ақидаҳоро асосгузори назарияи ҳуҷайрагӣ набототшиноси немис Матиас Шлейден пешниҳод карда буд. Биологи дигари машҳури немис Эбист Геккей бошад тахминие пешниҳод намуд, ки мувофиқи он протоплазма (моддаи асосии) ҳуҷайра ҳам таркиби муайян дошта, аз қисмҳои фавқуллода иборат аст. Олимон таркиби сафедаҳоро тадқиқ намуда ба хулосае омаданд, ки онҳо аз 20 аминокислотаҳои бо занҷирҳои полипепдии дарози ба ҳам пайваст иборат мебошанд. Ба таркиби сафедаи организми инсон 20 аминокислотаҳо дохил шаванд ҳам, дар организм мавҷуд будани танҳо 9 – тои онҳо қатъиян зарур аст.Эҳтимол амонакислотаҳои боқимондаро худи организм ҳосил менамояд. Ҳамаи организмҳои зиндаи якҳуҷайрагӣ ва бисёрҳуҷайрагӣ савияи онтогенетикиро ташкил менамояд. Вобаста ба характери сохт ва функсияашон ҳамаи ҳуҷайраҳоро ба ду синф (гурӯҳ) тақсим кардан мумкин аст: Прокариотҳо, ҳуҷайраҳое, ки ядро надоранд. Эукариотҳо, ҳуҷайраҳое, ки ядро надоранд.

Сохти хучайра. Ба монанди дигар мавчудоти зинда бадани одам низ аз хучайрахо иборат аст. Хучайрахо дар байни моддахои байнихучайрави чой гирифтаанд. Ин моддахо хамчун манбаи гизо устувории хучайрахоро таъмин мекунанд. Хучайрахо шаклу андозаю амалиёти гуногун доранд, вале аз чихати сохт ба хамдигар монанданд. Хар як хучайра аз чилд, ситоплазма ва ядро (хаста) иборат аст

ҷилди хучайра бо парда пушида шуда, аз якчанд кабат молекулахо иборат аст ва табиати липиди (чарби) дорад. Чилди нимгузаронандаи хучайра моддахоро ба таври интихоби мегузаронад.

Ситоплазма мухити ниммоеъи дохили хучайра мебошад. Дар он органоидхои хучайра аз кабили ядро, ядроча, рибосомахо, лизосомахо, митохондрияхо, комплекси Голчи, тури эндоплазматики, маркази хучайра ва парда чойгиранд.

Хар як органоид вазифаи муайянро ба чо меорад. Масалан, митохондрия манбаи неруи хучайра аст, рибосома барои хосилкунии сафеда хизмат мерасонад. Ядро манбаи асосии таксимшавии хучайра аст. Дар дохили ядро наххои риштамонанд — хромосомахо мавчуданд. Микдори хромосомахои одам дар ядрои хучайра 23 чуфтанд. Онхо манбаи асосии маводи ирcи мебошанд.

Таркиби химиявии хучайра. Хучайра аз пайвастагихои гуногуни химияви иборат аст, ки онхо ба ду гурух чудо мешаванд:

1) пайвастагихои органики;

2) пайвастагихои гайриорганики

Пайвастагихои органикии хучайра. Пеш аз хама ба ин гурух сафедахо, чарбхо, карбогидратхо ва кислотахои нуклеини дохил мешаванд. Ин пайвастагихо барои ичроиши ин ё он вазифа накши калон мебозанд

Сафедахо — моддаи асоси ва хеле мураккаби хар як хучайраанд. Дар молекулаашон пайвастагихои гайриорганики садхо ва хазорхо маротиба калон мебошад. Сафедахо сарчашмаи хаётанд.

Баъзе сафедахое хастанд, ки реаксияхои кимиёвиро тезонида, вазифаи катализаторро ичро мекунанд, онхоро фермент меноманд.

Чарбхо ва карбогидратхо «масолехи бинокори»-и хучайра буда, барои фаъолияти хаётии организм хамчун манбаи неру хизмат мекунад.

Кислотахои нуклеини дар ядрои хучайра хосил мешавад. Номи кислотахо аз калимаи лотини (нуклеус — ядро) гирифта шудааст.

Пайвастагихои гайриорганикии хучайра. Ба ин пайвастагихо об ва намакхои минерали дохил мешаванд. Микдори об дар хучайра аз хама зиёдтар буда, кариб 80%-ро ташкил ва дар хама равандхои хаёт иштирок мекунад. Моддахои гизоии махлул аз моддаи байнихучайрави иборат буда, ба воситаи парда ба хучайра дохил мешаванд. Об инчунин барои аз хучайра хорич шудани моддахое, ки дар натичаи реаксияхои химияви ба вучуд меоянд, мусоидат мекунад. Намакхои минерали дар ситоплазма на он кадар зиёд буда, дар хаёти хучайра накши калон мебозанд. Ба ин намакхо калий (K+), калсий (Ca+), натрий (Na+), магний (Mg+) ва гайрахо дохил мешавандМубодилаи моддахо хосияти асосии хаётии хучайра мебошад. Дар хучайра моддахои гизои бо мунтазам оксиген ворид гашта, махсулоти тачзия чудо мешавад. Ин моддахо дар раванди биохимияви иштирок намуда, хосилшавии сафедахо, чарбхо, карбогидратхо ва пайвастагихои онхоро, ки аз моддахои содда иборатанд, таъмин менамояд. Моддахои хосилшуда ба хучайрахои муайяни организм хосанд. Мисол, дар мушакхо сафедахо тачзия шуда, кашишхурии онхоро таъмин менамоянд. Дар баробари тачзияи биологи дар хучайрахо пайвастагихои узви ба амал омада, таркиби моддахои мураккаб соддатар мегардад.